Hemiptera

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Hemiptera
Pyrrhocoris apterus, popularment conoixida como chinche.
Denominacions populars
Hemipteros
Dende o permiano
Clasificación cientifica
Eukaryota
Animalia
Arthropoda
Insecta
Neoptera
Paraneoptera
Hemiptera
Descripción
Hemiptera
L., 1758

Os hemipteros (pronunciau /emi'teɾos/~/emid'teɾos/; cientificament Hemiptera -en latín-) son una orden d'insectos neopteros que comprende d'entre 50.000 y 80.000 especies diferents en tot o mundo[1], agrupadas en cuatro subordens, que se caracterizan por tener en común a estructura d'as partes bucals que gosan fer servir ta zurrupar a sapia d'as plantas u atras substancias liquidas.

A orden comprende una gran cantidat d'insectos, d'entre os cuals i ha prototipos muit conoixius y frecuents en as nuestras latituz, como as chinches, os ferfez, as cucas d'o polecón u os zapaters d'augua.

O cultismo «hemiptero» se forma de dos radices etimolochicas: o prefixo hemi-, que significa «meyo», y a voz griega «πτερος» ("pteros"), «ala», con o significau de «os que tienen meyas alas» u «a metat d'as alas», en referencia a la peculiar estructura d'as alas de cualques subgrupos que fuen os que sirvión ta describir a la orden orichinalment (os heteropteros).

Morfolochía[editar | modificar o codigo]

A caracteristica definidera d'os hemipteros ye l'adaptación d'as suyas partes bucals ta formar un aparello de succión con o cual s'alimentan de substancias liquidas, ya sía sapia de plantas u fluidos corporals d'atros animals.

Iste aparello bucal recibe o nombre d'estilet, y actua como una trompa ta zorrupar. Se forma con a as mandiblas y as maxilas fusionadas, rematau con una estructura queratinosa cortadera que permite fer a primer incisión en o substracto a on l'animal tiene intención d'alimentar-se. Tienen tamién una potent musculatura de succión, que fa de bomba ta absorber os liquidos, un percibario, y una saliva de composición modificada, con firme presencia d'enzimas dichestivos que segregaus a traviés de l'estilet permiten pre-dicherir u aduyar a licuar l'alimento d'antes de zorrupar-lo.

As antenas d'os hemipteros son tipicament de cinco artillos,[1] anque bel subgrupo en puede tener mas largas. As patas tienen tres tarsos.

Unatra caracteristica, anque ista no se troba si que en a suborden Heteroptera, ye a presencia d'un primer par d'alas partidas, o que les da nombre a toz os hemipteros. O primer par d'alas d'os heteropteros tienen una primer parte tierca y robusta, fuertement queratinizada, que recuerda a os elitros d'os escarabachos, y de feito se conoix como hemielitro. O segundo par d'alas ye plenament membranoso, anque mas curto que o primero. Os hemipteros esternorrincos y os auquenorrincos no tienen hemielitros, y por cuentas d'ixo presentan os dos pars d'alas (si en tienen) de tot mimbranosos y mas u menos funcionals. En toz os casos, o segundo par d'alas (si i ye) ye mas curto que o primero, y gosa quedar amagau debaixo de l'atro cuan o insecto ye posau.

No toz os hemipteros tienen alas, y en os casos a on que no en i hai se considera que ye como consecuencia d'una perda evolutivament tardana.[1] Quiere dicir que os antipasaus en teneban, pero as especies actuals as han perdiu.

Metamorfosi[editar | modificar o codigo]

Nezara viridula, una chinche heteroptera.

Unatra caracteristica d'os hemipteros ye que todas as especies tienen metamorfosi incompleta u hemimetabola, o que quiere dicir que eclosionan d'o uevo ya con una forma que asemella a l'adulto (a nimfa) por cuentas de fer-lo con forma larval.

En as especies alaígas, as nimfas no tienen alas, y istas les amaneixen en as zagueras ecdisis d'antes d'adubir a forma adulta u imago.

Subordens[editar | modificar o codigo]

Tradicionalment s'ha clasificau a os hemipteros en dos subordens: Heteroptera (os heteropteros) y Homoptera (os homopteros). Manimenos, ista clasificación ha estau muit discutida por diferents autors, sobre tot dende que as prebas cheneticas han contribuiu a demostrar que os homopteros podrían estar un taxon parafiletico; ixo ye, que os diferents grupos d'hemipteros historicament concabius en a dita suborden no tendrían antipasaus comuns que no fuesen comuns tamién con os heteropteros.

Hemiptera

- Heteroptera


Homoptera

- Auchenorrhyncha



- Sternorrhyncha





Segunte a sistematica cladistica, que aglutina criterios morfolochicos y de filochenia, os heteropteros son un clado monofiletico, o que quiere dicir que tienen un solo antipasau común, mientres que os homopteros son un clado parafiletico (no tienen un solo antipasau en común). En o siguient cladograma (basau en Sorensen et al.[2]) se muestra ista propuesta de clasificación, a on que as sobordens se marcan en mayuscula.

Hemiptera

- STERNORRHYNCHA


Euhemiptera

- CLYPEORRHYNCHA


Neohemiptera


- ARCHAEORRHYNCHA


PROSORRHYNCHA

- Peloridiomorpha



- Heteroptera








Imáchens[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 (en) Hemiptera... it's a bugs life, consultau o 4 d'agosto de 2012
  2. (en) Sorensen J. T., Campbell B. C., Gill R. J. & Steffen-Campbell J. D., 1995. Non-monophyly of Auchenorrhyncha ("Homoptera"), based upon 18S rDNA phylogeny: eco-evolutionary and cladistic implications with pre-Heteropteroidea Hemiptera (s.l.) and a proposal for new monophyletic suborders. Pan-Pacific Entomologist, 71(1): 31-60

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]