Islandia

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Republica d'Islandia
Lýðveldið Ísland
Bandera d'Islandia Escudo d'Islandia
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: No'n tien
Himno nacional: Lofsöngur
Situación d'Islandia
Situación d'Islandia
Capital
 • Población
 • Coordenatas
Reykjavík
131.136 (2020)
64°08' N 21° 56' E

Mayor ciudat Reykjavík
Idiomas oficials Islandés
Forma de gubierno Republica
Guðni Th. Jóhannesson
Jóhanna Sigurðardóttir
Independencia
 • Calendata
De Dinamarca
17 de chunio de 1944
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Costas
Posición 105º
103,125 km²
2.70
0 km
4.988 km
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 169º
364.134 (2020)
3,53 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2005)
 • PIB per capita
Posición 137º
US$ 10.548 millons
US$ 35.686
Moneda Króna islandesa (ISK)
Chentilicio Islandés/a[1]
Zona horaria
 • en Verano
CEST (UTC+0)
CEST (UTC+0)
Dominio d'Internet .is
Codigo telefonico +354
Prefixo radiofonico TFA-TFZ
Codigo ISO 352 / ISL / IS
Miembro de: OTAN, ONU, OCDE, OSCE, Consello Nordico.

A Republica d'Islandia (en islandés Lýðveldið Ísland) ye un estau islenco que fa parte d'Europa y que se troba situato a lo norte de l'Oceano Atlantico, amán d'a part baixa d'o Cerclo Polar Arctico.[2] Fa parte d'a OTAN, d'a ONU, d'a OCDE, d'a OSCE y d'o Consello Nordico, considerando-se que fa parte d'os clamaus países nordicos y, ta belluns, tamién d'os países escandinavos en o suyo sentiu mas amplo. A suya población ye de 364.134 habitants en una superficie de 103.125 km², con una densidat de población de 3,53 hab/km². En estar o solo país en a isla, Islandia no poseye garra muga con garra atro estau. A capital d'Islandia se troba en a ciudat de Reykjavík, que con os suyos 131.136 habitants (2020) no nomás ye la principal ciudat y la ciudat con mayor numero d'habitants d'o país so que amás concentra en ella alto u baixo la tercera parte d'a población d'Islandia.

Etimolochía[editar | modificar o codigo]

As Sagas d'Islandia dicen que un noruego clamau Naddodd (u Naddador) estió o primer noruego en plegar enta Islandia en o sieglo IX y la clamó Snæland "tierra nevada" porque yera nevando. Seguindo a Naddodd, plegó o sueco Garðar Svavarsson, por o que a isla se clamó Garðarshólmur, "isla de Garðar".

Dimpués vinió un vikingo clamau Flóki Vilgerðarson; a suya filla s'afogó en o camín, dimpués o suyo bestiar murió de fambre. As sagas contan que estando prou acotolau, Flóki puyó a una montanya y veyó un fiordo pleno de icebergs, o que le levó a dar-li a la isla o suyo nuevo y actual nombre.

Historia[editar | modificar o codigo]

Seguntes l'antigo manuscrito Landnámabók, l'asentamiento d'Islandia prencipió en 874 cuan o cacique noruego Ingólfr Arnarson se convirtió en o primer poblador permanent d'a isla. En os sieglos siguients, os noruegos, y en menor medida atros escandinavos, emigroron enta Islandia, trayendo con éls esclaus (clamaus þræll) d'orichen gaelico.

A isla estió gubernada como que una mancomunidat independient baixo l'Althing, una d'as asembleyas lechislativas en funcionamiento mas antigas d'o mundo. Dimpués d'un periodo de conflictos civils, Islandia s'apegó a o dominio noruego en o sieglo XIII. O establimiento d'a Unión de Kalmar en 1397 unió os reinos de Noruega, Dinamarca y Suecia. Islandia siguió asinas a integración de Noruega en ixa unión, quedando baixo o dominio danés dimpués d'a secesión de Suecia d'a unión en 1523. Encara que o reino danés introdució o luteranismo con fuerza en 1550, Islandia siguió estando un territorio semicolonial distant en o cual as institucions y infrastructuras danesas brilaban por a suya ausencia.

