Sol

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Sol
Imachen d'o sol en longarias d'onda d'o visible
Caracteristicas orbitals
Distancia ta a Tierra:	150000000km
Perihelio:	32' 35,64"
Afelio:	31' 31,34"
Periodo orbital arredol d'o centro galactico:	2,2 × 10⁸ anyos
Caracteristicas fisicas
Diametro equatorial:	1.392.000 km
Superficie:	6,09 × 10¹² km²
Volumen:	1,41 × 10¹⁸ km³
Masa:	1,9891 × 10³⁰ kg
Densidat meya:	1411 kg/m³
Gravedat superficial:	274 m/s² (27,9 g)
Periodo de rotación:	27d 6h 36min
Luminosidat:	3,827 × 10²⁶ W
Temperatura:
• Superficie:	6 × 10³ K
• Corona:	5 × 10⁶ K
• Nuclio:	~1,36 × 10⁷ K
Caracteristicas d'a fotosfera
Hidrocheno	73,46%
Helio	24,85%
Oxicheno	0,77%
Carbonio	0,29%
Fierro	0,16%
Neón	0,12%
Nitrocheno	0,09%
Silicio	0,07%
Magnesio	0,05%
Ixufre	0,04%

Ta atros usos d'ista parola, se veiga Sol (desambigación).

O Sol (d'o latín sol, -is)^[1] ye a estrela d'o sistema planetario en o cual se troba a Tierra; por ixo, ye a mas amanada a la Tierra y o estrel con mayor brilo aparent. A suya presencia u ausencia en o cielo determinan, respectivament, o día y a nueit. A enerchía radiada por o Sol l'aproveitan os sers fotosinteticos, que constituyen l'alacet d'a cadena trofica, estando asinas a prencipal fuent d'enerchía d'a vida. Tamién alporta a enerchía que mantién en funcionamiento os procesos climaticos. O sol ye una estrela que se troba en a fase denominata secuencia prencipal, con un tipo espectral G2, que se formó fa bels 5.000 millons d'anyos y i remanirá, en a secuencia prencipal, por atros 5.000 millons d'anyos. O Sol, de conchunta con a Tierra y toz os cuerpos celestes que orbitan arredol d'él, forman o Sistema Solar.

Encara que ye una estrela meyana, ye a unica que se puet veyer a suya forma a simpla vista, con un diametro angular de 32' 35" d'arco en o perihelio y 31' 31" en l'afelio, o que fa un diametro meyo de 32' 03". Casualment, as grandarias y distancias d'o Sol y a Luna son tals que se veyen, alto u baixo, con a mesma grandaria aparent en o cielo. Isto permite una ampla gama de eclixes solars distintos (totals, anulars u parcials).

Situación

O Sol se troba amán d'o canto interior d'o Brazo d'Orión d'a Vía Lactia, en a Boira Interestelar Local u o Cinto de Gould, a una distancia de 7.5-8.5 kiloparsecs d'o Centro Galactico. O Sol ye conteniu dentro d'a Bambolla Local, un espacio de gas calient enrareixiu, posiblement produciu por o remanent d'a supernova Geminga.^[2] A distancia entre o brazo local y o siguient brazo, o Brazo de Perseo, ye d'uns 6.500 anyos luz.^[3] O Sol, y por tanto o Sistema Solar, se troba en o que os cientificos claman a zona habitable galactica.

Caracteuristicas

O Sol ye una estrela de secuencia prencipal de tipo G que comprende aproximadament o 99,86% d'a masa d'o Sistema Solar.

O Sol tien garra buega definida, pero a suya densidat disminuye exponencialment en augmentar l'altaria sobre a suya fotosfera.^[4] A l'efecto d'a mida, se considera que o radio d'o Sol ye a distancia dende o suyo centro dica o canto d'a fotosfera, a superficie visible aparent d'o Sol. Seguntes ista mida, o Sol ye una esfera cuasi perfecta con un alcorce estimau en arredol de 9 milionesimas, o que significa que o suyo diametro polar difiere d'o suyo diametro ecuatorial en solament 10 kilometros. L'efecto de mareya d'as planetas ye feble y no afecta significativament a forma d'o Sol. O Sol chira mas rapido en o suyo ecuador que en os suyos polos. Ista rotación diferencial ye causada por o movimiento convectivo a causa d'o transporte de calor y a fuerza de Coriolis a causa d'a rotación d'o Sol. En un marco de referencia definiu por as estrelas, o periodo de rotación ye d'aproximadament 25,6 días en o ecuador y 33,5 días en os polos. Visto dende a Tierra mientres orbita o Sol, o periodo de rotación aparent d'o Sol en o suyo ecuador ye d'aproximadament 28 días.^[5]

O Sol ye componiu prencipalment por os elementos quimicos hidrocheno y helio. En iste inte d'a vida d'o Sol, representan o 74,9% y o 23,8% d'a masa d'o Sol en a fotosfera, respectivament.^[6]

Estructura

A estructura d'o Sol contiene as siguients capas:

Nuclio: o 20-25% mas interno d'o radio d'o Sol, an a temperatura y a presión son suficients pa que se produzca a fusión nucleyar. L'hidrocheno se fusiona en helio. O proceso de fusión libera enerchía y o nuclio s'enriqueix gradualment en helio.
Zona radiativa: a convección no puede ocurrir dica que sía muito mas amán d'a superficie d'o Sol. Por tanto, entre aproximadament o 20-25% d'o radio y o 70% d'o radio, existe una "zona radiativa" en a cual a transferencia d'enerchía se produz por meyo de radiación (fotons) en cuenta de por convección.
Tacoclina: a rechión muga entre as zonas radioactiva y convectiva.
Zona convectiva: entre aproximadament o 70% d'o radio d'o Sol y un punto amán d'a superficie visible, o Sol ye pro fredo y difuso pa que se produzca a convección, y isto se converte en o meyo prencipal de transferencia de calor enta l'exterior, semellant a las celulas meteorolochicas que se forman en l'atmosfera d'a tierra.
Fotosfera: a parti mas profunda d'o Sol que podemos observar dreitament con luz visible. A causa que o Sol ye un obchecto gasioso, no tien una superficie clarament definida; as suyas partis visibles cheneralment se dividen en una "fotosfera" y una "atmosfera".

Exploración

Pa obtener una visión ininterrompida d'o Sol en longarias d'onda inaccesibles dende a superficie terrestre, l'Achencia Espacial Europea y a NASA lanzoron cooperativament a sonda espacial SOHO (Solar and Heliospheric Observatory) o 2 d'aviento de 1995. A sonda europea Ulysses realizó rechiras de l'actividat solar, y a sonda norteamericana Genesis se lanzó en un vuelo cercano a la heliosfera pa tornar a la Tierra con una muestra directa d'o material solar. Genesis tornó a la Tierra en 2004, manimenos a suya reentrada en l'atmosfera estió acompanyada d'una falla en o suyo paracaídas prencipal que fació que s'estampara sobre a superficie terrestre. A Parker Solar Probe se lanzó en 2018 a bordo d'un codete Delta IV Heavy y aconseguirá un perihelio de 0.046 UA en 2025, o que lo converte en o satelite artificial en orbita mas cercana como a primera nau espacial en volar baixo enta la corona solar.

O sol en a cultura popular

O sol ye un simbolo important en muitas culturas, puet estar masculín o femenín seguntes o chenero d'a parola en cada cultura. Simboliza a luz, a vita y o poder, en alquimia ye relacionato con l'oro y ye representato como en l'astrolochía con un cerclo con un punto en o centro.

Estió venerato en muitos puestos como un dios, en a mitolochía griega yera Apolo, en Echipto a primera relichión monoteista veneró a Ra como un dios del sol. Tamién fue una divinidat important en as culturas precolombinas d'America.

Bibliografía

(en) Bonanno A, Schlattl H, Paternò L: "The age of the Sun and the relativistic corrections in the EOS". Astronomy and Astrophysics. 2002;390:1115-18.
(en) Carslaw KS, Harrison RG, Kirkby J: "Cosmic Rays, Clouds, and Climate". Science. 2002;298:1732-37.
(en) Kasting, JF, Ackerman TP: "Climatic Consequences of Very High Carbon Dioxide Levels in the Earth’s Early Atmosphere". Science. 1986;234:1383-85.
(en) Priest, Eric Ronald: Solar Magnetohydrodynamics. Dordrecht: D. Reidel Pub., 1982, p. 206-245. ISBN 90-277-1374-X
(en) Schlattl H: "Three-flavor oscillation solutions for the solar neutrino problem", Physical Review D. 2001;64(1).
(en) Thompson MJ: "Solar interior: Helioseismology and the Sun's interior", Astronomy & Geophysics. 2004;45(4):21-25.

Se veiga tamién

Referencias

↑ (es) Francho Nagore Laín: Vocabulario de la Crónica de San Juan de la Peña (versión aragonesa, s. XIV), Universidat de Zaragoza, 2021, ISBN 978-84-1340-315-1, p.420
↑ (en) Gehrels, Neil; Chen, Wan; Mereghetti, S. (25 February 1993). "The Geminga supernova as a possible cause of the local interstellar bubble". Nature. 361 (6414): 706–707
↑ (en) English, J. (2000). "Exposing the Stuff Between the Stars" (Press release). Hubble News Desk.
↑ (en) Beer, J.; McCracken, K.; von Steiger, R. (2012). Cosmogenic Radionuclides: Theory and Applications in the Terrestrial and Space Environments. Springer Cience+Business Media. p. 41. ISBN 978-3-642-14651-0
↑ (en) Phillips, K.J.H. (1995). Guide to the Sun. Cambridge University Press. pp. 78–79. ISBN 978-0-521-39788-9
↑ (en) Lodders, Katharina (10 July 2003). "Solar System Abundances and Condensation Temperatures of the Elements" (PDF). The Astrophysical Journal. 591 (2): 1220–1247

Vinclos externos

Se veigan as imáchens de Commons sobre Sol.

Biquizionario

O Biquizionario tien una dentrada sobre o simbolo d'o Sol..

Chenerals

(en) O Sol (solarviews.com).
(es) O Sol (astronomiaonline.com).
(es) O nuestro Sol Actividat educatica: o Sistema Solar.

Observación d'o Sol

(en) Recomendacions pa observar o sol.
(en) Lista d'observatorios solars terrestres.
(en) Pachina web de SOHO (The Solar and Heliospheric Observatory.
(en) Solar Position algorithm.

O Sistema Solar
Planetas · Nanas	Sol · Mercurio · Venus · Tierra · Marte · Ceres · Chupiter · Saturno · Urano · Neptuno · Orcus · Plutón · Haumea · Quaoar · Makemake · Gonggong · Eris · Sedna

Datos: Q525
Multimedia: Sun / Q525

[1] (es) Francho Nagore Laín: Vocabulario de la Crónica de San Juan de la Peña (versión aragonesa, s. XIV), Universidat de Zaragoza, 2021, ISBN 978-84-1340-315-1, p.420

[2] (en) Gehrels, Neil; Chen, Wan; Mereghetti, S. (25 February 1993). "The Geminga supernova as a possible cause of the local interstellar bubble". Nature. 361 (6414): 706–707

[3] (en) English, J. (2000). "Exposing the Stuff Between the Stars" (Press release). Hubble News Desk.

[4] (en) Beer, J.; McCracken, K.; von Steiger, R. (2012). Cosmogenic Radionuclides: Theory and Applications in the Terrestrial and Space Environments. Springer Cience+Business Media. p. 41. ISBN 978-3-642-14651-0

[5] (en) Phillips, K.J.H. (1995). Guide to the Sun. Cambridge University Press. pp. 78–79. ISBN 978-0-521-39788-9

[6] (en) Lodders, Katharina (10 July 2003). "Solar System Abundances and Condensation Temperatures of the Elements" (PDF). The Astrophysical Journal. 591 (2): 1220–1247

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]