Noruega

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Reino de Noruega
Kongeriket Norge (bokmal)
Kongeriket Noreg (nynorsk)
Bandera de Noruega Escudo de Noruega
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: "Alt for Norge"
Himno nacional: Ja, vi elsker dette landet
Situación de Noruega
Situación de Noruega
Capital
 • Población
Oslo
666.759 (2017)
Mayor ciudat
Idiomas oficials Noruego (nynorsk y bokmal) y sami
Forma de gubierno Monarquía
Harald V
Jonas Gahr Støre
Independencia
- Declarata
- Reconoixita
de Suecia
7 de chunio de 1905
26 d'octubre de 1905
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Posición 61º
385.207[1] km²
5.2%
2.542 km
Población
 • Total (2024)
 • Densidat
Posición 120º
5.550.203[2]
14,25 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2013)
 • PIB per capita
Posición 46º
$ 282.174 millons
$ 55.398
Moneda Corona noruega (NOK)
Chentilicio Noruego/a[3]
Zona horaria
 • en Verano
UTC+1
UTC+2
Dominio d'Internet .no
Codigo telefonico +47
Prefixo radiofonico 3YA-3YZ
Codigo ISO 578 / NOR / NO
Miembro de: EFTA, CBSS, OTAN, ONU, OCDE, OSCE

O Reino de Noruega u Noruega (en bokmal Kongeriket Norge, en nynorsk Kongeriket Noreg), ye un país d'Europa, situato a lo norte d'a peninsula escandinava. Muga con Suecia, Rusia y Finlandia.

Toponimia[editar | modificar o codigo]

Se crei que o toponimo se puet interpretar dende o norrén antigo y significaría "a ruta d'o norte". A forma Noruega ya se puet leyer en aragonés en o "Libro d'el Trasoro":

Estas e muytas otras tierras e islas son de alla Bretanya e ultra la tierra de Noruega; mas la isla de Cile es la çaguera, qui es en el fondon al cabo de septentrión que esta, cuando el sol es en el signo de Cançer, en los grandes días, la nueyt es asi chica que ella semella atraspassar como ha no res. E el yujerno cuando el sol entra en Capitornj en las grandes nueytes, el dia es asi muy chica que ellos no han njngunt spacio entre leuant e ponjent del sol. Et vltra alen es la mar congelada e tenyent, en do ella no ha njngun departimjento de leuant e de ponyent, segunt el conto dize alla do el faula del curso del sol. Encara yes la isla de Vndas, do los omnes que alla habitan no han ansia e ellos biuen de pexes e de leyt. Encara y son las islas Orcadas, en do no abita njnguna gent. Mas aqui se calla el conto de faular de Europa, que fina en Spanya, e dira de la .iij-ª partida, esta yes Africa.

En atra part d'o mesmo libro parlan de Norue como una tierra a continación d'Armagh, de Dublín y de Caiseal que bel autor ha interpretau como Noruega:

Apres el la Yrlanda, do es el arçobispado d'Armachia e de Diotelio e de Caselas e tuenj, con .xxxvj. ujspados. Apres es la tierra de Norue en do ha .vij. arcebispados con todos .x. bispados. Et sabet que en toda la mas grant partida de esta ysla, e espeçialment en Yrlanda, no ha njngunt serpient; e por esto dizen los mas que qui leuas de las piedras o de la tierra de Irlanda en otra tierra do son las sirpientes que njnguna nondy poria aturar.

Clima[editar | modificar o codigo]

O clima costero de Noruega ye excepcionalment suau en comparanza con arias en latituz semellants en atras partes d'o mundo, con a Corrient d'o Golfo pasando dreitament frent a las arias d'o norte d'a costa atlantica, calentando de contino a rechión en l'hibierno.

A causa de l'alta latitut de Noruega, i hai grans variacions estacionals d'a luz d'o día. Dende finals de mayo dica finals de chulio, o sol nunca baixa d'o tot debaixo de l'horizont en as arias a o norte d'o cerclo polar arctico —d'astí a descripción de Noruega como a «Tierra d'o Sol de medyanueit»—, y a resta d'o país experimenta un maximo de 20 horas de luz por diya. Por contra, dende zaguerías de noviembre dica zaguerías de chinero, o sol nunca s'eleva por alto de l'horizont en o norte, y as horas de luz son muit curtas en a resta d'o país.

A temperatura meya mensual de chinero oscila entre os -17 ℃ en Finnmarksvidda y os +3 ℃ en as zonas costeras exteriors de Sørlandet y Vestlandet. En chulio, a temperatura meya vareya de 17 ℃ arredol d'o fiordo d'Oslo a 0 ℃ en as tucas mas granizas de Jotunheimen.

A temperatura mas alta medida en Noruega ye 35,6 ℃ en Nesbyen, y a temperatura mas baixa ye -51,4 ℃ en Karasjok. A temperatura meya mensual mas alta se midió en Oslo en chulio de 1901 y aconsiguió os 22,7 ℃, mientres que a temperatura meya mensual mas baixa se rechistró en Karasjok en febrero de 1966 con -27,1 ℃.

Organización politico-administrativa[editar | modificar o codigo]

Rechions[editar | modificar o codigo]

Noruega se divide en 15 condaus clamaus fylke.[4]

Condaus (fylke) 2024[4]
# Condaus 2024 Capital Población 2024 Aria (km²)
3 Oslo Oslo 717,710 454
11 Rogaland Stavanger 499,417 9,377
15 Møre og Romsdal Molde 270,624 14,356
18 Nordland Bodø 243,081 38,155
31 Østfold Sarpsborg 312,152 4,004
32 Akershus Oslo 728,803 5,894
33 Buskerud Drammen 269,819 14,694
34 Innlandet Hamar 376,304 52,072
39 Vestfold Tønsberg 256,432 2,168
40 Telemark Skien 177,093 15,298
42 Agder Kristiansand 319,850 16,434
46 Vestland Bergen 651,299 33,871
50 tlo Trøndelag Steinkjer 482,956 42,202
55 Troms Tromsø 169,610 25,863
56 Finnmark Vadsø 75,053 48,631




Diez ciudaz mas importants[editar | modificar o codigo]

As diez ciudaz mas importants son:

Puesto Nombre Población en 2017
1 Oslo 1,000,467
2 Bergen 255,464
3 Stavanger / Sandnes 222,697
4 Trondheim 183,378
5 Drammen 117,510
6 Fredrikstad / Sarpsborg 112,464
7 Skien / Porsgrunn 93,065
8 Kristiansand 63,441
9 Ålesund 52,625
10 Tønsberg 51,887

Cheografía humana y sociedat[editar | modificar o codigo]

Demografía[editar | modificar o codigo]

A demografía de Noruega comprende una población de 5.137.679 habitants (a l'1 de chulio de 2014), chicota en termins absolutos y relativos: ocupa o 118º puesto entre os países por grandaria de población y o 209º entre os países por densidat demografica). Por causas climatolochicas y por a particular configuración orografica d'o país, as mayors densidaz demograficas se dan en a costa y a o sud d'o territorio, an as condicions ambientals son mas benignas pa o habitat humano.

Arredol d'o 40% d'a población noruega s'ubica arredol d'Oslo, mientres vastas zonas d'o país no son habitables. A densidat meya ye de tasament 15,5 hab/km², una d'as mas baixas d'o continent europeu (solament superando a Islandia).

Evolución demografica
Anyo Habitants
1 100,000
1000 450,000
1500 250,000
1665 440,000
1769 723,618
1801 883,603
1855 1,490,047
1900 2,242,995
1950 3,280,296
2000 4,478,497
2019 5,328,212

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

A cocina noruega en a suya forma tradicional se basa prencipalment en as materias primas disponibles en Noruega y as suyas montanyas, naturaleza y costa. Se diferencia en muitos aspectos d'a cocina continental por o mayor enfasis en a cazata y o pescau. Muitos d'os platos tradicionals son o resultau de l'uso de materials conservaus, necesarios por os largos hibiernos. birollas tipicas son:

  • Lapskaus - estofau feito con carne picada, salchichas u cualsiquier carne, fueras d'a carne de cochín fresca.
  • Fårikål - estofau de cordero: o plato nacional de Noruega.
  • Stekte pølser – salchichas fritas.
  • Pinnekjøtt ye un plato prencipal pa la cena feito de costiellas de cordero. Iste plato s'asocia en gran medida con a celebración d'o Nadal.
  • Sodd ye una birolla tradicional noruega semellant a una sopa con cordero y mondonguillas. Por lo cheneral, tamién s'incluyen verduras como trunfas u azanorias.

Esporte[editar | modificar o codigo]

Os esportes mes populars en Noruega son os esportes d'hibierno, o fútbol y o handbol. Noruega partecipa en os Chuegos Olimpicos de verano dende París 1900 y en os Chuegos Olimpicos d'hibierno dende a primera edición en 1924.

L'atletismo ye también muit popular y destaca actualment Andreas Thorkildsen, dos vegatas campión olimpico y d'Europa, amás d'una vegata campión d'o mundo, en lanzamiento de chavalina. D'antis mas destacaron en a prebas de larga distancia Ingrid Kristiansen y Grete Waitz y en o meyo fundo Vebjørn Rodal, qui estió campión olimpico en Atlanta 1996 en os 800 metros lisos.

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito