Sudafrica

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Republica de Sudafrica Republiek van Suid-Afrika Republic of South Africa IRiphabliki yaseNingicimu Afrika
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: !ke e: ǀxarra ǁke
Himno nacional: Nkosi Sikelel' iAfrika (Dios bendiga Africa)
Situación de Sudafrica
Capital  • Población  • Coordenatas	Pretoria (administrativa), Ciudat d'o Cabo (lechislativa), Bloemfontein (chudicial). 2.893.251 (2001) 33°55′ S 18°27′ E
Mayor ciudat	Johannesburgo
Idiomas oficials	Afrikaans, zulú, xhosa, swaci, ndebele, sotho, tsonga, tswana, venda, pedi y anglés
Forma de gubierno President	Republica Cyril Ramaphosa
Independencia  • Calendata	(d'o Reino Uniu) 31 de mayo de 1910
Superficie  • Total  • % augua Mugas Costas	Posición 23º 1.219.912 km² Espernible - km 2.500 km
Población  • Total  • Densidat	Posición 26º 58.775.022 (2019 est.) 36 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2005)  • PIB per capita	Posición 24º US$ 532.011 millons US$ 11.100 (2004)
Moneda	Rand (ZAR)
Chentilicio	Sudafricano/a
Zona horaria  • en Verano	CET (UTC+2) CEST (UTC+3)
Dominio d'Internet	.za
Codigo telefonico	+27
Prefixo radiofonico	S8A-S8Z
Codigo ISO	710 / ZAF / ZA
Miembro de: UA, ONU, Commonwealth

A Republica de Sudafrica ye un país que se troba situato en a estrimera meridional d'o continent d'Africa. Muga con os estatos de Namibia, Botsuana, Zimbabwe, Mozambique y Eswatini. Antiparte, o Reino de Lesoto ye un chicot país que se troba enclavato dentro d'a Republica de Sudafrica. Tamién muga a l'este con l'Oceano Indico y a l'ueste con l'Oceano Atlantico.

A suya población ye de 43.647.658 habitants (estimación de 2002) en una superficie d'1.219.912 km², con una densidat de población de 36 hab/km².

Sudafrica ye organizata politicament como una republica, y as suyas capitals son Pretoria (administrativa), Bloemfontein (chudicial) y Ciudat d'o Cabo (lechislativa); sindembargo, a mayor ciudat d'o país ye Johannesburgo. L'actual president d'o país ye Jacob Zuma. Sudafrica, que fa parte d'a Unión Africana, d'a ONU y d'a Commonwealth, ye independient d'o Reino Uniu dende o 31 de mayo de 1910.

En estar un país con una gran diversidat etnica por a suya propia historia, Sudafrica tien muitas luengas oficials: Afrikaans, zulú, xhosa, swaci, ndebele, sotho, tsonga, tswana, venda, pedi y anglés. A población d'orichen africano ye, alto u baixo, o 75% d'o total d'a población, y arredol d'o 25% son descendients de colonos europeus (holandeses, alemans, hugonoz occitans y franceses, angleses, chodigos y atros) y dividitos actualment en africaners y anglofonos. Tamién bi ha minorías d'antigas colonias britanicas, como indios.

A historia de Sudafrica tien como gran esferencia con a resta d'o continent africano a plegata dende 1625 de muita población d'orichen europeu a mans d'a Companyía Neerlandesa d'as Indias Orientals, situación que ye l'alacez d'as posteriors luitas entre as poblacions blanca y negra y d'o rechimen d'o apartheid institucionalizau dende 1948, en rematar a Segunda Guerra Mundial, por a minoría blanca boer d'o National Party (Partiu Nacional). O rechimen d'o apartheid y a segregación racial no remató dica 1990, cuan se celebroron as primeras eleccions autenticament libres en o país.

Sudafrica se caracteriza por a suya importancia en recursos mineros en oro, diamants, carbón y cuantos atros minerals. Istos recursos esdevenioron d'importancia estratechica mientres a Guerra fría, premitiendo a pervivencia d'o sistema politico d'o apartheid.

Toponimia

A Republica de Sudafrica tien 11 luengas oficials, estando o nombre d'o país en cadaguna d'ixas luengas o siguient:

• Republiek van Suid-Afrika (afrikaans).
• Republic of South Africa (anglés).
• IRiphabliki yeSewula Afrika (ndebele).
• IRiphabliki yaseMzantsi Afrika (xhosa).
• IRiphabliki yaseNingicimu Afrika (zulú).
• Rephaboliki ya Afrika-Borwa (pedi).
• Rephaboliki ya Afrika Borwa (sotho).
• Rephaboliki ya Aforika Borwa (tswana).
• IRiphabhulikhi yeNingicimu Afrika (swati).
• Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe (venda).
• Riphabliki ra Afrika Dzonga (tsonga).

Antiparte, en bels medios politicos africanistas d'ezquierda se gosa emplegar a palabra Azania ta o nombre d'o país, en considerar que Sudafrica ye un nombre d'orichen forano.

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía de Sudafricaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Cheografía fisica

Parque de Makuleke.