A luita d'Islandia por a suya independencia prenió forma y plegó con a independencia en 1918 y a fundación d'una republica en 1944. Encara que o suyo parlamento (Althing) se suspendió dende 1799 dica 1845, a la republica insular se le atribuye o merito d'haber sosteniu o parlamento mas antigo y de mayor duración d'o mundo.

Dica o sieglo XX, Islandia dependeba en gran medida de la pesca y l'agricultura de subsistencia. A industrialización de la pesca y la aduya d'o Plan Marshall dimpués d'a Segunda Guerra Mundial trayioron prosperidat y Islandia se convirtió en una d'as nacions mas ricas y desembolicadas d'o mundo.

Fuertement trucau por a crisi financiera mundial, tot o sistema bancario d'o país falló sistematicament en octubre de 2008, o que provocó una crisi economica y o colapso d'as tres bancos mas grans d'o país. A crisi provocó una malagana politica substancial. Pa 2014, a economía islandesa s'heba recuperau significativament, en gran parte a causa de l'augmento d'o turismo.

Cheografía[editar | modificar o codigo]

Islandia se troba en a confluencia d'os oceanos Atlantico y Arctico. A isla prencipal ye completament a o sud d'o Cerclo Polar Arctico, que trascruza a chicota isla islandesa de Grímsey frent a la costa norte d'a isla prencipal. O país se troba entre as latituz 63 y 68 ° N, y as longarias 25 y 13 ° O.

Islandia ye la 18ª isla mas gran d'o mundo y a segunda isla mas gran d'Europa dimpués de Gran Bretanya.

A isla prencipal tien 101.826 km2, pero tot o país tiene 103.000 km2 de grandaria, d'os cuals o 62,7% ye tundra. Arredol de 30 islas menors se troban en Islandia, incluidas as poco pobladas Grímsey y Vestmannaeyjar. Os lacos y cheleras cubren o 14,3% d'a suya superficie; solament o 23% tiene vechetación. Os lacos mas grans son l'entibo de Þórisvatn: 83–88 km2 y Þingvallavatn: 82 km2 ; atros lacos importants incluyen Lagarfljót y Mývatn. Jökulsárlón ye o laco mas fundo con 248 m.

A elevación mas alta d'Islandia ye de 2110 m en Hvannadalshnúkur (64 °00'N 16 °39'O).

Vulcans[editar | modificar o codigo]

A isla ye muit activa cheolochicament con muitos vulcans, incluius Hekla, Eldgjá, Herðubreið y Eldfell. A erupción volcanica de Laki en 1783-1784 provocó una fambrera que mató a cuasi una cuatrena parti d'a población d'a isla.

O 21 de marzo de 2010, o vulcán Eyjafjallajökull, en o sud d'Islandia, fació erupción por primera vegada dende 1821, o que obligó a 600 personas a fuyir d'os suyos fogars. Atras erupcions o 14 d'abril obligoron a cientos de personas a abandonar os suyos fogars. A boira resultant de cenisa volcanica provocó una gran interrupción en os viaches aerios por Europa.

Clima[editar | modificar o codigo]

O clima d'a costa d'Islandia ye subartico. A calida corrient de l'Oceano Atlantico asegura temperaturas anyals cheneralment mas altas que en a mayoría d'os puestos de latitut semellant en o mundo. Manimenos a suya proximidat a l'Arctico, as costas d'a isla remaneixen libres de chelo entre l'hibierno. As incursions de chelo son raras, a zaguera d'as cuals ocurrió en a costa norte en 1969.

O clima vareya entre as diferents partes d'a isla. En cheneral, a costa sud ye mas calida, humida y ventolera que a norte. As tierras altas centrals son a parte mas freda d'o país. As zonas baixas de l'interior d'o norte son as mas aridas. As nevadas en hibierno son mas comuns en o norte que en o sud.

A temperatura de l'aire mas alta rechistrada estió de 30,5 °C o 22 de chunio de 1939 en Teigarhorn, en a costa sudeste. O mas baixo estió -38 °C o 22 de chinero de 1918 en Grímsstaðir y Möðrudalur en l'interior d'o nord-este. Os estrimos de temperatura pa Reykjavík son 26,2 °C o 30 de chulio de 2008 y -24,5 °C o 21 de chinero de 1918.

Organización politico-administrativa[editar | modificar o codigo]

Rechions[editar | modificar o codigo]

Islandia se trestalla en ueito rechions (en islandés: Landsvæðun):

As rechions de Islandia.
No. Rechión Nombre nativo Población en 2020[3] Aria(km²) Densidat de población (por km²) Capital
1 Districto d'a capital Höfuðborgarsvæðið 233,034 1,062 214.91 Reykjavík
2 Peninsula d'o Sud Suðurnes 27,829 829 32.71 Keflavík
3 Rechión occidental Vesturland 16,662 9,554 1.73 Borgarnes
4 Fiordos d'o Ueste Vestfirðir 7,115 9,409 0.75 Ísafjörður
5 Rechión norueste Norðurland vestra 7,322 12,737 0.57 Sauðárkrókur
6 Rechión nord-este Norðurland eystra 30,600 21,968 1.39 Akureyri
7 Rechión de l'este Austurland 13,173 22,721 0.57 Egilsstaðir
8 Rechión d'o sud Suðurland 28,399 24,526 1.11 Selfoss
Islandia Ísland 364,134 102,806 3.47

Diez ciudaz mas importants[editar | modificar o codigo]

As diez ciudaz mas importants son:

Puesto Nombre Población en 2017
1 Reykjavík 128,793
2 Kópavogur 36,975
3 Hafnarfjörður 29,799
4 Reykjanesbær 18,920
5 Akureyri 18,925
6 Garðabær 16,299
7 Mosfellsbær 11,463
8 Árborg 9,485
9 Akranes 7,411
10 Fjarðabyggð 5,070

Cheografía humana y sociedat[editar | modificar o codigo]

Demografía[editar | modificar o codigo]

Islandia conta con una población de 330,610 habitants (2015), en una superficie de 103.125 km² y una densidat demografica de tasament 2,9 hab/km², a mas baixa d'as nacions independients d'o continent europeu.

A población d'o país ye distribuida basicament en a costa mas meridional d'a isla. O sudueste ye a rechión mas densament poblada, an o clima oceanico ye mas benigno a causa d'a influencia directa d'a corrient d'o Golfo.

O centro y norte son practicament amortaus a consecuencia d'a sequera de tierras habitualment cubiertas de chelo y un clima subartico mas rigoroso, particularment entre o crudo hibierno.

Se creye que a población d'a isla varió de 40.000 a 60.000 en o periodo que va dende l'asentamiento inicial dica meyaus d'o sieglo XIX. Entre ixe tiempo, hibiernos fríos, cenisas d'erupcions volcanicas y plagas afectoron negativament a la población en cuantas ocasions. I habió 37 anyos de fambrera en Islandia entre 1500 y 1804. O primer censo se levó a cabo en 1703 y reveló que a población yera alavez de 50.358. Dimpués d'as destructivas erupcions volcanicas d'o vulcán Laki entre 1783-1784, a población aconsiguió un minimo d'arredol de 40.000. A millora d'as condicions de vida ha provocau un rapido augmento d'a población dende meyaus d'o sieglo XIX, d'aproximadament 60.000 en 1850 enta 320.000 en 2008.

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

Gran parti d'a cocina d'Islandia se basa en peix, cordero y productos lactios, con poco u garra uso de yerbas u especias. A causa d'o clima d'a isla, as fruitas y verduras cheneralment no son un component d'os platos tradicionals, encara que l'emplego d'hibernaders los ha feito mas comuns en a minchada contemporania. O Þorramatur ye una selección de cocina tradicional que consta de muitos platos, y se gosa consumir arredol d'o mes de Þorri (chinero). Os platos tradicionals tamién incluyen skyr (un queso semellant a o yogur), hákarl (tiburón curau), carnero curau, cabezas de uella, morciella, Flatkaka (pan plano), peix seco y pan de mestura.

Esporte[editar | modificar o codigo]

Eiður Smári Guðjohnsen, o chugador mes conoixito d'Islandia chugando con o FC Barcelona.

O prencipal esporte tradicional d'Islandia ye o glima, una forma de luita antiga, pero os mes practicatos son os esportes d'hibierno, o handbol, l'atletismo, o fútbol, o baloncesto, y o tiro.

Referencias[editar | modificar o codigo]


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito