Helenismos en francés

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Os helenismos en francés presentan aspectos pareixius a los d'as luengas romances occidentals por haber estau transmesos por o latín clasico, por o latín eclesiastico, por l'arabe o italiano u atra luenga dende o griego bizantín. Os helenismos d'o luengache cientifico y tecnico se troban en as atras luengas occidentals, latinas u no.

Manimenos, bi ha uns pocos helenismos antigos que no siempre son presents en as luengas romances occidentals y que representan problemas d'interpretación. S'ha interpretau que unas cuantas parolas como gouffre u ganse s'introducioron en o latín galico dende as colonias griegas foceas de Provenza. O helenismo ganse ye tamién un occitanismo.

Helenismos transmesos por latín clasico[editar | modificar o codigo]

Se puede trobar como parolas patrimonials que siguen as leis foneticas d'a evolución d'o latín enta o francés, manimenos tamién se troban como cultismos y semicultismos por circunstancias particulars que incluyen a reintroducción.

Os helenismos transmesos por o latín clasico se distribuyen por diferents campos: zoonimia, fitonimia, descripción d'o medio fisico, constumbres, construcción, muebles, ferramientas, trastes, navegación, comercio, unidaz de mesura y cultura refinada.

Fitonimia[editar | modificar o codigo]

Matas d'ixenzo.

Son fitonimos d'orichen griego:

Zoonimia[editar | modificar o codigo]

Lecito d'o sieglo V aC con una representación d'Heracles luitando contra o León de Medea. A subespecie Panthera leo persica s'extiguió de Grecia entre os sieglos II y I a.C.

Son zoonimos d'orichen griego:

Descripción d'o terreno[editar | modificar o codigo]

Meteorolochía[editar | modificar o codigo]

  • Calme: deriva de l'occitán calma/cauma, evolución de lo latín CALMA, adaptación de lo griego καῦμα (kaûma).
  • Chômer: deriva de l'occitán caumar (descansar cuan la calor), derivau de cauma u de lo baixo latín CAUMARE con lo mesmo significau.
  • Chômage: derivau de chômer con sufixo -age. Significa "paro".
  • Ore: deriva de lo latín AURA que significa "brisa" u "viento", adaptación de lo griego αὔρα (aura). Significa "viento" sobre tot en francés antigo.
  • Orage: podría estar una forma sufixada con -age de ore u un derivau d'un AURATICUM, forma sufixada de AURA. Significa "tronada".

Constumbres u habitos[editar | modificar o codigo]

Construcción y muebles[editar | modificar o codigo]

Obchectos, ferramientas, trastes[editar | modificar o codigo]

Cultura refinada[editar | modificar o codigo]

Thalia, a musa d'a comedia, agafando una mascara comica - detalle d'o “Sarcofago d'as Musas”, as nueu Musas y los suyos atributos; márbol, primers d'o sieglo II aC, Via Ostiense - Museu d'o Louvre.

Helenismos transmesos por o latín eclesiastico[editar | modificar o codigo]

Lapida medieval representando o bispe de Laon. A parola aragonesa bispe y a francesa évêque son semicultismos d'orichen griego.

Os helenismos transmesos por o latín eclesiastico s'han transmeso en forma de cultismos y semicultismos:

Semicultismos d'orichen griego en francés[editar | modificar o codigo]

Estioron parolas latinas d'orichen griego orichinadoras de semicultismos en francés: ANGELU, APOSTOLU, CANONICU, COEMETERIU, COPHINU, DIABOLU, DIACONU, ECCLESIA, ENCAUSTU, EPISCOPU, EPISTULA, EVANGELIU, GRAMMATICA, IDOLU, MONACU, ORGANU, ORPHANU, PARABOLA, PAROECIA y SYNODU.

