Hongaros

De Biquipedia
Translate icon.svg Iste articlo ye escrito con as normas graficas EFA. Si quiers, puez aduyar cambiando a la grafía oficial de Biquipedia y sacando dimpués ista plantilla.
Hongaros
Magyarok
Néptánccsoport saját kép.jpg
Hongaros
Población total
15 millons
Rechions con comunidatz importants
Flag of Hungary.svg Hongría 9.207.629
Flag of Slovakia.svg Eslovaquia 520.528
Flag of Germany.svg Alemanya 120.000
Flag of Austria.svg Austria 40.583
Flag of the Czech Republic.svg Republica Checa 14.672
Flag of Slovenia.svg Eslovenia 6.243
Flag of Aragon.svg Aragón 129[1]
Idiomas
Hongaro
Relichión
Cristianismo
Mapa
MagyarsOutsideHungary.png
Hongaros en o sieglo XXI

Os hongaros[2] u machiars[2] (en hongaro magyarok) habitan en Hongría y zonas diferents paises mugants en a Cuenca Panonica. Se calcula que son 10,5 millons en Hongría (o 95 % d'a población), 2,5 millons en Rumanía, 400.000 en Voivodina (Serbia), y 3 millons en as zonas mugants d'Eslovaquia, Ucraína y Croacia. O numero d'hongaros en a diaspora luent d'Hongría se calcula en 2 millons repartius por Estaus Unius, Europa Occidental, Escandinavia y Australia. Parlan una luenga uralica d'a branca ugria con elementos turquicos. Son mayoritariament catolicos con minorías protestants.

Historia[editar | modificar o codigo]

Descienden de pueblos eslaus y talment d'atros orichen como vlacos y pueblos chermanicos sozmesos por una minoría dirichent formada por un pueblo nomada d'as estepas d'Europa oriental de qui prenen o etnonimo d'hongaros u maguiars. A denominación de maguiar lis vien por a tribu prencipal d'a federación de 10 tribus dita on-gur (as "diez tribus" u as "diez sayetas").

O bisnieto d'o Khan Arpad, Geza, se convirtió a lo catolicismo en 975 y lo suyo fillo Esteban fue declarau rei d'Hongría por o Papa de Roma. A formación d'o Reino d'Hongría como un estau hongaro fuerte con o modelo d'as monarquías cristianas d'Europa occidental aturó a penetración de pueblos nomadas euroasiaticos, que yeran esbarraus enta l'Imperio Romano d'Orient u bizantín dica o sieglo XIII, ye o caso d'os pazinacos y os cumans.

Os sucesors d'Esteban encomenzoron una espansión territorial plegando dica os Carpatos y anexionando-sen Eslovaquia y Transilvania. Croacia s'unió a lo reino d'Hongría en 1102 pero mantenendo a suya autonomía. En 1241 a invasión mongol redució la suya población d'Hongría a quasi a metat, pero os mongols no se quedoron. Si que quedoron poblacions de cumans y alanos que se refuchioron d'os mongols.

A dinastía d'Arpad s'estinguió en 1301. Bi habió una dinastía orichinaria d'a baixa nobleza vlaca hongarizada, os Hunyadi, (Iancu de Hunedoara y Matías Corvín) con a que Hongría tenió o suyo mayor espendor. Atras dinastías que reinoron en Hongría estioron os Anchú, os Luxemburgo y os Jagellon. En 1596 Solimán o Magnifico derrotó a l'exercito hongaro en Mohacs. A parte central d'o reino d'Hongría y Croacia quedoron ocupadas por os otomans, Eslovaquia y a parte occidental d'Hongría y Croacia quedoron baixo a poder d'os Habsburgo, Transilvania formó un principau autonomo. O territorio ocupau por os otomans yera dividiu en quatre paxaliks y Transilvania yera un estau titere de l'Imperio Otomán.[3]

En o sieglo XVII os Habsburgo consiguioron fer reblar a l'Imperio Otomán y conquerir a mayor parte de l'antigo reino d'Hongría, incluita Transilvania. Os otomans lis cedioron os territorios en a paz de Carlowitz (1699). Hungría esvebinió part d'o estensL'Imperio Austriaco d'os Habsburgo, y recibió a plegada de repobladors alemans que serán conoixius como suabios d'o Danubio. En 1828 os hongaros no yeran que o 38 % d'os habitants d'una Hongría tres vegadas més gran que l'actual.[3] A zaguers d'o sieglo XIX l'Imperio Austriaco se reorganizó formando l'Imperio Austrohongaro, formau por o reino d'a Gran Hongría y o reino d'Austria que compartiban rei.

En o sieglo XIX os nacionalistas hongaros s'enemistoron con os nacionalistas d'atros pueblos que habitaban l'antigo reino d'Hongría, como ye o caso d'os croatas, serbios, eslovacos y rumanos. Bi habió represions contra as culturas d'ixos pueblos pa asimilar-los a la fuerza. En 1910 os hongaros yeran ya a mayoría d'a población d'Hongría, més extensa que l'actual.[3] Manimenos a primera Guerra Mundial estió un desastre pa Hongría, que estió en o bando perdedor. Dimpués de perder-ie, os rumanos atacoron Hongría y n'ocuporon dica a capital. Hongría fue forzada a reconoixer por o tractau de Trianon a perduga de totas as suyas rechions perifericas, quedando muitos hongaros en territorios de países mugants, en bell caso mayoritarios u en d'atros chicotas minorías. Se producioron movimientos de población. En o territorio rumano os funcionarios hongaros fuoron despedius y muitos emigroron ta Hongría.

En a segunda Guerra Mundial Hongría s'alinió con l'Eixe y fue recompensada con l'anexión de zonas mugants de Yugoslavia y d'o norte de Transilvania y on encomenzoron a fer limpiezas etnicas con a población rumana. Dimpués d'a guerra as mugas tornoron a estar as mesmas que enantes (de fueras d'a muga con Checoslovaquia) y as tropas sovieticas imposoron un rechimen comunista que duró dica zaguers d'o sieglo XX.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Nacidos en el extranjero, residentes en Aragón en 2021. Instituto Aragonés de Estadística
  2. 2,0 2,1 (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  3. 3,0 3,1 3,2 (es) Felipe Fernández-Armesto. Los hijos de Zeus. Pueblos, etnias y culturas de Europa. 1996 Grijalbo.

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]