Primera conchugación en aragonés

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A primera conchugación en aragonés provién d'a primera conchugación latina tardana (verbos en -ĀRE) y ye a conchugación mes productiva d'as tres.

A part de verbos que ya yeran d'a primera conchugación latina, bi ha verbos feitos a partir d'o participio de pasau latín. Dende o participio pasau REFUSUS d'o verbo REFUNDERE tenemos en aragonés y atras luengas latinas refusar. Dende o participio pasau FARTUS d'o verbo FARCIRE tenemos fartar[1].

Tamién bi ha verbos d'orichen chermanico (gotico u francico), con terminacions -ON u -AN en as luengas d'orichen (espiar, guardar, robar y galopar[1]), y d'orichen arabe (afalagar).

Adintro d'a primera conchugación bi ha un conchunto important de verbos frecuentativos acabaus en -iar u -eyar que derivan d'a terminación verbal latina -IDIĀRE, y un atro conchunto important de verbos acabaus en -iar no frecuentativos relacionaus con substantivos acabaus en -io u -ia.

Tiempos verbals[editar | modificar o codigo]

Formas impersonals[editar | modificar o codigo]

Infinitivo
Cantar
Chenero y numero Participio
Masculín singlar Cantau / Cantato
Masculín plural Cantaus / Cantatos
Femenín singlar Cantada / Cantata
Femenín plural Cantadas / Cantatas
Cherundio
Cantand(o)

Formas personals[editar | modificar o codigo]

Modo indicativo[editar | modificar o codigo]

persona Present d'indicativo
1ª Sing. Canto
2ª Sing. Cantas
3ª Sing. Canta
1ª Plur. Cantamos
2ª Plur. Cantaz
3ª Plur. Cantan
persona Pasau imperfecto d'indicativo
1ª Sing. Cantaba
2ª Sing. Cantabas
3ª Sing. Cantaba
1ª Plr. Cantábanos
2ª Plur. Cantábaz
3ª Plur. Cantaban
persona Pasau perfecto simple
1ª Sing. Canté
2ª Sing. Cantés
3ª Sing. Cantó
1ª Plur. Cantemos
2ª Plur. Cantetc
3ª Plur. Cantoron / Cantón
persona Futuro d'indicativo
1ª Sing. Cantaré
2ª Sing. Cantarás
3ª Sing. Cantará
1ª Plur. Cantaremos
2ª Plur. Cantarez
3ª Plur. Cantarán
persona Condicional
1ª Sing. Cantaría
2ª Sing. Cantaría
3ª Sing. Cantaría
1ª Plur. Cantaríanos
2ª Plur. Cantaríaz
3ª Plur. Cantarían
persona Pasau perfecto composau d'indicativo
1ª Sing. He cantau / cantato
2ª Sing. Has cantau / cantato
3ª Sing. Ha cantau / cantato
1ª Plur. Hemos cantau / cantato
2ª Plur. Hez cantau / cantato
3ª Plur. Han cantau / cantato
persona Pasau pluscuamperfecto d'indicativo
1ª Sing. Heba cantau / cantato
2ª Sing. Hebas cantau / cantato
3ª Sing. Heba cantau / cantato
1ª Plur. Hébanos cantau / cantato
2ª Plur. Hébaz cantau / cantato
3ª Plur. Heban cantau / cantato
persona Pasau anterior d'indicativo
1ª Sing. Habié cantau / cantato
2ª Sing. Habiés cantau / cantato
3ª Sing. Habió cantau / cantato
1ª Plur. Habiemos cantau / cantato
2ª Plur. Habiez cantau / cantato
3ª Plur. Habioron cantau / cantato

Modo subchuntivo[editar | modificar o codigo]

persona Present de subchuntivo
1ª Sing. Cante
2ª Sing. Cantes
3ª Sing. Cante
1ª Plur. Cantemos
2ª Plur. Cantetc
3ª Plur. Canten
persona Pasau imperfecto de subchuntivo
1ª Sing. Cantás(e)
2ª Sing. Cantases
3ª Sing. Cantás(e)
1ª Plur. Cantásenos
2ª Plur. Cantaz
3ª Plur. Cantasen
persona Pasau perfecto de subchuntivo
1ª Sing. Haiga cantau / cantato
2ª Sing. Haigas cantau / cantato
3ª Sing. Haiga cantau / cantato
1ª Plur. Haigamos cantau / cantato
2ª Plur. Haigaz cantau / cantato
3ª Plur. Haigan cantau / cantato
persona Pasau pluscuamperfecto de subchuntivo
1ª Sing. Hese cantau / cantato
2ª Sing. Heses cantau / cantato
3ª Sing. Hese cantau / cantato
1ª Plur. Hésenos cantau / cantato
2ª Plur. Hésez cantau / cantato
3ª Plur. Hesen cantau / cantato

Modo imperativo[editar | modificar o codigo]

persona Modo imperativo
2ª Sing. Canta
2ª Plur. Cantat

Referencias[editar | modificar o codigo]

Bibliografía[editar | modificar o codigo]


La conchugación de verbos en -ĀRE en latín y la suya evolución en luengas romances
La primera conchugación en latín · La primera conchugación en galaicoportugués | la primera conchugación en astur-leyonés | la primera conchugación en castellano | la primera conchugación en aragonés | la primera conchugación en catalán | la primera conchugación en occitán | la primera conchugación en francés | la primera conchugación en italiano | la primera conchugación en rumano


Gramatica de l'aragonés
Fonetica Accentuación · Apocopa · Oclusivas xordas intervocalicas · Cheada · Diftongación debant de Yod · Diftongos · Disimilación · Elisión · Epentesi antihiatica · Esdrúixols · Eufonía · Fonolochía · Hiatos · Metafonia · Metatesi · Protesi velar · Sincopa · Sonorización dezaga de liquida ·
Morfolochía Adverbios (Adverbios d'afirmación · Adverbios de dubda · Adverbios espacials · Adverbios espacials deicticos · Adverbios de negación · Adverbios de tiempo · Adverbios de manera · Adverbios de quantidat · Adverbios d'opinión) · Locucions adverbials en aragonés (Locucions adverbials d'afirmación · Locucions adverbials de dubda · Locucions adverbials espacials · Locucions adverbials de negación · Locucions adverbials temporals · Locucions adverbials de manera · Locucions adverbials quantitativas) · Articlos definius · Articlos indefinius · Chenero · Conchuncions (Adversativas · Copulativas · Coordinativas · Dischuntivas · Completivas · Condicionals · Causals · Concesivas · Consecutivas · Comparativas · Finals · Subordinativas · Temporals)· Adchectivos (Qualificativos · Colors · Chentilicios · Grau comparativo · Grau superlativo · Demostrativos · Exclamativos · Indefinius · Numerals cardinals · Interrogativos · Numerals ordinals · Posesivos) · Numero (Substantivos incontables) · Pronombres (Pronombres demostrativos, Pronombres indefinius, Pronombres relativos · Pronombres personals · Pronombres adverbials: pronombre adverbial en/ne, pronombre adverbial i/bi/ie) · Infixo · Prefixo (Prefixos cultos) · Sufixo (Sufixos cultos) · Preposicions · Locucions prepositivas · Verbos (Verbos auxiliars · Verbos de movimiento · Verbos pronominals · Verbos freqüentativos) · Conchugación verbal (Primera conchugación · Segunda conchugación en aragonés · Tercera conchugación en aragonés · Conchugacions incoativas · Conchugación incoativa de verbos acabaus en -eixer · Conchugación incoativa de verbos acabaus en -ir · Verbos irregulars · Modo indicativo · Modo subchuntivo · Modo imperativo · Tiempos verbals · Verbo estar-ser · Verbo haber) · Locucions verbals · Perifrasis verbals
Sintaxi Concordancia · Estilo directo · Estilo indirecto · Negación · Sintagma adchectival · Sintagma nominal · Sintagma verbal · Complemento de rechimen verbal · Orden de pronombres · Combinacions de pronombres febles en aragonés · Voz pasiva · Oracions con infinitivo · Oracions de relativo · Oracions completivas · Oracions temporals · Oracions causals · Oracions finals · Oracions consecutivas · Oracions concesivas · Oracions condicionals · Oracions comparativas · Oracions impersonals
Lexicolochía Adchectivación · Anglicismos · Arabismos · Basquismos · Castellanismos · Catalanismos · Celtismos · Chermanismos · Cultismos · Fitonimia · Galicismos · Goticismos · Helenismos · Italianismos · Leyonesismos · Lusismos · Miconimia · Mozarabismos · Neerlandismos · Nominalización · Occitanismos · Persismos · Semicultismos · Superstrato francico · Toponimia (Hidronimia · Odonimia · Oiconimia · Oronimia) · Tudesquismos · Turquismos · Zoonimia
Ortografía Ortografía medieval · ACAR · Uesca · SLA