Latín Francés
ANGELU ange
APOSTOLU apôtre
APOSTOLICU apostoile
CANONICU chanoine
COEMETERIU cimetière
COPHINU coffre
DIABOLU diable
DIACONU diacre
ECCLESIA ilesia|église
ENCAUSTU encre
EPISCOPU évêque
EPISTULA épître
EVANGELIU évangile
GRAMMATICA grammaire
IDOLU idole
MONACU moine
ORGANU orgue
ORPHANU orphelin
PARABOLA parole
PAROECIA paroisse
SYNODU synode

Helenismos medievals[editar | modificar o codigo]

O francés medieval ampró helenismos clasicos u bizantins a traviés de l'occitán (boutique), d'o italiano (riz) u de l'arabe (alchimie). Un helenismo orichinau en o griego bizantín ye galère. O itacismo permite reconoixer un orichen bizantín pa bel helenismo medieval (boutique, tapis).

Helenismos modernos[editar | modificar o codigo]

A ciencia y filosofía medievals, renaixentistas y modernas creyoron neolochismos dreitament con radices griegas u con helenismos presos por o latín (céphalopode, paléontologie).

Sufixos cultos d'orichen griego[editar | modificar o codigo]

Tabla de sufixos cultos comuns en francés provinients de parolas griegas[editar | modificar o codigo]

Sufixo Cognato aragonés Parola que creya Sentiu Eixemplo
-algie[3] -alchia Substantivo Dolor Myalgie
-arche, -arque -arca Substantivo Que manda Patriarche, Monarque
-archie -arquía Substantivo Autoridat Anarchie
-bare -baro Presión Normovare
-bole -bolo Que chita Embole
-carpe -carpo Fruito Endocarpe
-céphale -cefalo Cabeza Encéphale
-crate -crata Relación con o poder Technocrate
-cratie -cracia Substantivo Poder Démocratie
-cycle -ciclo Rueda Hémicycle
-game -gamo Monogame
-gamie -gamia Unión Monogamie
-gène -cheno Que produce Oxygène
-gramme -grama Representación grafica Sismogramme
-graphe -grafo Qui describe Géographe
-graphie -grafía Descripción Géographie
-hydre -hidro Augua Poïkilohydre
-id(e) -ido Forma de Arachnide
-lâtre -latra Que adora Idolâtre
-lâtrie -latría Adoración Zoolâtrie
-lithe -lito Piedra Stromatolithe
-logie -lochía Ciencia Géologie
-logue -logo Estudioso Géologue
-mancie -mancia Videncia Géomancie
-mane -mano Cerrino Toxicomane
-manie -manía Pasión Mégalomanie
-mètre -metro Mesura Kilomètre
-morphe -morfo Forma Allomorphe
-morphie -morfia Forma Plésiomorphie
-nome -nomo Que regula Autonome
-nomie -nomía Arte de regular Économie
-onyme -onimo Nombre Anthroponyme
-pathe -pata Malauto de Psychopathe
-pathie -patía Malautía, pasión Ostéopathie
-pédie -pedia Educación, instrucción Orthopédie
-phage -fago Que mincha Phytophage
-pagie -fachia Alimentación Anthropophagie
-phile -filo Amigo de bibliophile
-philie -filia Amistat Acuariophilie
-phobe -fobo Enemigo de Xénophobe
-phobie -fobia Enemistat Photophobie
-phone -fono Soniu Téléphone
-phonie -fonía Soniu Homofonía
-phore -foro Que leva Carpophore
-pode -podo Piet, pata Tétrapode
-ptère -ptero Ala Lépidoptère
-scope -scopo Que veye Horoscope
-scopie -scopía Visión Stéréoscopie
-sphère -sfera Extensión planetaria, part d'una planeta Atmosphère
-technie -tecnia Art de ciencia Zootechnie
-technique -tecnico Pyrotechnique
-thèque -teca Puesto u mueble a on que se guarda Bibliothèque
-thérapie -terapia Curación Immunothérapie
-tome -tomo Tallador Myotome
-tomie -tomía Acción de tallar Vasotomie
-type -tipo Modelo Archétype
-type -tipo Que imprime Phototype
-typie -tipia Impresión Autotypie

Prefixos cultos d'orichen griego[editar | modificar o codigo]

Tabla de prefixos cultos d'orichen griego comuns en francés[editar | modificar o codigo]

Prefixo Cognato aragonés Parola que creya Sentiu Eixemplo
a- a- ausencia de anonyme
amphi- amphi- arredol, d'os dos costaus amphibole
anti- anti- contrario, inverso antimatière
apo- apo- luent de apomorphie
arch(i)- archi- superlativo archidiocèse
cata- cata- enta baixo catabolisme
di(a)- dia- a traviés de diagenèse
dys- dis- mal estau, mal funcionamiento dysfonction
en- en- adintro encéphale
end(o)- endo- adintro endocarpe
épi- epi- dencima épicarpe
eu- eu- bien euphonie
exo- exo- fuera de exode
hémi- hemi- mitat hémiptère
hyper- hiper- exceso hypercorrection
hypo- hipo- debaixo hypothèse
méta- meta- dimpués, dillá de métastase
par(a)- para- chunto a, contra parasitisme
péri- peri- arredol périphérie
pro- pro- debant, por pronom
syn- sin- que tiene syndrome
sym- sim- que tiene symbole

Tabla de prefixos cultos comuns en francés provinients de parolas griegas[editar | modificar o codigo]

Prefixo Cognato aragonés Parola que creya Sentiu Eixemplo
aéro- aero- aire aérostatique
anthropo- anthropo- hombre anthropologie
archéo- arqueo- antigo archéozoologie
auto- auto- él mesmo autodétermination
baro- baro- peso baromètre
biblio- biblio- libro bibliothèque
bio- bio- vida biologie
caco- caco- malo cacographie
chrom(o)- cromo- color chromatographie
chrono- crono- tiempo chronomètre
chrys(o)- criso- oro chrysalide
dactyl(o)- dactilo- dido dactylologie
déca- deca- diez décamètre
démo- demo- pueblo démographie
dynamo- dinamo- fuerza dynamomètre
gastero- gastero- estomago gastéropode
gastro- gastro- estomago gastro-entérite
gé(o)- cheo- tierra géologie
hélio- helio- sol héliocentrisme
hémat(o)- hemato- sangre hématopoïèse
hémo- hemo- sangre hémoglobine
hippo- hipo- caballo hippocampe
homéo- homeo- pareixiu homéothermie
hom(o)- homo- pareixiu homologie
hydr(o)- hidro- augua hydrogène
idéo- ideo- ideya idéologie
iso- iso- igual isoglosse
lith- lito- piedra lithotrophie
macro- macro- gran macrophage
méga- mega- gran mégalithe
més(o)- meso- meyo Mésopotamie
métr(o)- metro- mesura métronome
micro- micro- chico Micronésie
nécro- necro- muerte nécrose
néo- neo- nuevo néolibéralisme
neuro- neuro- niervo neurone
névr(o)- neuro- niervo névrose
octa- octa- ueito octaèdre
ophtalm- oftalmo- uello ophtalmoplégie
oro- oro- montanya oronymie
ortho- orto- recto orthoptères
paléo- paleo- antigo paléontologie
pan- pan- tot panslavisme
pant(o)- panto- tot pantocrator
patho- pato- dolor pathogène
ped- ped- nino pédiatre
penta- penta- cinco pentagramme
phago- fago- minchar phagocytose
philo- filo- aimar philosophie
phon(o)- fono- voz phonologie
photo- foto- luz phototrophie
pneum(o)- pneumo- aire pneumonie
poly- poli- numeroso polyphylie
pseud(o)- pseudo- falso pseudo-fruit
psych(o)- psico- esprito psychologie
pyr(o)- piro- fuego pyrolyse
techn(o)- tecno- arte technologie
tétra- tetra- cuatro tétrapodes
théo- teo- dios théologie
thermo- termo- calor thermodynamique
top(o)- topo- puesto topologie
tri- tri- tres trièdre
tris- tris- tres trismégiste
typo- tipo- caracter typologie
xéno- xeno- forano xénolite
xylo- xylo- fusta xylopale
zoo- zoo- animal zoospore

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Jairo Javier García Sánchez: Atlas toponímico de España. Editorial: Arco/Libros, S.L., 2007, p 56.
  2. (es) Fernández González, J.R.: Gramática histórica provenzal. Universidat d'Oviedo, 1985. p 107.
  3. (es) Gramática francesa. Larousse Editorial, S.A, 2000., pp 214-215.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]


Lo lexico griego y los helenismos ampraus por atras luengas
en alemán | en anglés | en aragonés | en arpitán | en astur-leyonés | en castellano | en catalán | en eslau eclesiastico antigo | en francés | en galaicoportugués | en italiano | en latín | en neerlandés | en occitán | en rumanche | en rumano


Gramatica d'o francés
Fonetica Accentuación · Epentesi de consonant-puent · Fonetica · Fonolochía · Elisión · H aspirada · Liaison · Sincopa
Morfolochía Adchectivos (Cualificativos · Chentilicios · Colors · Grau comparativo · Grau superlativo · Demostrativos · Exclamativos · Indefinius · Interrogativos · Posesivos · Numerals cardinals · Numerals ordinals) · Adverbios (Afirmación · Cantidat · Dubda · Opinión · Deicticos · Espacials · Exclamativos · Frecuencia · Interrogativos · Modals · Manera · Negación · Relación lochica · Tiempo) · Articlos (Definius · Indefinius · Partitivo) · Chenero · Conchuncions (Copulativas · Adversativas · Dischuntivas · Causals · Comparativas · Completivas · Concesivas · Condicionals · Consecutivas · Finals · Subordinativas· Temporals) · Numerals · Numero · Pronombres (Demostrativos · Indefinius · Interrogativos · Posesivos · Personals · Relativos) · Prefixos (Cultos) · Sufixos (Cultos · Verbals) · Preposicions · Locucions prepositivas · Verbos · Conchugación (Primera conchugación · Verbos acabaus en -oir · Verbos acabaus en -re · Verbos acabaus en -ir d'a tercera conchugación · Conchugacions incoativas · Verbos irregulars acabaus en -ître · Segunda conchugación · Verbos irregulars · Modo condicional · Modo imperativo · Modo indicativo · Modo infinitivo · Modo participio · Modo subchuntivo · Tiempos verbals · Tiempos verbals perifrasticos · Verbos auxiliars · verbo être · verbo avoir) · Verbos modals · Verbos de movimiento · Verbos pronominals · Locucions verbals · Construccions verbo-nominals
Sintaxi Concordancia · Estilo directo · Estilo indirecto · Inversión · Negación · Sintagma adchectival · Sintagma nominal · Sintagma verbal · Orden de pronombres · Voz pasiva · Oracions de relativo · Oracions completivas · Oracions completivas infinitivas · Oracions temporals · Oracions causals · Oracions finals · Oracions consecutivas · Oracions concesivas · Oracions condicionals · Oracions comparativas · Oracions impersonals
Lexicolochía Anglicismos · Antroponimia · Arabismos · Arpitanismos · Castellanismos · Celtismos · Cultismos · Chermanismos · Escandinavismos · Eslavismos · Fitonimia · Hidronimia · Goticismos · Helenismos · Hongarismos · Italianismos · Lusismos · Miconimia · Neerlandismos · Occitanismos · Palabras ampradas d'as luengas d'oïl en francés · Persismos · Superstrato francico · Tudesquismos · Turquismos · Nominalización · Oronimia · Semicultismos · Toponimia · Zoonimia
Ortografía Normas ortograficas d'o francés