Lituania

De Biquipedia
Republica de Lituania
Lietuvos Respublika
Bandera de Lituania Escudo de Lituania
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Vienybė težydi
Himno nacional: Tautiška Giesmė
Situación de Lituania
Capital
 • Población
Vilnius
580.000
Mayor ciudat Vilnius
Idiomas oficials Lituano
Forma de gubierno
President
Primer ministro
Republica
Gitanas Nausėda
Ingrida Šimonytė
Independenzia
- declarata
- reconoixita
- perdita
Independencia
- declarata
- reconoixita
de l'Imperio Ruso
16 de febrero de 1918
12 de chulio de 1920
1940
d'a URSS
11 de marzo de 1990
6 de setiembre de 1991
Superficie
 • Total
Mugas
Posición 122º
65.303 km²
1.273 km
Población
 • Total (2020)
 • Densidat
Posición 137º
2.794.329
43 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2020)
 • PIB per capita
Posición 80º
US$ 56.000 millons
US$ 19.311
Moneda Euro
Chentilicio Lituano/a[1]
Zona horaria
 • en Verano
UTC+2
UTC+3
Dominio d'Internet .lt
Codigo telefonico +370
Prefixo radiofonico LYA-LYZ
Codigo ISO 440 / LTU / LT
Miembro de: UE, OTAN, ONU, OSCE

A Republica de Lituania, u Lituania ye un país a lo Norte d'Europa que fa parte d'a Unión Europea (UE).

Situato chunto a lo Baltico, muga a lo norte con Letonia, a l'este con Belarrusia y a lo sudueste con Polonia y la provincia (oblast) rusa de Kaliningrad.

Cheografía fisica[editar | modificar o codigo]

Lituania se troba en a rechión báltica d' Europa y tien una superficie de 65.200 km2. Se troba entre as latitutz 53 ° y 57 ° N,y prencipalment entre as longarias 21 ° y 27 ° E. Tien arredol de 99 kilometros de costa arenosa, d' os quals solenco uns 38 kilometros dan a la Mar Baltica ubierta, menos que os atros dos países d'a Mar Baltica. A resta d' a costa ye protechida por a peninsula d' arena de Curlandia. O prencipal puerto d' auguas calidas de Lituania, Klaipeda, se troba en a estreita desembocadura d' a lacuna de Curlandia (en lituano: Kuršių marios), una lacuna una mica profunda que s' extiende enta o sud dica Kaliningrad. O río prencipal y mas gran d'o país, o río Nemunas, y qualques d' os suyos afluyents carrian transporte maritimo internacional.

Lituania se troba a lo canto d' a plana d'o norte d' Europa. O suyo paisache estió suavezau por os cheleras d' a zaguera edat de chelo, y ye una combinación de tierras baixas y altas moderadas. O suyo puesto mas altero ye o pueyo Aukstojas a 294 metros en a parti oriental d'o país. O terreno presienta numbrosos lacos (o laco Vistytis, por eixemplo) y paúls, y una redolada de selvas mixtas cubre mas d'o 33 % d'o país. Druksiai ye o mas gran, Tauragnas ye o mas profundo y Asveja ye o laco mas luengo de Lituania.

Dimpués d' una reestimación d' os buegas d'o continent europeu en 1989, Jean-George Affholder, scientifico de l' Institut Géographique National (Instituto Cheografico Nacional Francés), determinó que o centro cheografico d' Europa yera en Lituania, en 54 ° 54. ′ N 25 ° 19 ′ E, 26 kilometros a lo norte de Vilna, a capital de Lituania. Affholder aconsiguió isto calculando o centro de gravedat d' a figura cheometrica d' Europa.

Biodiversidat[editar | modificar o codigo]

A cigüenya blanca ye l' au nacional de Lituania y tien a población de cigüenyas de mayor densidat en Europa.

Os ecosistemas lituans incluyen ecosistemas naturals y seminaturals (selvas, turberas, paúls y praus) y antropochenicos (agrarios y urbans). Entre os ecosistemas naturals, as selvas son particularment importants pa Lituania y cubren o 33 % d'o territorio d'o país. Os paúls (turberas elevadas, paúls, turberas de transición, etc.) cubren o 7,9 % d'o país, y o 70 % d' os paúls se perdioron a causa que a l'esguaz y l'extracción de turba entre 1960 y 1980. Os cambeos en as comunidatz de plantas d' os paúls dioron como resultau a substitución d'a molsa y as comunidatz de pastos por arbols y matullera, y os paúls no afectaus dreitament por a recuperación de tierras s' han tornau mas ixucaus como resultau d' una caita en o livel freatico. I hai 29.000 ríos con una longaria total de 64.000 km en Lituania, a cuenca d'o río Nemunas ocupa o 74 % d'o territorio d'o país. A causa de l' a construcción d' entibos, bell o 70 % d' os puestos de desove de posibles especies de peixes catadromos han desapareixiu. En qualques casos, os ecosistemas de ríos y lacos continan veyendo-se afectaus por l'eutrofización antropochenica.[2]

As tierras agricolas comprenden o 54 % d'o territorio de Lituania (bell o 70 % son tierras cautibables y o 30 % praus y pastos), bell 400.000 ha de tierras agricolas no se cautivan y actúan como un nicho ecolochico pa brozas y especies de plantas invasoras. O malmetimiento de l' habitat se ye producindo en rechions con tierras muit productivas y caras a medida que s' enamplan as arias de cautivo. Actualment, o 18,9 % de todas as especies de plantas, incluiu l'1,87 % de todas as especies de fongos conoixidas y o 31 % de todas as especies conoixidas de líquens, son incluidas en o Libro royo de datos de Lituania. A lista tamién contiene o 8 por ciento de todas as especies de peixes.

As poblacions de vida silvestre s' han recuperau a medida que a caza se tornó mas restrinchida y l' urbanización permitió replantar selvas (os selvas ya triplicoron a suya grandaria dende os suyos minimos). Actualment, Lituania tien bell 250.000 animals salvaches mas grans u 5 por cada kilometro quadrau. O gran animal salvache mas prolifico de todas as partis de Lituania ye o cuerzo, con 120.000 d' ellos. Les siguen os verros (55.000). Otros ungulaus son o ziervo (~ 22.000), o gamo (~ 21.000) y o mas gran: l' alce (~ 7.000). Entre os depredadores lituans, as rabosas son os mas comunes (~ 27.000). Manimenos, os lupos son mas enradicaus en a mitolochía, ya que solenco bi ha 800 en Lituania. Encara mas raros son os gatos cervals (~ 200). Os animals grans mencionaus anteriorment excluyen a lo coniello, d' os quals bell 200.000 pueden vivir en as selvas de Lituania.[3]

Clima[editar | modificar o codigo]

Lituania tien un clima atemperau con influxos tanto maritimas como continentals. Se define como continental humido (Dfb) seguntes a clasificación climatica de Köppen (pero ye amán d' oceanico en una redolada costera estreita).

As temperaturas meyas en a costa son -2,5 °C en chinero y 16 °C en chulio. En Vilnius, as temperaturas meyas son -6 °C en chinero y 17 °C en chulio. Mientres o verano, 20 °C ye común mientres o día, entre que que 14 °C ye común mientres a nueit; en o pasau, as temperaturas aconsiguioron os 30 u 35 °C . Beluns hibiernos pueden estar muit fredos. -20 °C ocurre quasi totz os hibiernos. Os extremos hibernals son -34 °C en as redoladas costeras y -43 °C en l'este de Lituania.

A precipitación meya anyal ye de 800 mm en a costa, 900 mm en as tierras altas de Samogitia y 600 mm en a parti oriental d'o país. A nieu ocurre totz os anyos, puede nevar d' octubre l' abril. En qualques anyos, l' auguazella puede cayer en setiembre u mayo. A temporada de creiximiento d'as plantas dura 202 días en a parti occidental d'o país y 169 días en a parti oriental. As tronadas severas son raras en a parti oriental de Lituania, pero son comunes en as arias costeras.

Os rechistros mas largos de temperatura medida en a redolada d'o Baltico abarcan uns 250 anyos. Os datos amuestran periodos calidos mientres a segunda metat d'o sieglo XVIII y que o sieglo XIX estió un periodo relativament fredo. Un calentamiento d' en primerías d'o sieglo XX culminó en a decada de 1930, seguiu d' un enfriamiento mas chiquet que duró dica a decada de 1960. Dende alavez ha persistiu una tendencia a lo calentamiento.

Lituania experimentó una sequera en 2002, que provocó incendios forestals y de turberas.[4] O país sufrió chunto con a resta d'o nordueste d' Europa mientres una onda de calor en o verano de 2006.

Politica y gubierno[editar | modificar o codigo]

Lista de Primer Menistros de Lituania[editar | modificar o codigo]

Numero Nombre Anyadas Partito politico
1 Kazimira Prunskienė 1990-1991 Independient
2 Albertas Šimėnas 1991-1991
3 Gediminas Vagnorius 1991-1992
4 Aleksandras Abišala 1992-1992
5 Bronislovas Lubys 1992-1993
6 Adolfas Šleževičius 1993-1996
7 Laurynas Stankevičius 1996-1996
8 Gediminas Vagnorius 1996-1999
9 Rolandas Paksas 1999-1999
10 Andrius Kubilius 1999-2000
11 Rolandas Paksas 2000-2001
12 Algirdas Brazauskas 2001-2006
13 Gediminas Kirkilas 2006-2008
14 Andrius Kubilius 2008-2012
15 Algirdas Butkevičius 2012-2016
16 Saulius Skvernelis 2016-2020 Independient
17 Ingrida Šimonytė 2020-hue Independient

Organización politico-administrativa[editar | modificar o codigo]

Condaus[editar | modificar o codigo]

Administrativament Lituania se divide en 10 condaus, corresponents a territorios historicos:

Os condaus de Lituania.
Rechions Capital Superficie (km²) Población 2008
1 Condau d'Alytus Alytus 5.425 177.040
2 Condau de Kaunas Kaunas 8.060 673.706
3 Condau de Klaipėda Klaipėda 5.209 378.843
4 Condau de Marijampolė Marijampolė 4.463 181.219
5 Condau de Panevėžys Panevėžys 7.881 284.235
6 Condau de Šiauliai Šiauliai 8.540 349.876
7 Condau de Tauragė Tauragė 4.411 127.378
8 Condau de Telšiai Telšiai 4.350 173.383
9 Condau d'Utena Utena 7.201 172.580
10 Condau de Vilna Vilna 9.760 848.097

Diez ciudatz mas importants[editar | modificar o codigo]

As diez ciudatz mas importants son:

Puesto Escudo Ciudat Población (2020)
1 Grand Coat of arms of Vilnius.svg Vilna 580.020
2 Coat of arms of Kaunas.svg Kaunas 289.380
3 Coat of arms of Klaipeda (Lithuania).svg Klaipėda 149.157
4 Coat of arms of Šiauliai Grand (Lithuania).svg Šiauliai 101.514
5 Coat of Arms of Panevezys.svg Panevėžys 85.885
6 Coat of arms of Alytus (Lithuania).svg Alytus 49.888
7 Marijampole COA.svg Marijampolė 34.968
8 Coat of arms of Mazeikiai (Lithuania).svg Mažeikiai 32.477
9 Coat of arms of Jonava (Lithuania).svg Jonava 26.427
10 Coat of arms of Utena (Lithuania).svg Utena 25.395

Economía[editar | modificar o codigo]

Lituania tien una economía ubierta y mixta que o Banco Mundial clasifica como economía d' ingresos altos. Seguntes datos de 2016, os tres sectors mas importants d' a economía lituana son os servicios (68,3 por ciento d'o PIB), l' industria (28,5 por ciento) y l' agricultura (3,3 por ciento). L'Informe de Competitividat Global d'o Foro Economico Mundial clasifica a Lituania en o puesto 41 (de 137 países clasificaus).

Lituania s' incorporó a l'OTAN en 2004[5], a l' UE en 2004, Schengen en 2007 y a l'OCDE en 2018.

l'1 de chinero de 2015, l'euro se convirtió en a moneda nacional en substitución d'o litas con un tipo de 1,00 EUR = 3,45280 LTL.

Os productos agricolas y alimenticios representoron o 18,3 por ciento, os productos quimicos y plasticos, o 17,8 por ciento, a maquinaria y os electrodomesticos, o 15,8 por ciento, os productos minerals, o 14,7 por ciento, a fusta y os muebles, o 12,5 por ciento d'as exportacions. Seguntes datos de 2016, mas d'a metat de todas as exportacions lituanas van a 7 países, incluius Rusia (14 %), Letonia (9,9 %), Polonia (9,1 %), Alemanya (7,7 %), Estonia (5,3 %), Suecia (4,8 %) y Reino Uniu (4,3 %). As exportacions equivalieron a lo 81,31 por ciento d'o PIB de Lituania en 2017.[6]

O PIB de Lituania experimentó taxas de creiximiento reyal muit altas mientres a decada dica 2009, con un maximo d'o 11,1 % en 2007. Como resultau, o país a ormino se qualificó como un tigre baltico. Manimenos, en 2009 a causa que d'una crisi financiera mundial marcada experimentó un baxada drastica: o PIB se contrayió un 14,9 % y a taxa de desemplego alcanzó o 17,8 % en 2010.[7] Dimpués d'o baxada de 2009, o creiximiento economico anyal de Lituania ha estau muito mas lento en comparanza con os anyos anteriors a 2009. Seguntes o FMI, as condicions financieras afavoreixen o creiximiento y os indicadors de solideza financiera siguen estando solidos. O coeficient de deuda publica en 2016 se redució a lo 40 por ciento d'o PIB, en comparanza con o 42,7 en 2015 (antis d'a crisi financiera mundial, o 15 por ciento d'o PIB en 2008).[8]

Cheografía humana y sociedat[editar | modificar o codigo]

Etnografía[editar | modificar o codigo]

Os lituans etnicos son a mayoría d'a población. Tamién bi ha polacos, rusos y chodigos asquenazís. Os polacos se distribuyen por a zona sureste mugant con Bielorrusia y por a redolada d'a capital Vilnius; manimenos en Vilnius a suya redolada bi ha chent que parla polaco dende muitas cheneracions pero que se consideran lituans. A población chodiga asquenazí se veyió redueita a pocos mils por as mortaleras d'a segunda Guerra Mundial.

Os lituans etnicos represientan arredol de cinco sextos d' a población d'o país y Lituania tien a población mas homochenia d' os Estatos balticos. En 2015, a población de Lituania yera de 2.921.262, o 84,2 % d' os quals son lituans etnicos que charran lituano, que ye l' idioma oficial d'o país. Existen diversas minorías importants, como polacos (6,6 %), rusos (5,8 %), belorrusos (1,2 %) y ucraineses (0,5 %).

Os polacos en Lituania son a minoría mas gran, concentrada en o sureste de Lituania (a rechión de Vilnius). Os rusos en Lituania son a segunda minoría mas gran, concentrada prencipalment en dos ciudatz. Constituyen minorías considerables en Vilna (12 %) y Klaipeda (19,6 %) y una mayoría en a ciudat de Visaginas (52 %). Bells 3.000 de chitans viven en Lituania, prencipalment en Vilnius, Kaunas y Panevežys; as suyas organizacions cuentan con o refirme d'o Departamento de Minorías Nacionals y Emigración. Mientres sieglos, una chicota comunidat tartara ha floriu en Lituania.

L'idioma oficial ye o lituano, pero en qualques redoladas bi ha una presencia significativa de luengas minoritarias, como o polaco, o ruso, o belorruso y l'ucrainés. A mayor presencia de minorías y l' emplego d' istos idiomas se troba en o municipio d'o districto de Salcininkai, o municipio d'o districto de Vilnius y o municipio de Visaginas. O yídix ye charrau por miembros d' a chicota comunidat chudía que queda en Lituania. As leis estatals garantizan a educación en idiomas minoritarios y bi ha numbrosas escuelas financiadas con fondos publicos en as redoladas pobladas por minorías, estando o polaco l'idioma d'instrucción mas ampliament disponible.

Seguntes o censo de población lituano de 2011, bell o 85 % d' a población d'o país parla lituano como luenga materna, o 7,2 % son fabladors nativos de ruso y o 5,3 % de polaco. Aproximadament o 39 % d' os residents lituans charran ruso como luenga extranjera, o 20 % - anglés, o 9 % - alemán, o 6 % - polaco, o 3 % - francés. A mayoría d' as escuelas lituanas amuestran anglés como primer idioma extranchero, pero os estudiants tamién pueden estudiar alemán u, en qualques escuelas, francés u ruso. Arredol d'o 80 % d' os chovens de Lituania saben anglés.[9]

Lituania ha acceptau a quota de refuchiaus en virtut d'o plan de migrants alcordau por os estatos miembros de l' UE en 2015.[10]

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

A cocina lituana presienta os productos adequaus pa o clima fresco y humido d'o norte d'Europa: l'hordio, as trunfas, o segal, a remolacha, as verduras, as lulos y as fongos se cautivan localment, y os productos lácteos son una d' as suyas especialidats. Os platos de peix son muit populars en a rechión costera. Dau que comparte a suya clima y practicas agricolas con o norte d' Europa, a cocina lituana tien qualques similitutz con a cocina escandinava. Manimenos, tien as suyas propias características distintivas, que estioron formadas por una variedat d' influxos mientres a larga y dificil historia d'o país. Os productos lactios son una parti important d' a cocina tradicional lituana. Istos incluyen matón blanco (varškės sūris), cuallada (varškė), leit agra (rūgpienis), crema agra (grietinė), manteca (sviestas) y crema agra con manteca (kastinis). Os productos carnicos tradicionals suelen estar apanyaus, maduros y zafumaus: salchichas zafumadas (dešros), redetiu de tocín (lašiniai), skilandis, pernil zafumau (kumpis). Sopas (sriubos): sopa de boletus, sopa de col de grumo, sopa de biera, sopa de leit, sopa de remolacha freda (šaltibarščiai) y diversos tipos de porages (koses) son parti d'a tradición y a dieta diaria. O peix d' augua dulce, a sardineta, os lulos y os fongos silvestres y a miel son una dieta muit popular en l' actualidat.[11]

Un d' os productos alimenticios lituans mas antigos y fundamentals estió y ye o pan de segal. O pan de segal se micha totz os días pa o desayuno, l' almuerzo y a cena. O pan desempenya un paper important en os rituals familiars y as ceremonias agrarias.[12]

Os lituans y atras nacions que bella vegada formoron parti d'o Gran Ducau de Lituania comparten muitos platos y bebidas. As tradicions alemanas tamién influyoron en a cocina lituana, introducindo platos de tocín y trunfa, como o pudín de trunfa (kugelis) y as salchichas de trunfa (vėdarai), asinas como o pastel d' arbol barroco conoixiu como Šakotis. A mas exótica de todas as influxos ye a cocina caraíta: os kibinai son populars en Lituania. Os nobles lituans gosaban achustar chefs franceses, por lo que l' influxo d' a cocina francesa plegó a Lituania d' ista traza.

Os balticos utilizaron hidromiel (midus) mientres milentas d'anyadas. A biera (alus) ye a bebida alcoolica mas común. Lituania tien una larga tradición bierera de grancha, mencionada por primera vegada en as cronicas d'o sieglo XI. A biera s' elaboraba pa as antigas festividatz y rituals d'o Baltica. A elaboración de biera en as granchas sobrevivió en mayor medida en Lituania que en qualsiquier atro puesto y, a traviés d' accidents de l' historia, os lituans desembolicoron una cultura bierera comercial a partir d' as suyas tradicions agricolas unicas. Lituania ocupa o cinqueno puesto en Europa por consumo de biera per capita en 2015, con 75 biereras activas, 32 d' as quals son microbiereras. A scena d' as microbiereras en Lituania ha iu creixendo en os zaguers anyos, con diversas tabiernas centradas en estas bieras amaneixendo en Vilnius y tamién en atras partis d'o país.

Esporte[editar | modificar o codigo]

L'esporte mes popular de Lituania ye o baloncesto.

Competicions esportivas[editar | modificar o codigo]

Lituania estió a seu d'o Eurobasket 2011, disputando-se hi partitos dende o 31 d'agosto dica o 18 de setiembre en as ciudatz de Klaipėda, Šiauliai, Panevėžys, Alytus, Vilna y en Kaunas.

Referencias[editar | modificar o codigo]


Bandera d'a Unión Sobietica Ex Unión de Republicas Socialistas Sovieticas (URSS)
Armenia | Azerbaichán | Belarrusia | Cazaquistán | Cheorchia | Estonia | Letonia | Lituania | Moldavia | Kirguizistán | Rusia | Tachiquistán | Turkmenistán | Ucraína | Uzbekistán


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonia d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito