Eslovaquia

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Republica Eslovaca
Slovenská republika
Bandera d'Eslovaquia Escudo d'Eslovaquia
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional:
Himno nacional: Nad Tatrou sa blýska
Situación d'Eslovaquia
Situación d'Eslovaquia
Capital
 • Población
Bratislava
417.389
Mayor ciudat Bratislava
Idiomas oficials Eslovaco
Forma de gubierno Republica
Zuzana Čaputová
Eduard Heger
División de Checoslovaquia 1 de chinero de 1993
Superficie
 • Total
Mugas
Posición 130º
48.845 km²
1.524 km
Población
 • Total (2006)
 • Densidat
Posición 112º
5.397.036
111 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2008)
 • PIB per capita
Posición 60º
US$ 109.587 millons
US$ 22.241
Moneda Euro (€)
Chentilicio Eslovaco/a[1]
Zona horaria
 • en Verano
UTC+1
UTC+2
Dominio d'Internet .sk
Codigo telefonico +421
Prefixo radiofonico OMA-OMZ
Codigo ISO 703 / SVK / SK
Miembro de: UE, OTAN, ONU, OCDE, OSCE

Eslovaquia (en eslovaco: Slovensko), ye una republica centroeuropea que fa parte d'a Unión Europea (UE). No tien costa y muga a lo norueste con Chequia, a lo norte con Polonia, a l'este con Ucraína, a lo sud con Hongría y a lo sudueste con Austria. O país naixió o 1 de chinero de 1993 con a disolución de Checoslovaquia.

Historia[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia d'Eslovaquiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Invasión hongara[editar | modificar o codigo]

Os hongaros emigroron ta Panonia e rematoron con a existencia d'o Estato eslau de Moravia la Gran. E dende ixe inte os hongaros irán conquerindo os cabos d'a Cuenca Danubiana (actuals Eslovaquia, Transilvania, Eslavonia, ecetra..) dica plegar a las montanyas d'os Carpatos que la cierran. A fins d'o sieglo XI o territorio d'os eslovacos ye sozmeso de tot. A población eslava autoctona quedará dominata por una nobleza hongara (encara que tamién i heba uns pocos nobles eslaus). O territorio de l'actual Eslovaquia recibirá o nombre d'"Alta Hongría".

Enta l'anyo 1300 vendrán alemans (ditos saxons) pa espleitar as minas y amanixen ciudaz como Schemmnitz y Kremnitz.

O rei Matías Corvín habió d'intervenir en l'Alta Hongría pa luitar contra os husitas d'o territorio eslovaco y venció en l'anyo 1467 en a batalla de Kostolány. O primer testimonio escrito en luenga eslovaca ye de 1473. En ixa epoca os alemans miners se converten a lo luteranismo y bels eslovacos y hongaros conoixen movimientos protestants producindo-se conversions.

Dimpués d'a derrota en Mohacs L'Alta Hongría pasa a depender d'os Habsburgo dentro d'a “Hongría Reyal”. Una administración hongara s'establió en Pozsony y lo primato d'Hongría se refuchió en Trnava, on en 1635 os chesuitas creyan una universidat. Bi ha una contrarreforma menos represiva que en Bohemia.

Os eslovacos contribuirán a la repoblación d'as zonas devastatas por a guerra como a Plana Hongara y a Voibodina. En l'Alta Hongría os eslovacos son en a suya mayoría siervos d'a nobleza hongara y fan revolucions dica en 1831. A economía ye controlata por os alemans y chodigos askenazís.

Os eslovacos en Trasleitania[editar | modificar o codigo]

Dende 1875 os eslovacos son sozmesos a una maguiarización forzata, (como atros pueblos de Trasleitania). O sufrachio fa menor a presencia eslovaca, (3 diputatos en a dieta hongara de 1914). En 25 anyatas a manca d'oportunidaz fa que meyo millón d'eslovacos emigren ta Estaus Unius. Bi ha dos partius politicos principals: un partiu populista catolico y o partiu Hlas, partidario d'a unión con os checos.

Os eslovacos en a primera Guerra Mundial[editar | modificar o codigo]

Os eslovacos participoron en a primera Guerra Mundial chunto con os alemans y hongaros de l'Imperio Austrohongaro. Manimenos un eslovaco y dos checos emigratos a lo estranchero creyan en 1916 en París un consello nacional checoslovaco con aduya francesa.

Os diputatos checos proposaban en mayo de 1917 a creyación d'un estato confederal con Bohemia y Eslovaquia como uno d'os components, a lo que s'oposaban on hongaros.

O Consello nacional reclutó voluntarios y exprisioneros pa creyar un grupo guerrillero checo y eslovaco que luitaba chunto a los Aliaus en o frent francés y italiano. En chunio de 1918 o gubierno francés reconoixeba a representatividat d'o Consello Nacional Checoslovaco.

O 14 d'octubre de 1918 Masaryk anuncia en Washinton a formación d'un gubierno provisional checoslovaco reconoixito por os Aliaus. O 28 d'octubre se proclama a republica en Praga, o 30 d'octubre s'aplega un consello nacional eslovaco y o 31 d'octubre se forma o gubierno provisional d'a Checolovaquia unita.

O periodo d'entreguerras[editar | modificar o codigo]

A creyación d'una muga entre Checoslovaquia y Hongría se fa con criterios etnicos, economicos y estratechicos, por no haber-ie una rechión historica eslovaca deseparata d'Hongría. En o tractau de Trianón o 4 de chunio de 1920 se creya una muga que plega por o sud dica o Danubio, quedando comarcas de mayoría hongara dentro de Checoslovaquia. Amés por este tractau o a zona de mayoría rutena d'os Carpatos (Rutenia Subcarpatica) tamién queda dentro d'Eslovaquia que os aligatos ta heban dixato en 1919 a Eslovaquia con a condición que os rutens tenesen un estatuto d'autonomía.

Checoslovaquia tien un rechimen de democracia parlamentaria. Masaryk ye president dende noviembre de 1918 dica 1935.

Os eslovacos encomienzan a desconfiar d'os checos porque dende 1919 tienden a dominar en l'administración. O partiu populista de Hlinka ye cada vegata mes important, prene posicions autonomistas y ye influenciato por o faixismo.

O 6 d'octubre de 1938 Mosen Josef Tiso, d'o partiu populista proclama l'autonomía d'Eslovaquia y Rutenia. O 2 d'octubre o primer arbitrache de Viena atorga a Hongría o sud d'Eslovaquia y Rutenia. O rechimen d'Eslovaquia se torna faixista-clerical baixo a presión de Hitler y o 14 de marzo de 1939 a dieta de Bratislava proclama a independencia baixo a protección d'o tercer Reich.

A segunda Guerra Mundial[editar | modificar o codigo]

Mosen Josef Tiso aplicó en Eslovaquia as mesuras antichodigas que dictaba o tercer Reich. Eslovaquia participó en a guerra contra a URSS. En agosto de 1944 i heba una resistencia de partisans eslovacos en a redolata de Banska, y fan esclatar una insurrección por bels meses. O Exercito Royo Sovietico entró en Kosice a fins de marzo de 1945 y en Bratislava en abril.

Eslovaquia en a Chescolovaquia comunista[editar | modificar o codigo]

Un gubierno checoslovaco creyato en o exilio s'estableix en Kosice en marzo-abril de 1945. Este gubierno fa liga con a URSS y tien prevista una reforma agraria y unas nacionalizacions. A Checoslovaquia en paz torna a las mugas de 1937, pero por un alcuerde d'o 29 de chunio de 1945 Checoslovaquia ha de ceder a la URSS a Rutenia Subcarpatica. A conferencia d'os Aliaus de Postdam d'agosto de 1945 autoriza a Checoslovaquia a forachitar a los alemans, (en Eslovaquia no i heba que a decima part d'alemans que en Bohemia y Moravia).

En mayo de 1946 bi ha eleccions libres y ganan os comunistas con o 38 % d'os votos, prenendo de tot o poder en 1948. Os eslovacos chunto con os checos y a l'igual que muitos pueblos d'Europa Centro-Oriental pasarán por un periodo estalinista. En a decada de 1960 i habrá unas prebatinas de reformas que serán esclafatas por a intervención sovietica. L'1 de chinero de 1969 Checoslovaquia esdebinió una republica federal formata por a Republica Socialista Checa y a Republica Socialista Eslovaca. En 1989 o partiu comunista pierde o control de Checoslovaquia.

En chunio de 1992 bi ha unas eleccions en as que os nacionalistas eslovacos obtienen a mayoría d'os votos en Eslovaquia y votan una declaración de sobiranía. O cabo d'o gubierno eslovaco Vladimir Meciar y o cabo de gubierno Václac Klaus negocian a escisión y a deseparación ye confirmata en l'Asamblea federal en noviembre, de traza que o 1 de chinero de 1993 a Republica Checa y a Republica Eslovaca son estatos independients.

Subdivisión administrativa[editar | modificar o codigo]

Articlo prencipal: Rechions d'Eslovaquia.

Eslovaquia se subdivide en ueito kraje (en singular kraj, prenunciau krai, traducius como rechión, pero con un significau mas amanau a condau), cadagún d'os cuals leva o nombre d'a ciudat prencipal. Dende 2002, Eslovaquia se divide en ueito unidaz territorials (en singular vyšší územný celok y en plural vyššie územné celky, abreviau VÚC) ditas samosprávny kraj, rechions con autogubierno u autonomas:

N. Rechión Eslovaco Capital
1 Rechión de Bratislava Bratislavský kraj Bratislava
2 Rechión de Trnava Trnavský kraj Trnava
3 Rechión de Trenčín Trenčiansky kraj Trenčín
4 Rechión de Nitra Nitriansky kraj Nitra
5 Rechión de Žilina Žilinský kraj Žilina
6 Rechión de Banská Bystrica Banskobystrický kraj Banská Bystrica
7 Rechión de Prešov Prešovský kraj Prešov
8 Rechión de Košice Košický kraj Košice

"Kraje" d'Eslovaquia enumeraus

Os kraje se subdividen en muitos okresy (en singular okres, traduciu como districto). Actualment bi ha 79 districtos.

Esporte[editar | modificar o codigo]

A Superliga Eslovaca, ye a mas alta d'as categorías de fútbol d'Eslovaquia y por debaixo ye a Primera Liga, organizatas por a Federación de Fútbol d'Eslovaquia.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito