Historia de Croacia

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Escudo de Croacia. Cadaguna d'as puntas corresponde a un territorio historico croata.

A historia de Croacia abarca diferents periodos historicos que se succedioron en o tiempo dende o establimiento d'os croatas en territorios occidentals d'os Balcans entre Panonia y as costas d'a Mar Hadriana en l'alta Edat Meya dica l'actualidat, en a que Croacia ye un estau independient, habendo pasau por diferents periodos en os que ha dependiu d'atros estaus encara que con ciertos graus d'autonomía.

O reino Croata en os Balcans[editar | modificar o codigo]

O Reino Croata de Tomislav dimpués d'a victoria de l'anyo 925 contra os hongaros en o Drava.

Os croatas yeran establius en as riberas d'o Drava y Sava en o sieglo VIII. Se diz que estió l'emperador Heraclio qui permitió d'establir-se a croatas y serbios a lo sud d'o Danubio pa defender a muga con os avaros como etnia-tampón.

Con vecins tan periglosos como os avaros os croatas aceptoron a protección d'os francos carolinchios, que en la decada de 790 atacoron y desfacioron o Khanato Avaro, con o que Carlos Magno dominaba Panonia occidental y o norte de Dalmacia reconoixendo os gubernants locals como tributarios. Encara que baixo una teorica sobiranía carolinchia os croatas de Dalmacia yeran sobre tot en a orbita cheopolitica de Costantinoble, que heba recuperau una dominación directa d'as ciudaz costeras.[1]

Bi habió una revuelta contra os francos que levó a la perda d'a sobiranía carolincha, primero en os territorios croatas de Dalmacia (875), y bel tiempo dimpués en os territorios croatas de Panonia. Os sobirans de Croacia conseguioron o títol de rei habioron de luitar en dos frents cheopoliticos: a lo norte contra os hongaros, que heban plenau en Panonia o vuido de poder creyau dimpués d'a desaparición d'os avaros, y a lo sud primero contra os bizantins y dimpués contra os venecianos, que tamién preban de controlar Dalmacia.

O rei Trpimir reinó con o títol de Dux Croatorum (a primera mención historica d'o pueblo croata como tal), entre l'anyo 845 y 864. Os ocupants d'a cadiera reyal se succedeban con rapideza, muestra d'inestabilidat. Branimir reinó entre l'anyo 879 y 892 y prometió obediencia a lo Papa de Roma y l'acceptación d'a churisdicción romana sobre os territorios croatas de Dalmacia recibindo en pagas o reconoiximiento d'a independencia d'o suyo estau[1]. Tomislav reinó entre l'anyo 910 y 928 y prenió o títol de Rex Croatorum en 925, títol reconoixiu por o Papa, encara que feba liba con os bizantins contra os bulgaros de tiempos de Simeón I. Os logros d'o reinau de Tomislav estioron notables. Organizó un exercito capaz de luitar contra os hongaros que s'heban establiu feba pocas decadas en a plana de Panonia. O exito de Tomislav estió refusar as incursions d'os hongaros en os territorios croatas de Panonia y fixar una muga con os hongaros en o riu Drava. Tomislav estió o primer rei d'un estau unificau croata que incluiba zonas d'as actuals Dalmacia (de fueras de cualques ciudaz costeras), Eslavonia occidental, Bosnia, Herzegovina occidental y a Croacia propiament dita. O rei Simeón invadió a Croacia de Tomislav en l'anyo 926, pero fue esconfito en Bosnia oriental en l'anyo 927. Esta derrota decisiva ye mencionada por Chuan Zonaras en o Libro de los Emperadors, libro que fue tradueito a l'aragonés medieval:

en aquel tempo ssim(e)on senyor de los burguaros como aquel que non se fartaua de la sangre humana fue contra huna gent clamada trouach(e)s do fue esconfito et p(er)dio la mayor part de su gent por los malos passos et por las montanyas que eran por toda aquella terra et de malas spelluncas.

En a conversión d'os croatas a lo cristianismo i habió una doble influencia de Roma y Costantinoble. Os disciplos de Metodio introducioron una liturchia en eslau antigo, manimenos a influencia catolica remató predominando. En o concilio de Split en 1060 suprimioron a liturchia en eslau antigo, que manimenos feba goyo a lo pueblo. Manimenos a Santa Seu lis permitió l'uso de l'alfabeto glacolitico, estando a sola nación catilica d'ixos tiempos en no fer servir l'alfabeto latín. O catolicismo diferenciará a los croatas d'atros eslaus balcanicos y será un sinyal d'identidat nacional croata.

En 1089 o rei Zvonimir ye asasinau y a suya vidua yera chirmana d'o rei László I d'Hongría, que ocupó buna part d'o territorio croata[1]. O suyo succesor en Hongría Kalmán I consiguió s'imposar-se debant d'atros pretendients a la cadiera reyal y en 1102 o rei Kalman I u Koleman consiguió un alcuerde con os representants d'as 12 tribus croatas, os Pacta Conventa, con os que a corona de Croacia pasa a lo rei d'Hongría en unión personal pa cutio, devez que os croatas conservan a suya autonomía, o suyo "gobernador" ban y una dieta (sabor). Os Pacta Conventa aseguraban a los croatas y dalmatas a conservación d'as suyas leis, costumbres y privilechios.[2] A muga entre Croacia y Hongría cuasi no cambiará dica 1918, o mesmo que a muga con o Sacro Imperio Romano Chermanico. O reino croata prebará d'estendillar-se por Dalmacia y l'actual Bosnia. Os sobirans hongaros conseguirán sozmeter Bosnia dende o sieglo XII dica mitat d'o sieglo XIV. Bosnia será un escenario en o que actuarán os nobles croatas que quereban escapar a la sobiranía reyal hongara.

Os otomans rematoron de conquerir l'actual Bosnia en 1465, y vencen a los croatas en Krbovsko Polje en 1493. En 1526 os otomans vencen a los hongaros en a Batalla de Mohacs y consolidan o suyo dominio sobre Croacia, plegando a ocupar Eslavonia y a Croacia oriental.

Croacia entre os Habsburgo y l'Imperio Otomán[editar | modificar o codigo]

A mes gran part d'o territorio habitau por os catolicos croatas fue ocupau por os otomans y se produciba un proceso migratorio enta as zonas controladas por cristianos, devez que poblacions ortodoxas y musulmanas de diferents nacionalidaz de l'Imperio Otomán plenaban o vuido poblacional.

Dimpués d'a derrota en a Batalla de Mohacs os nobles croatas refirmoron a candidatura de Ferrando I d'Habsburgo con a condición que los protechese d'os otomans y lis mantenés os privilechios anteriors[1]. En l'anyo 1527 os Habsburgo creyoron a entidat administrativa d'o Reino de Croacia en a part de Croacia que controlaban y que feba part d'a Hongría Reyal. En ixos tiempos o territorio croata protechiu por os Habsburgo yera controlau por dos familias nobles de mainates terratenients hongaro-croatas: os Zriski y os Frankopan, a las que perteixioron cualques bans.

A causa d'as continas incursions militars otomanas dende Bosnia os Habsburgo militarizoron a muga en l'anyo 1538. En a Batalla de Sisak (1593) os austriacos y os croatas podioron fer retacular a los otomans con exito por primera vegada y recuperar muitos territorios. En ixas envueltas os muitos cristianos ortodoxos "vlacos" que combatiban a favor d'os Otomans en a muga d'a Bosnia otomana con a Croacia d'os Habsburgo cambioron de bando y pasoron a territorio habsburguico, o que significó l'orichen d'una minoría que dende o sieglo XIX s'identificó con o nacionalismo serbio y se convertió en a minoría nacional d'os serbios de Croacia.

L'exercito imperial austriaco tornó a estar victorioso contra os otomans en 1664 pero a Paz de Vasvár no deixó satisfeitos a los mainates croatas y hongaros, que facioron una conchura independentista contra Leopoldo I conoixida como "Conspiración d'os Mainates" u "Conspiración de Zrinski–Frankopan" Esta conchura fracasó y remató con unas execucions de nobles o 30 d'abril de 1671.

Os croatas d'a costa dalmata yeran dependeban d'a Republica de Venecia. En a Republica de Ragusa os dalmatas se manteneban independients de l'Imperio Otomán como estau vasallo y yeran en un proceso d'eslavización que feba posible que cada vegada se podesen identificar mes con os croatas.

En 1683 os otomans fuoron esconfitos en o Sitio de Viena y encomienzan a retacular debant d'os austriacos. En 1699 por o tractau de Karlowitz a Croacia propiament dita y o norte d'Eslavonia dixan d'estar en l'Imperio Otomán y pasan a l'Imperio Austriaco. O sud d'Eslavonia pasa a l'Imperio Austriaco en 1718 por o tractau de Passarowitz. En ixos mesmos tiempo Venecia, aligada d'Austria s'anexiona as tierras interiors de Chadra y Split. A muga que se dibuixa con a Bosnia de l'Imperio Otomán presenta un trazau d'ondas que responden a la presencia de fortalezas como Imotski, y o territorio que se puet controlar dende ixas fortalezas.

Dimpués d'estos tractaus os territorios d'os croatas son de tot en a muga con a rechión de Bosnia de l'Imperio Otomán. En o que dende ixe inte se conoix como "Bosnia" ye tanto a cuenca d'o río Bosna (actual Bosnia oriental) como territorios antigament d'os croatas de Bosanska Krajina o Bosnia occidental. Os austriacos creyan en os países croatas os confins militars, en 1702 en Eslavonia y en 1737 en a Croacia propiament dita. Bi ha una Croacia militar y una Croacia civil dica 1878, cuan se suprime a organización militar d'a zona. Dimpués d'o retacule d'os turcos os musulmans fuyen. A despoblación producida por as guerras y a emigración de población musulmana se compensa con a inmigración de croatas y tamién de serbios. Una rechión con muita población serbia será conoixida como Kninska Krajina.

Entre 1809 y 1813 os países croatas a lo sud d'o Save perteneixeban a las Provincias Ilirianas creyadas por Napoleón. Bi habrá croatas adeptos d'o ilirismo. En 1815 se torna a la situación anterior, pero Istria y Dalmacia pasan a depender d'Austria.

Croacia en tiempos d'as revolucions liberals y de l'Imperio Austrohongaro[editar | modificar o codigo]

Estatua equestre d'o Ban Jelačić en a plaza homonima de Zagreb. O Ban Jelačić ye considerau por os croatas como heroi nacional.

En l'anyo 1848 esclató una serie de revolucions liberals en l'Imperio Austriaco, en o contexto d'as revolucions liberals. Estas revolucions teneban un component nacionalista y obrero y la que mes afectó a la vida politica y conflictos militars d'os croatas d'o territorio habsburguico estió a Revolución hongara. Os croatas adrezoron unas reivindicacions a los austriacos y esleyoron como ban a lo coronel Josip Jelačić de l'exercito austriaco, devez que os austriacos reconoixeban puyando-lo a cheneral mayor.

O 7 d'abril de 1848 Josip Jelačić fue puyau a Lugartenient Mariscal de Campo de todas as tropas habsburguicas de Croacia, y encara que en chunio fue destituito, recuperó as funcions en setiembre. Dende ixe inte as tropas croatas se posoron a luitar chunto con os austriacos contra os hongaros, dica que os hongaros se rindioron en agosto de 1849. Josip Jelačić ye considerau heroi nacional en Croacia por os suyos exitos militars y por haber conseguiu abolir a servitut. Dimpués Croacia y tot l'Imperio Austriaco estió baixo a politica reaccionaria d'Alexander Von Bach. En as decadas de 1850 y 1860 amaneixió un croacianismo y nacionalismo purament croata como reacción tanto a lo ilirismo-yugoslavismo d'una minoría intelectual como a lo nacionalismo serbio d'a minoría serbia, asinas como a l'absolutismo d'os Habsburgo. A principal figura d'o croacismo d'ixos tiempos estió Ante Starčević[3].

Dimpués d'a revolución hongara cambió l'administración en l'Imperio Austriaco, que se convertió en l'Imperio Austrohongaro, con dos mitaz: Cisleitania (Austria) y Transleitania (Hongría). O Compromís austrohongaro de 1867 deixó Istria y Dalmacia en Cisleitania (administrada por Viena) y Eslavonia y a Croacia propiament dita en Transleitania, (administrada por Budapest, ye dicir, por os hongaros). Os croatas invocoron os Pacta Conventa de 1102 y en obtenioron en noviembre de 1868 un Compromís hongaro-croata acordau por os parlamentos d'Hongría y Croacia por o que os habitants d'Hongría y Croacia compartiban rei y nacionalidat civil. Croacia conservó o suyo sabor, l'uso d'a luenga, administró de modo autonomo a educación, o culto y a chusticia, pero pa atros afers o parlamento croata nombraba diputaus que teneban escanyo en o parlamento hongaro, 40 en a cambra baixa y 3 en a cambra alta, y yera o parlamento hongaro o que teneba o poder lechislativo. O ban yera nombrau u revocau por o rei a propuesta d'o president d'o gabinet hongaro y teneba poder executivo.[4] A ciudat de Fiume yera o solo puerto maritimo de Transleitania y fue unida dreitament a Hongría.

Cuan Iván Mazuranić yera ban i heba estabilidat y se creyó una universidat en Zagreb en 1874, pero en 1878 as tropas austrohongaras ocuporon Bosnia-Herzegovina y o gubierno hongaro consiguió que os Habsburgo suprimisen os confins militars, y con ixo os privilechios d'a chent que defendeba a muga, muitos d'ellos serbios.

Baixo o ban Khuen-Héderbáry, que yera un mainate hongaro con muitas tierras en Eslavonia bi ha una mala politica con corrupción y prebatinas de machiarización entre 1883 y 1893, o suyo gubierno caye en 1903. Tot ixo fa cualques intelectuals croatas como os dalmatas Frano Supilo y Anton Trumbic sigan sedueitos por o ilirismo y una unión yugoslava (unión d'os eslaus d'o sud), estando-ne un defensor cerrino Josip Strossmayer, bispe de Diakovo. En este contexto en 1905 se reivindicaba que Dalmacia deixás de perteneixer a Cisleitania y s'integrás en un mesmo estau que Eslavonia y a Croacia propiament dita. Entre 1912 y 1913 se proclamó o estau d'excepción y un gobernador hongaro se convertió en dictador. Encara que o ilirismo y as suyas variants heban creixiu, este tipo d'ideyas yeran minoritarias y propias de cualques intelectuals de clase meya, os partius dominants como o Partiu d'o Dreito Puro (a baixa nobleza y os oficials), y o Partiu d'a chent d'a tierra de Radić yeran mes anti-serbios que contrarios a lo dominio austrohongaro.[4]

Reino de Serbios, Croatas y Eslovenos u Primera Yugoslavia[editar | modificar o codigo]

Mientres a Primera Guerra Mundial o 30 d'abril de 1915 se creyó en Londres un consello yugoslau (Yugoslavenki odbor), en o que bi heba dirichents politicos croatas exiliaus como Ante Trumbić. Este consello yugoslau fació una redacción conchunta con o gubierno serbio exiliau en Corfú reclamando a formación d'un estau independient pa toz os eslaus d'o Sud.[1]

Enta la fin d'a guerra os representants politicos d'os diferents pueblos eslaus de l'Imperio Austrohongaro creyoron consellos nacionals. En marzo de 1918 un grupo de politicos croatas, eslovenos y serbios encomenzoron a coordinar-sen y en octubre de 1918 se creyó en Zagreb o Concello Nacional d'Eslovenos, Croatas y Serbios. O 29 d'octubre de 1918 o sabor u parlamento croata proclamó a independencia de Croacia-Eslavonia con a inclusión de Dalmacia y o territorio de Rijeka u Fiume como part d'o Estau d'os Serbios, Croatas y Eslovenos, que incluyiba os territorios eslaus meridionals de l'anterior Imperio Austrohongaro. Encara que no duró que dos meses, fue invadiu por Italia, que teneba pretensions territorials en Istria y Dalmacia. L'1 d'aviento se produció a fusión d'este estau con o Reino de Serbia (con a oposición d'o Partiu d'a chent d'a tierra de Radić), convertindo-se en o Reino d'os Serbios, Croatas y Eslovenos[4]. O establimiento d'as mugas d'o nuevo reino afecta a los croatas.

Os problemas d'as mugas con Hongría y Italia[editar | modificar o codigo]

A formación d'o Reino d'os Serbios, Croatas y Eslovenos representó pa Hongría a secesión de Croacia-Eslavonia, Voibodina y as ciudaz de Pécs, Mohács, Baja y Szigetvár. A muga entre o Reino d'os Serbios, Croatas y Eslovenos con a Hongría d'o 16 de noviembre de 1918 se decidió en o tractau de Trianon o 4 de chunio de 1920. N'este tractau tornan a Hongría estas zagueras ciudaz y quedan en a part croata d'o nuevo reino Međimurje (habitau por croatas), y una part chica de Baranya que no incluye a capital Pécs. Se ratifica a secesión con respecto a Hongría de Croacia-Eslavonia, de Voibodina (con una minoría croata), y d'a mes gran part d'o Banato.

A muga con Italia presentó uns problemas muito mes complicaus que a muga con Hongría. O nuevo reino y Italia se disputoron Istria y Dalmacia. A situación de Rijeka u Fiume, con un 65 % de población italiana estió problematica por haber-se-ie creyau dos administracions paralelas en os zaguers tiempos d'a guerra. O Reino d'os Serbios, Croatas y Eslovenos ocuporon a ciudat, pero por poco tiempo: en noviembre de 1918 una fuerza internacional de britanicos, italianos, franceses y americanos entró en a ciudat deixando que o suyo futuro se decidise en a Conferencia de Paz de París. En 1919 uns voluntarios nacionalistas italianos dirichius por Gabriele d'Annunzio prenioron a ciudat de Rijeka u Fiume y estableixioron un estau dito Reggenza Italiana del Carnaro.

En 1920 o tractau de Rapallo atribuyó a Italia Chadra, tota Istria y bellas islas d'a redolada a Italia. O tractau de Rapallo establió que Fiume u Rijeka fues ciudat libre y se convertise en o Stato libero di Fiume.

Os croatas baixo o centralismo[editar | modificar o codigo]

O Reino d'os Serbios, Croatas y Eslovenos heba achuntau a pueblos que encara que tenesen un orichen común teneban unas realidaz socials, economicas y ideyolochicas prou diferents, producto d'as suyas historias diferents. Os eslovenos y croatas teneban una burguesía bien desarrollada, a diferencia d'os serbios que daban mes importancia a la suya tradición militar y que consideraban o nuevo estau como una "Gran Serbia".

Si cualques intelectuals croatas de clase meya heban estau adeptos d'o ilirismo, os serbios teneban atra concepción de Yugoslavia, resultau d'haber luitau solos contra os otomans por a suya independencia. Os nacionalistas serbios consideraban que fendo part Serbia d'o bando vencedor, teneban dreito a gobernar sobre os atros pueblos eslaus de Yugoslavia, que heban estau en l'Imperio Austrohongaro y no yeran independients.

En o periodo d'entreguerras o gubierno yera controlau por os serbios,[5] y este centralismo fació que os croatas quedasen desencantaus con o ilirismo.

En 1922 a Italia Faixista ocupó o Estau Libre de Fiume, feito reconoixiu por o Reino d'os Serbios, Croatas y Eslovenos en 1924 por l'alcuerdo de Roma, que deixó en mans eslavas una part d'o puerto y o barrio de Sušak.

En 1925 fue engarcholau Stjepan Radić, cabo d'o partiu croata d'a chent d'a tierra, y fue asesinau en o mesmo Parlamento en 1928. O 3 d'octubre de 1929 o Reino d'os Serbios, Croatas y Eslovenos cambió o suyo nombre oficial por o de Yugoslavia, que ya teneba uso coloquial dende os suyos encomienzos.

En 1933 Vladko Maček, succesor de Stjepan Radić, tamién fue engarcholau. Estió l'inte que amanixió un nacionalismo croata d'inspiración faixista baixo a dirección d'Ante Pavelić y que prenió o nombre d'ustaixa.

O 9 d'octubre de 1934 os ustaixas asesinoron a lo rei Aleixandre de Yugoslavia.

A Banovina croata[editar | modificar o codigo]

A Banovina croata territorio autonomo creyau pa os croatas de Croacia y Bosnia-Herzegovina en os zaguers anyos d'a primera Yugoslavia. O reparto de Bosnia-Herzegovia estió una d'as pocas cosas en as que os serbios y croatas estioron d'acuerdo en o periodo d'entreguerras.

Cuan se desfació Checoslovaquia os serbios y croatas acordoron creyar a Banovina Autonoma de Croacia, y una part de Bosnia con población croata (Posavina y Herzegovina occidental sobretot) pasó a fer part de Croacia. Vladko Maček pasó a fer part d'o gubierno yugoslau en 1941.

A Croacia independient en a segunda Guerra Mundial[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Estau Independient de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Mapa d'o estau independient de Croacia mientres os anyos 1940.

Como resultau d'a invasión d'os exercitos alemans, italianos y hongaros en 1941 y d'a rendición o 17 d'abril Yugoslavia quedó ocupada por as potencias de l'Eixe y fue dividida zonas. Se deixa en mans d'os ustaixas o gubierno d'una Croacia ixamplada con Bosnia-Herzegovina y Sirmia pero que ha habiu de ceder Dalmacia a Italia y uns chicos territorios a Hongría. As tropas alemanas ocupan o nord-este y as tropas italianas o sudueste.

A denominación d'este estau ye Nezavisna Država Hrvatska ("Estau Independient de Croacia"), abreviau como NDH. A personalidat principal d'o rechimen ustaixa estió Ante Palevic, que contó con a colaboración d'os Franciscanos locals.

O NDH no conoixió a paz, y estió en guerra civil permanent contra os monarquicos serbios y os contra os partisans. Os ustaixas emprendioron o exterminio de serbios, y tamién de chitans, chudeus , y opositors politicos, devez que os guerrillers monarquicos serbios (chetniks) exterminoron a los musulmans bosnios musulmans en as zonas que controloron.

Yugoslaus de totas as nacionalidaz, croatas tamién s'aplegan en a formación d'un exercito partisán que defendeba una Yugoslavia plural y que teneban un caudiello croata, Josip Broz Tito. En 1942 os ustaixas y os partisans luitoron en Bosnia, pero os partisans yeran bien establius y en 1943 habioron d'estar refusaus por una contraofensiva alemanya. En 1943 muitos italianos cambían de bando (capitulación italiana) y esto permite a los partisans de tornar a abanzar en liberar a costa dalmata en octubre-noviembre de 1944. Os ustaixas seguiban resistindo encara dimpués d'a rendición d'Alemanya, fendo-lo o 15 de mayo de 1945 en Eslovenia, encara que bi habió un foco de resistencia en Posavina que fue esconfito o 25 de mayo de 1945 en a Batalla d'Odžak.

O titismo y a segunda Yugoslavia[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Republica Popular de Croaciaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En noviembre de 1945 se fa eleccions en tot o territorio yugoslau, ganando o Frent Popular, que creya una Asamblea Constituyent y proclama a Republica Federativa de Yugoslavia. En 1946 se fa una constitución que reconoixe seis republicas federadas, una s'ellas a Republica Popular de Croacia[4]. O territorio d'esta nueva republica consiste en as rechions historicas de Croacia y Eslavonia, a los que se sumoron Istria y cuasi tota Dalmacia, que se recuperaban dimpués d'haber estau anexionaus por Italia. Con respecto a l'anterior NDH ha perdiu o territorio de Bosnia-Herzegovina, incluyius os territorios de mayoría croata d'Herzegovina, Bosnia Central y Posavina que yeran en a Banovina croata. Tamién ye destacable entre os territorios de menor extensión que as Bocas de Kotor pasoron a Montenegro pa cutio, que Hongría tornó o territorio d'o Mur u que en o tractau de París de 1947 se formará o territorio libre de Trieste, repartiu en 1954.

O descontento por a nueva situación se manifestó con a guerrilla anticomunista croata d'os cruzaus u križari dica 1950.

Dende 1990 Croacia y Eslovenia, con mayor tradición capitalista y con una clase dirichent mes enriquida que en Serbia mientres o periodo titista tractan de deixar a Republica Federal Socialista de Yugoslavia. En as eleccions d'abril-mayo de 1990 l'Aliganza Democratica croata plegó a bels 2/3 d'os votos. O cheneral Franjo Tudjman fue nombrau president d'a Republica. Os serbios de Croacia no deseyaban a independencia de Croacia y se planteyoron d'independizar-sen de Croacia si Croacia se feba independient. O gubierno croata no acceptó de dar-lis autonomía.

A guerra d'independencia Croata[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Guerra d'independencia croataveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O 25 de chunio de 1991 Croacia y Eslovenia proclamoron a suya independencia. O gubierno federal yugoslau refirmó a los serbios de Croacia con a presencia de l'exercito federal. Os territorios de mayoría serbia de Krajina a escape cayoron en poder serbio y s'organizoron en a Republica Serbia de Krajina. Manimenos, a guerra s'ixemenó por una tercera part d'o país con principals escenarios de combate en zonas de mayoría croata: Eslavonia Oriental y Dalmacia. As ciudaz costeras como Chadra, Šibenik y Split yeran atacadas por l'armada yugoslava. Ragusa fue atacada dende Montenegro y Herzegovina por voluntarios serbios y montenegrins. Vukovar resistió pero a la fin fue destruito por l'exercito yugoslau. En os territorios conquiestos por os serbios bi habió mortaleras de población croata y operacions de "limpieza etnica". O 23 d'aviento de 1991 Alemanya reconoixió a independencia de Croacia, feito que obligó a fer-lo o 15 de chinero a toz os países d'a CEE.

En abril de 1992 os cascos azuls d'a ONU encomienzoron a prener posicions en as zonas ocupadas por os serbios, una tercera part de Croacia. En mayo de 1992 Croacia fue admesa en a ONU. Part de la población serbia de localidaz baixo control croata fuyó ta Serbia por recibir presions pa que se'n fuesen.[6] A seu d'o mando d'os cascos azuls yera prevista que fuese en Sarajevo, pero cuan s'aturoron os combates en Croacia esclató a Guerra de Bosnia-Herzegovina. Dende as suyas posicions en Bosnia-Herzegovina os serbios tamién atacaban ciudaz de Croacia como Slavonski Brod y Ragusa. Os exercito croata habió d'intervenir en unas cuantas ocasions en territorio de Bosnia y Herzegovina, fendo-lo sobre tot en zaguers d'a guerra. A minoría croata de Bosnia-Herzegovina recibió o refirme de Croacia pa defender-se d'os serbios, y en part yera controlada politicament por o gubierno de Zagreb.

I habió conflictos armaus intermitents en 1993 a una escala menor que en 1991 y 1992 que fuoron mes exitosos p'as fuerzas croatas. Os croatas podioron recuperar territorio y protecher as ciudaz de Chadra y Gospić d'ataques serbios, pero entre l'alto o fuego de 1992 y as ofensivas croatas de 1995 a luita yera limitada y as accions militars se reducioron a dos semanas en ixos tres anyos y meya.[7]

A primers de 1993 as operacions mes notables estioron:

Mientres a mayoría d'estas operacions yeran exitos relativos pa o gubierno croata, o exito d'a Operacion bolsa de Medak en 1993 causó reaccions fueras de paises y organizacions que teneban actituz anti-Croatas y pro-Serbias en a guerra, esto fació que l'exercito Croata no fese garra ofensiva en una anyada. En chunio de 1993 os serbios de Krajina facioron un referendum en o que votoron mayoritariament o suyo deseyo d'unión con os atros serbios d'os Balcans.

En Bosnia os croatas dixoron d'estar aligaus d'os bosnios musulmans en 1993 y encomienzoron uns combates en os que a población musulmana, mes lumerosa, fue prenendo o control de muitas ciudaz de Bosnia central (Travnik, Vares), y tamién de Herzegovina central, (Jablanica, Mostar oriental). Os países occidentals presionaban pa que os bosnios musulmans y croatas formasen una federación croata-musulmana, pero os combates yeran dificils d'aturar.

En 1995 os croatas fuoron ocupando os territorios y enclaus a on a posición serbia yera menos fácil de defender: primero en mayo a Eslavonia Occidental (Operación Flash), y dimpués en agosto de 1995 Krajina (Operación Tronada). Por miedo a represalias os serbios fuyoron en masa de totas estas rechions. A recuperación de Krajina permitió liberar d'a presión militar a los musulmans de Bihać, y os serbios encomienzoron a retacular en Bosnia occidental. Os croatas de Bosnia recuperoron Jajce, perdiu cuan os bosnios musulmans y croatas combatiban por Travnik. O 21 de noviembre de 1995 Estaus Unius forzó a un alcuerdo de paz en Dayton.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 (fr) Dennis P. Hupchick, Harold E. Cox: Les Balkans. Atlas historique. Ed Economica, 2008. p 22, p 50, p 76.
  2. (es) Miguel Ángel Ladero Quesada: Historia universal, Edad Media. Vicens Vives
  3. (en) Jozo Tomasevich: War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Stanford University Press, 2001. p 3.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 (es) Francesc Bonamusa: Pueblos y naciones en los Balcanes. Siglos XIX y XX. Akal 2010, pp 78-82, pp 149-150
  5. (es) Felipe Fernández-Armesto: Los hijos de Zeus. Pueblos, etnias y culturas de Europa. 1996 Grijalbo. p 305.
  6. (es) Josep Palau El Espejismo yugoslau. Ediciones del Bronce, 1996. pp. 75-90.
  7. (Croatian) War in Croatia 1991-95, Part II.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]