Belchica

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Reino de Belchica
Koninkrijk België
Royaume de Belgique
Königreich Belgien
Bandera de Belchica Escudo de Belchica
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Ne.: Eendracht maakt macht. Fr.: L'union fait la force. Al.: Einigkeit gibt Stärke
Himno nacional: La Brabançonne
Situación de Belchica
Situación de Belchica
Capital
 • Población
 • Coordenatas
Bruselas[1]
168.576 (2013)
50°50' N 4°20' E

Mayor ciudat Rechión de Bruselas-Capital
Idiomas oficials Neerlandés, francés y alemán
Forma de gubierno Monarquía parlamentaria
Felipe
Alexander De Croo
Independencia
 •Declarata
 • Reconoixita
D'os Países Baixos
4 d'octubre de 1830
20 d'aviento de 1830
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Costas
Posición 135º
30.528 km²
6,20
1.385 km
64 km
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 72º
10.951.266 (2015)
359 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2005)
 • PIB per capita
Posición 28º
US$ 337.110 millons
US$ 31.549
Moneda Euro1 (€, EUR)
Chentilicio Belga[2]
Zona horaria
 • en Verano
CET (UTC+1)
CEST (UTC+2)
Dominio d'Internet .be
Codigo telefonico ++32
Prefixo radiofonico ONA-OTZ
Codigo ISO BE, BEL, 056
Miembro de: UE, OTAN, ONU, OCDE, OSCE, Benelux
1Dica 1999, o franco belga

O Reino de Belchica (Koninkrijk België en neerlandés; Royaume de Belgique en francés; Königreich Belgien en alemán) ye un país de Europa Occidental. Muga con Países Baixos, Alemanya, Luxemburgo y Francia y ye uno d'os países fundadors d'a Unión Europea.

Belchica tien una población de mas de 10.951.266 de personas, en una superficie de 30.528 km² (2015).

Etimolochía y persistencia d'o nombre[editar | modificar o codigo]

En tiempos d'a conquiesta romana de Galia se documenta en De Bello Gallico de Chulio César lo etnonimo Belgae y Gallia Belgica como denominación d'a tierra habitada por este conchunto de pueblos celtas a la dreita d'o río Marne. Gallia Belgica continó estando o nombre d'una provincia romana en tiempos d'Augusto, que se reorganizó baixo o mandato de Domicián, qui la dividió en tres partidas: Gallia Belgica (la sola que conservó lo nombre), Germania Superior y Germania Inferior. La segunda Galia Belchica fue dividida dimpués en Belgica Prima y Belgica Secunda, estando toponimos creyaus con un adchectivo terminau en -ica. Estas denominacions cayoron en desuso y cuasi desapareixioron de tot en as primeras invasions barbaras, cuan os francos s'apoderoron d'o territorio de l'actual Belchica (que se situa en a Germania Inferior y en Belgica Secunda). No quedó que uns eruditos (sobre tot clerigos), que feban servir o toponimo Belchica por escrito.

Cuan en a segunda mitat d'o sieglo IX dimpués d'a muerte de Carlos Magno se produció la escisión de l'Imperio Carolinchio se creyó la entidat territorial de Lotarinchia. En latín medieval os clerigos teneban o costumbre d'emplegar os antigos nombres latinos de tiempos imperials y aplicoron a palabra Belgica pa nombrar o reino de Lotario II. Manimenos a desaparición d'este reino en o sieglo XII fizo desapareixer as denominacions de Belgae, Belgica y Gallia Bélgica en o vocabulario politico d'o latín medieval.

Dende a Edat Meya tardana dica lo sieglo XVII la rechión historica d'os "Países Baixos" (mes gran que l'actual Benelux), yera calificada de Belgica en documentos redactaus en latín, a partir d'o nombre d'as dos provincias romanas de Galia Belchica, centradas en as ciudaz de Trèves y de Rems. Baixo lo duque de Borgonya, Felipe lo Bueno, unificador d'as provincias d'o que se conoixe como "Países Baixos borgonyons" apareixe a denominación de Leo Belgicus, que significa "León Belga", la silueta d'un león cubrindo en os mapas a forma cheografica d'as posesions borgonyonas. Ye alavez cuan apareixen termins como Belgium y Belgia. En a "Cronica de Espaynna" de García de Eugui se puede veyer escrito en romanz navarro Belchia:

Jtem enel iij ayño jmbio maximjno a toracio a babona con grant huest de Romanos por goardar la mar de belchia & de armorico con toda la Ribera dela mar ocçeana.

En tiempos d'os Países Baixos espanyols esta rechión yera conoixida en castellano como Flandes por a provincia mes representativa. A Guerra de Ueitanta Anyos (1568-1648) dividió os Países Baixos en dos entidaz Provincias Unidas (Belgica Foederata), y Países Baixos meridionals (Belgica Regia). Estió a zona meridional a sola que emplegará o nombre de radiz galo-romana en o proceso historico que conduciría a la formación d'un estau indendient. Entre 1789 y 1790 exitioron os États belgiques unis, y en 1831 se creyó lo royaume de Belgique.

Cheografía[editar | modificar o codigo]

Belchica comparte buegas con Francia (620 km), Alemanya (167 km), Luxemburgo (148 km) y os Países Baixos (450 km). A superficie total, incluyida l'aria d'augua, ye de 30.689 km2. Antis de 2018, se creyeba que l'aria total yera de 30.528 km2. Manimenos, cuan se midioron as estatisticas d'o país en 2018, se fazió servir un nuevo metodo de calculo. A diferencia d'os calculos anteriors, iste incluyó l'aria dende a costa dica a linea de baixamar, revelando asinas que lo país ye 160 km2 mas gran en superficie d'o que se pensaba d'antis mas.[3] Nomás a superficie terrestre ye de 30 278 km2. Se troba entre as latituz 49 ° 30 ' y 51 ° 30 ' N, y as longarias 2 ° 33 ' y 6 ° 24 ' E.

Belchica tien tres rechions cheograficas prencipals: a plana costera en o nordueste, o saso central perteneixen a la cuenca anglo-belga, y as tierras altas d'as Ardenas en o sudeste dica lo cinto orochenico de Hercinia. A cuenca de París alcanza una chicota cuatrena aria en l'extremo sud de Belchica, a Lorena belga.

A plana costera ye formada sobretot per dunas d'arena y pólders. Mas enta l'interior se troba un paisache suau, que s'eleva poquet a poquet, regau per numbrosos cursos d'augua, con vals fertils y a plana arenosa d'o nord-este de Campine (Kempen). Os pueyos y sasos boscosos d'as Ardenas son mas escarpaus y rocosos con espelungas y chicoz congostos. Extendendo-se enta l'ueste en Francia, ista aria ye connectada enta l'este con l'Eifel en Alemanya per o saso de High Fens, en a cuala Signal de Botrange forma o puesto mas alto d'o país con 694 m.[4]

Clima[editar | modificar o codigo]

Lo clima ye templau maritimo con precipitacions significativas en totas as estacions, como a mayor parti d'o nordueste d'Europa.[5] A temperatura promeyo ye mas baixa de chinero a 3 °C (37,4 °F) y mas alta de chulio a 18 °C. A precipitación meya per mes vareya entre 54 mm pa febrero y abril, a 78 mm pa chulio. Os promedios d'os anyos 2000 a 2006 amuestran temperaturas diarias minimas de 7 °C y maximas de 14 °C y precipitacions mensuals de 74 mm; istos son arredol de 1 °C y cuasi 10 milímetros per dencima d'as valors normals d'o sieglo pasau, respectivament.[6]

Organización politico-administrativa[editar | modificar o codigo]

División administrativa[editar | modificar o codigo]

Seguntes a constitución d'o país, revisata o 14 de chulio de 1993, Belchica ye un unico estato federal, basato en tres rans:

As rechions de Belchica: Bruselas-Capital (azul), Flandres (narancha) y Valonia (en color roya).

Diez ciudaz mas importants[editar | modificar o codigo]

As diez ciudaz mas importants son:

Puesto Nombre 1984 2000 2007 2017
1. Anvers 488.425 446.525 466.203 520.504
2. Gent 235.401 224.180 235.143 259.083
3. Charleroi 213.041 200.827 201.550 201.256
4. Lidje 203.065 185.639 188.907 197.885
5. Bruselas 137.211 133.859 145.917 176.545
6. Schaerbeek/Schaarbeek 105.346 105.692 113.493 133.042
7. Anderlecht 91.841 87.812 97.601 118.241
8. Bruches 118.146 116.246 116.982 118.187
9. Namur 101.861 105.419 107.653 110.628
10. Löwen 84.908 88.014 91.942 100.291

Cheografía humana y sociedat[editar | modificar o codigo]

Luengas[editar | modificar o codigo]

Belchica tien tres idiomas oficials: neerlandés, francés y alemán. Tamién se charran cuantos idiomas minoritarios no oficials.[7] Como no existe un censo, no i hai datos estatisticos oficials sobre a distribución u l'emplego d'os tres idiomas oficials de Belchica u os suyos dialectos.[8] Manimenos, cuantos criterios, incluyiu l'idioma(s) d'o pais, a educación u a condición de segundo idioma d'os naixius en l'extranchero, pueden proporcionar cifras sucheridas. S'estima que lo 60 % d'a población belga son fabladors nativos de neerlandés (a ormino denominau flamenco), y o 40 % d'a población fabla francés de forma nativa. Os belgas francofonos a ormino se denominan valons, encara que os francofonos en Bruselas no son valons.

S'estima que o numero total de fabladors nativos de neerlandés ye d'arredol de 6,23 millons, concentraus en a rechión d'o norte de Flandres, mientres que os fabladors nativos de francés puyan a 3,32 millons en Valonia y un estimau de 870.000 (u lo 85 %) en a rechión oficialment bilingüe de Bruselas. A Comunidat de fabla alemana ye formada per 73.000 personas en l'este d'a Rechión Valona; astí, uns 10.000 alemans y 60.000 belgas charran alemán.

Tanto lo neerlandés belga como o francés belga tienen chicotas diferencias en o vocabulario y os matices semanticos d'as variedaz que se charran respectivament en os Países Baixos y Francia.

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

Moules-frites ye considerau lo plato nacional de Belchica.

A cocina belga ye muit variada con variacions rechionals significativas, a lo mesmo tiempo refleixa as cocinas d'os vecins Francia, Alemanya y os Países Baixos. A vegadas se diz que a birolla belga se sirve en a cantidat d'a cocina alemana pero con a calidat d'a birolla francesa.[9] Difuera d'o país, Belchica ye millor conoixida per o suyo chicolate, gofres, trunfas fritas y biera.[10]

Encara que Belchica tien muitos platos nacionals distintivos, muitas birollas populars internacionalment como as hamburguesas y os espaguetis a la bolonyesa tamién son populars en Belchica, y a mayor parti d'o que minchan os belgas tamién se mincha en os países vecins. Per tanto, "cocina belga" por un regular se refiere a platos d'orichen belga, u aquels consideraus tipicament belgas.

A cocina belga tradicionalment valora os ingredients rechionals y de temporada. Os ingredients tipicos d'os platos belgas incluyen trunfas, porros, camarons grisos, espargos blancos, endivias belgas y biera local, amás d'as birollas basicas europeas comunas como carne, queso y manteca. Os belgas gosan minchar cuatro birollas per día, con un desayuno liuchero, un almuerzo meyano, un refricherio y una cena abundant.

Belchica tien una gran cantidat de platos y productos que son locals d'un aria especifica. Os eixemplos incluyen waterzooi de Gant, galleta couque d'a ciudat de Dinant y tarte au riz de Verviers. Si bien se reconoixe l'orichen local, a mayoría d'istos platos se desfrutan en tota Belchica.

Esporte[editar | modificar o codigo]

Os esportes mes practicatos en Belchica son o fútbol, o ciclismo y o tenis. Tamién tien una gran tradición en atletismo y tenis de mesa.

Esportistas destacatos[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (de) Das aktuelle Buch der Allgemeinbildung. 550.000 Daten und Fakten. 10.000 Einzelthemen, Bertelsmann Lexikon Institut, 2003, ISBN 3-577-13530-1, p. 612 - 675
  2. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  3. (nl) België is 160 km² groter dan gedacht en hln.be
  4. (en) Signal de Botrange en peakbagger.com
  5. (en) Peel, Murray C.; Finlayson, Bryan L. & McMahon, T. A. (2007). "Updated world map of the Köppen–Geiger climate classification". Hydrology and Earth System Ciences. 11 (5): 1633–1644. Bibcode:2007HESS...11.1633P. doi:10.5194/hess-11-1633-2007. ISSN 1027-5606
  6. (nl) "Kerncijfers 2006 – Statistisch overzicht van België". Belgian Federal Government Service (ministry) of Economy—Directorate-general Statistics Belgium. pp. 9–10.
  7. (en) Lewis, M. Paul, ed. (2009). Languages of Belgium. Ethnologue: Languages of the World (sixteenth ed.). Dallas, Texas, U.S.A.: SIL International. pp. 1, 248. ISBN 978-1-55671-216-6.
  8. (en) de Witte, Bruno (1996). Rainey, Anson F. (ed.). "Surviving in Babel? Language rights and European integration". Canaanite in the Amarna Tablets. 1. Brill. p. 122. ISBN 978-90-04-10521-8.
  9. (en) Michael Jackson's Great Beers of Belgium, Michael Jackson, ISBN 0-7624-0403-5
  10. (en) Waerebeek, Ruth; Robbins, Maria (1996). Everybody Eats Well in Belgium Cookbook. Workman Publishing. ISBN 978-1-56305-411-2.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito