Croacia

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Republica de Croacia
Republika Hrvatska
Bandera de Croacia Escudo de Croacia
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: No en tien
Himno nacional: Lijepa naša domovino
Situación de Croacia
Situación de Croacia
Capital
 • Población
 • Coordenatas
Zagreb
809,235 (2020)
45°48′ N 16°0′ E

Mayor ciudat Zagreb
Idiomas oficials Croata¹
Forma de gubierno Republica
Kolinda Grabar-Kitarović
Andrej Plenković
Independencia
 • Declarada
 • Reconoixida
(de Yugoslavia)
25 de chunio de 1991
12 de chinero de 1992
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Costas
Posición 123º
56.542 km²
0,01%
2.197 km
1.778 km (5.790 km con islas)
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 119º
4.058.165 (2020 est.)
78,76 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2005)
 • PIB per capita
Posición 72º
US$ 55.638 millons
US$ 12,364
Moneda Euro (EUR)[1]
Chentilicio Croata[2]
Zona horaria
 • en Verano
CET (UTC+1)
CEST (UTC+2)
Dominio d'Internet .hr
Codigo telefonico +385
Prefixo radiofonico 9AA-9AZ
Codigo ISO 191 / HRV / HR
Miembro de: ONU, OSCE
¹Tamién se charra italiano.

A Republica de Croacia (Republika Hrvatska , [xř̩.ʋaː.ʦkaː] en croata), ye un país europeu d'a Europa Central, que muga a o norte con Eslovenia y Hongría; a o nord-este con Serbia; a l'este con Bosnia y Herzegovina; y a o sud con Montenegro. Ta o sudueste muga con a mar Hadriana, amás de tener una muga maritima con Italia en o Golfo de Trieste.

A suya población ye de 4.453.000 habitants (estimación de 2008) en una superficie de 56.542 km², con una densidat de población de 78,76 hab/km².

A principal ciudat d'o país (y a suya capital dende a independencia de Yugoslavia en 1991) ye Zagreb. Politicament, ye una republica parlamentaria; o president d'o país ye Kolinda Grabar-Kitarović y o primer ministro ye Jadranka Kosor.

Croacia ye miembro de Nacions Unidas, d'a OSCE, d'a OTAN y dende l'1 de chuliol de 2013 d'a Unión Europea. Dende l'1 de chinero de 2023 la suya moneda ye l'Euro (EUR),[1] que ha sustituyiu a lo kuna (kn).

Cheografía[editar | modificar o codigo]

Croacia se troba en Europa central y sudoriental, en a costa d'a mar Hadriana. Buega con Hongría a lo nord-este, Serbia a l'este, Bosnia y Herzegovina y Montenegro a lo sudeste y Eslovenia a lo nordueste. Se troba sobretot entre as latituz 42 ° y 47 ° N y as longarias 13 ° y 20 ° E. Parti d'o territorio en l'extremo sud que rodia a Ragusa ye un enclau practico connectau con a resta d'o continent per auguas territorials, pero deseparau en tierra per una faxa costera curta que perteneix a Bosnia y Herzegovina arredol de Neum. Lo puent Pelješac, que la suya obridura ye prevista pa 2022, connectará l'enclau con a parti continental de Croacia.

Lo territorio cubre 56.594 kilometros cuadraus, que consta de 56.414 kilometros cuadraus de tierra y 128 kilometros cuadraus d'augua. Ye o 127eno país mas gran d'o mundo. A suya elevación vareya dende as montanyas d'os Alpes Dinaricos, con o suyo puesto mas alto en a tuca Dinara a 1.831 metros amán d'a buega con Bosnia y Herzegovina en o sud, dica a marguina d'a mar Hadriana, que constituye tot a suya buega sudueste. A Croacia insular consta de mas de mil islas y islotes de diferents grandarias. As islas mas grans son Cres y Krk, cada una d'ellas con un aria d'arredol de 405 kilometros cuadraus.

As partis montanyosas d'o norte de Hrvatsko Zagorje y as planas planas d'Eslavonia en l'este, que forma parti d'a cuenca de Panonia, son trascruzadas per ríos importants como o Danubio, Drava, Kupa y o Sava. Lo Danubio, o segundo río mas largo d'Europa, trascruza a ciudat de Vukovar en l'extremo este y forma parti d'a buega con Vojvodina. As rechions central y sud amán d'a costa y as islas d'a mar Hadriana consisten en montanyas baixas y tierras altas boscosas. Os recursos naturals que se troban en o país en cantidaz pro importants pa la producción incluyen petrolio, carbón, bauxita, mineral de fierro de baixa lei, calcio, cheso, gudrón natural, silica, mica, archilas, sal y enerchía hidroelectrica. A topografía karstica constituye arredol d'a metat de Croacia y ye especialment prominent en os Alpes Dinaricos. I hai cuantas espelungas fundas en Croacia, 49 d'as cuals a mas de 250 m, 14 d'ellas a mas de 500 m y tres a mas de 1000 m. Os lacos mas famosos de Croacia son os lacos de Plitvice, un sistema de 16 lacos con saltos que los connectan. Os lacos son famosos per as suyas colors distintivas, que van dende la turquesa dica la verde menta, grisa u azul.

Clima[editar | modificar o codigo]

A mayor parti de Croacia tien un clima continental moderadament calido y plevioso seguntes lo define a clasificación climatica de Köppen. A temperatura meya mensual vareya entre -3 °C de chinero y 18 °C de chulio. As partis mas fredas d'o país son Lika y Gorski Kotar, an o clima boscoso nevau se troba en elevacions superiors a los 1.200 metros. As comarcas mas calidas de Croacia se troban en a costa d'a mar Hadriana y especialment en l'interior immediato caracterizau per o clima mediterranio, ya que as temperaturas maximas son moderadas per a mar. En consecuencia, os picos de temperatura son mas pronunciaus en as arias continentals. A temperatura mas baixa de -35,5 °C se rechistró lo 3 de febrero de 1919 en Cakovec, y a temperatura mas alta de 42,8 °C se rechistró lo 4 d'agosto de 1981 en Ploce.

A precipitación meya anyal vareya entre 600 milimetros y 3500 milimetros seguntes a rechión cheografica y lo suyo tipo de clima predominant. A menor precipitación se rechistra en as islas exteriors (Biševo, Lastovo, Svetac, Vis) y as partis orientals d'Eslavonia. Os livels maximos de precipitación s'observan en a cordelera de Dinara y en Gorski Kotar.[3]

Os aires predominants en l'interior son de lieu a moderaus d'o nord-este u sudueste, y en l'aria costera, os aires predominants son determinaus per as caracteristicas de l'aria local. As velocidaz de l'aire mas altas se rechistran con mayor frecuencia en os meses mas fredos a lo luengo d'a costa, por un regular como o bura fredo d'o nord-este u con menos frecuencia como o jugo calido d'o sud. As comarcas mas soleyadas d'o país son as islas exteriors, Hvar y Korcula, an se rechistran mas de 2700 horas de sol per anyo, seguidas per a redolada meya y meridional d'a Mar Hadriana en cheneral, y a costa norte de l'Hadriana, totas con mas de 2000 horas de sol per anyo.

Historia[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A historia de Croacia presenta diferents periodos temporals: l'arribada d'os croatas como etnia-tampón entre os avaros y bizantins, o Reino de Croacia medieval, o Reino de Croacia asociau a lo Reino d'Hongría en unión personal, una invasión otomana que deixó una part chica de Croacia en poder d'os Habsburgo, pa quedar dimpués en l'Imperio Austrohongaro, pasar a fer part de Yugoslavia con a desaparición d'os imperios centroeuropeus, y convertir-se dimpués d'as guerras yugoslavas de secesión en un estau miembro d'a Unión Europea.

Organización politico-administrativa[editar | modificar o codigo]

Condaus[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Condaus de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Dende a suya constitución en 1992, Croacia se ha dividido en 20 condaus y a suya capital, Zagreb, que tien autoridat y estatus legal tanto de condau como de ciudat (independient d'o condau de Zagreb que la rodia).[4][5]

Diez ciudaz mas importants[editar | modificar o codigo]

As diez ciudaz mas importants son:

Puesto Nombre Población en 2011
1 Zagreb 790,017
2 Split 178,102
3 Rijeka 128,624
4 Osijek 108,048
5 Chadra 75,062
6 Pula 57,460
7 Slavonski Brod 59,141
8 Karlovac 55,705
9 Varaždin 46,946
10 Šibenik 46,332

Cheografía humana y sociedat[editar | modificar o codigo]

Población por etnias y nacionalidaz[editar | modificar o codigo]

A mayoría d'a población ye de nacionalidat etnica croata, bi ha una minoría serbia, que se redució muito cuan en 1995 l'aria a on yera mes numerosos fue recuperada por o gubierno. En a rechión d'Eslavonia bi ha representacions chicotas de diferents nacionalidaz de l'Imperio Austrohongaro que participoron en a repoblación (rutens y hongaros). En Croacia tamién bi ha restos de poblacions vlacas en l'interior de Dalmacia (Morlacos) y Istria (Istrorrumanos), y musulmans refuchiaus d'a Guerra d'independencia de Bosnia-Herzegovina.

En Croacia en 1981 os croatas yeran 3.455.000, os serbios 532.000, os hongaros 25.000, os eslovenos 25.000, os bosnios (musulmans de luenga serbocroata) 24.000 y os yugoslavos de garra nacionalidat concreta 379.000.

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

Zagorski štrukli ye una birolla pro comuna.

A cocina tradicional croata vareya d'una rechión a unatra. Dalmacia y Istria tienen influxos culinarios d'a cocina italiana y atras cocinas mediterranias que destacan per l'emplego de cuantos mariscos, verduras cuetas y pastas, y apanyos como l'aceite d'oliva y l'allo. Os estilos culinarios austriacos, hongaros y turcos influyioron en a cocina continental. En ixa comarca predominan as carnes, o peix d'augua dulza y os platos de verduras.

I hai dos rechions productoras de vin distintas en Croacia. A rechión continental en o nord-este d'o país, especialment Eslavonia, produz vins premium, particularment blancos. A lo luengo d'a costa norte, os vins d'Istria y Krk son semellants a los d'a vecina Italia, mientres que mas a lo sud, en Dalmacia, os vins tintos d'estilo mediterranio son a norma. A producción anyal de vin supera os 140 millons de litros. Croacia estió cuasi exclusivament un país consumidor de vin dica zaguerías d'o sieglo XVIII, cuan prencipió una producción y un consumo de biera mas masivos. Lo consumo anyal de biera en 2020 estió de 78,7 litros per capita, lo que colocó a Croacia en o puesto 15 entre os países d'o mundo.

Esporte[editar | modificar o codigo]

Blanka Vlašić en o 2008.

O esporte mas popular en Croacia ye o fútbol, y dimpués o baloncesto, o handbol, o waterpolo y o tenis. O Dinamo de Zagreb ye o club de futbol con mes exito, seguiu d'o Hajduk de Split, equipo que despierta as pasions d'unos aficionaus muito devotos. Manimenos en os zaguers anyos o baixo livel ha feito que muitos croatas prefieran seguir en televisión a liga espanyola antes que a liga croata.

Esportistas croatas[editar | modificar o codigo]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito