Panthera leo
| Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Panthera leo | |
|---|---|
| Lión | |
| Denominacions populars | |
Tigre
| |
| Estau de conservación | |
| Clasificación cientifica | |
| Eukaryota | |
| Animalia | |
Filo:
|
Chordata |
| Vertebrata | |
| Mammalia | |
| Carnivora | |
| Feliformia | |
| Felidae | |
| Pantherinae | |
| Panthera | |
| Panthera leo | |
| Distribución cheografica | |
| Distribución historica (royo) y actual (azul) d'o lión | |


Lo lión[1][nota 1] u león[1][nota 2] (nombre cientifico Panthera leo) ye una especie d'a familia d'os felidos antigament amplament distribuita por Africa, Orient Meyo y la India. Los masclos presentan cerras, estando un caso tipico de dimorfismo sexual. La fembra d'o lión ye clamada liona.[1]
Zoonimia
[editar | modificar o codigo]En a mayor part d'os textos medievals s'escribe o zoonimo Leon, tanto l'animal como l'antroponimo que en deriva, vegadas tamién lehon, coincidindo con a ortografía de Jahen pa "Chaén:
Una pronunciación teorica en aragonés ye lión u leyón desfendo o hiato. A segunda forma, con epentesi antihiatica no s'escribe con -y- en a ortografía actual porque no deriva d'una parola latina con consonant sonora desapareixida, como en o caso d'a ciudat de Leyón, que deriva de LEGIONE ("lechión"). A forma Lión se documenta en poquez casos, un d'éls en o "Libro d'as Marabillas d'o Mundo", que no ye escrito en o estándard medieval aragonés y ye una traducción a l'aragonés no bien feita de tot, con muitos galicismos, encara que tamién con formas chenuínas aragonesas que no se gosan presentar en o estándard medieval:
En o lexico comercial aragonés se documenta l'adchectivo leonado, que deriva de leon.
Morfolochía
[editar | modificar o codigo]O pelache ye lionato claro, blanco y l'abdomen y en o costato interior d'as patas. O dorso d'as orellas ye negro; cerras d'o masclo lionatas, d'un pardo royenco a negro. O pelache d'os animals no maturos tien un debuixo de rosetas que desaparixe con a edat, encara que en pueden quedar vestichios en o baixo vientre y patas.
Subspecies
[editar | modificar o codigo]A evidencia chenetica indica que os lions actuals s'orichinoron posiblement d'un antipasau común dende fa 55.000 anyatas. As diferencias entre os lions africanos son pocas y poderban estar consideratos d'una sola subspecie.
As subspecies mes reconoixitas por bels cientificos son:
- Panthera leo atrox: Lión americano, s'orichinó fa d'alto u baixo 80.000 anyatas, y s'extinguió en fa unas 10.000.
- Panthera leo bleyenberghi: Lión de Katanga. Habita en Angola, Botsuana, Republica Democratica d'o Congo, Namibia, Zambia y Zimbabwe.
- Panthera leo europea: Lión europeu, no s'ha comprobato l'autenticidat d'esta subspecie (probablement sigan lions asiaticos), pero os lions habitaban a peninsula balcanica y lo cazaban romanos, griegos y macedonyos, s'extinguió ha poco mes de 2.000 anyatas.
- Panthera leo fossilis: Lión primitivo (extinto).
- Panthera leo krugeri: Lión de Transvaal u sudafricano, habita en cinco países d'o sud d'Africa.
- Panthera leo leo: Lión de Berberia u de l'Atlas, extinto en estato salvache dende 1922. Este lión yera o tercer en mida, dimpués d'o d'as espelungas y l'americano.
- Panthera leo massaicus: Lión del Masai, habita en el Este del continente africano.
- Panthera leo melanochaitus: Lión d'o Cabo, ye extinto dende 1865.
- Panthera leo persica: Lión asiático, habita en a Selva de Gir, India.
- Panthera leo senegalensis: Lión de l'ueste d'Africa, habita dende Senegal dica a Republica Centroafricana.
- Panthera leo spelaea: Lión d'as espelungas, habitó en Eurasia. Apareixió fa d'alto u baixo 300.000 anyatas, y desapareixió dimpués d'a zaguera glaciación, fa unas 10.000 anyatas.
- Panthera leo vereshchagini: Lión de l'este de Siberia.
- Panthera leo youngi: Lión d'o nord-este de China, apareixió fa 350.000 anyatas.
Os lions en o cine y a cultura
[editar | modificar o codigo]O lión a ormino ye considerau y representau como rei d'a chungla u rei d'os animals amás simbolo popular de realeza, dignidat, peito y nobleza, tamién ye un animal que a sobén ha estau protagonista de bellas cintas de cine como as de Disney, The Wild, The Lion King y as suyas secuelas The Lion King II: Simba's Pride y The Lion King 1½, entre d'atras cintas como Born Free y The Ghost and the Darkness.
Notas
[editar | modificar o codigo]Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ 1,0 1,1 1,2 (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024 (accesible vía web).
- ↑ "Actos comunes de los Jurados de Zaragoza (1440-1496)". Documentación musicológica aragonesa. Institución Fernando el Católico, 1986. [1]
| Especies d'o chenero Panthera | |
|---|---|
| P.blytheae(†) | P.crassidens(†) | P.gombaszoegensis(†) | P.leo | P.onca | P.paleosinensis(†) | P.pardoides(†) | P.pardus | P.tigris | P.toscana(†) | P.uncia | P.youngi |