Sudafrica se troba situata en o cabo sud d'o continent d'Africa, en o puesto d'unión entre l'Oceano Indico a l'este y l'Oceano Atlantico a l'ueste, estando as suyas mugas terrestres con Botsuana y Zimbabwe a o norte, con Mozambique y Eswatini a l'este y a o nord-este, y con Namibia a o norueste. Antiparte, clavato dentro de Sudafrica se troba o chicot país de Lesoto. Tamién fan parte de Sudafrica a isla Prencipe Eduardo y a isla Marion, que se troban alto u baixo a una distancia de 1.900 km enta o sud, ya amán de l'Antarctida.

A superficie d'o país ye d'1.219.912 km², estendillando-se en un territorio cheograficament prou variato. En o centro d'o país se troba o disierto d'o Kalahari, que ye rodiato por un altiplano dito Highveld, o cual s'estendilla dende 1.500 dica 2.400 metros d'altaria dencima d'o livel d'a mar. A rechión costera ye estreita y deseparata de l'interior por una succesión de montanyas.

Hidrolochía

O río Orange, o prencipal río d'o país.

O prencipal río d'o país ye o río Orange, que tien o suyo naixedero en Lesoto (monts Drakensberg) y a suya desembocadura en l'Oceano Atlantico, estando a suya cuenca hidrolochica a mayor parte d'a superficie d'o país, y fendo de muga con Namibia en zaguerías d'o suyo recorrito. O segundo río en importancia de Sudafrica y o río Limpopo, que desaugua en l'Oceano Indico fendo de muga a o norte con Botsuana y Zimbabwe. Antiparte, o tercer río d'o país ye o río Vaal, un afluent d'o río Orange.

Climatolochía

En Sudafica se puet trobar cuatre trazas climaticas prencipals:

• Clima mediterranio: en a redolada d'o Cabo.
• Clima subtropical humido: en a rechión de Durban.
• Clima desertico: en a costa atlantica.
• Clima tropical: en as planas d'o norte.

Cheografía humana

A población total d'o país ye de 43.647.658 (estimación de 2002), estando as prencipals ciudaz d'o país Ciudat d'o Cabo (2.984.100 habitants, estimación de 2004), Durban (2.531.300 habitants, estimación de 2004), Johannesburgo (1.975.500 habitants, estimación de 2004) y Pretoria (1.473.800 habitants, estimación de 2004).

Cheografía politica

Dica 1994, mientres o apartheid, Sudafrica se trobaba dividita en nomás que 4 provincias, amás de 10 bantustans formalment independients encara que a comunidat internacional no reconoixeba ixas pseudo-independencias. Cuan remató o rechimen anterior desapareixioron os bantustans y a 4 provincias se dividioron en territorios mas chicoz.

En l'actualidat, asinas, a Republica de Sudafrica se divide administrativament en 9 provincias:

División politica d'o país.

Provincia Capital Superficie (km²) Población (2007) Cabo Septentrional (Northern Cape) Kimberley 361.830 1.058.060 Cabo Occidental (Western Cape) Ciudat d'o Cabo 129.370 5.278.585 Cabo Oriental (Eastern Cape) Bhisho 169.580 6.527.747 Estato Libre (Free State) Bloemfontein 129.480 2.773.059 Gauteng Johannesburgo 17.010 10.451.713 KwaZulu-Natal Pietermaritzburg 92.100 10.259.230 Limpopo Polokwane 123.900 5.238.286 Mpumalanga Nelspruit 79.490 3.643.435 Norueste (North West) Mafikeng 116.320 3.271.948 Total 1.219.080 48.502.063

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Sudafricaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Encara que mientres o periodo de l'apartheid (u mesmo en momentos anteriors de supremacía colonial) se miró d'aparentar que a Historia de Sudafrica prencipiaba nomás en plegar l'hombre blanco en o territorio, a Historia de Sudafrica prencipia mesmo dende que apareixe l'hombre en o continent africano, en haber-ie tamién importants chacimientos arqueolochicos ta l'estudio d'os antipasatos de l'hombre. Mesmo s'explicaba que cuan en 1652 plegoron os colonizadors europeus, en o territorio de l'actual Sudafrica nomás i viviban que chicoz grupos de población ixeminata formatos por cazadors-recolectors sin garra civilización, y que en o sieglo XVII i plegoron os primers grupos de bantús, que se deciba que yeran una mica mas (encara que no guaire) civilizatos.

Mientres o periodo d'os navegants europeus (primero d'o Reino de Portugal, y dimpués d'o Reino de Francia y d'o Reino Uniu) enta la India, Sudafrica esdevenió una fita important en ixa rota comercial, encara que a suya explotación no prencipió dica o sieglos XVII-XVIII, cuan bi plegoron os colonos neerlandeses, substituyius en o sieglo XIX por os britanicos, que facioron esdevenir o territorio una d'as suyas colonias.

Mientres o sieglo XIX, l'actual Sudafrica estió puet que o solo lugar a on esclató una guerra entre colonizadors blancos, a dita Guerra d'os Boers, que remató con a redota d'os colonos d'orichen neerlandés, encara que dende prencipios d'o sieglo XX os boers conquirioron una parte important d'o poder politico en o territorio, rematando con a imposición de l' apartheid oficialment dende 1948, en rematar a Segunda Guerra Mundial. Sindembargo, l' apartheid y a segregación racial rematoron en os anyos 1990 con a cesión d'o poder politico a la mayoría d'a población d'o país, de raza negra.

Prehistoria

O cranio d'o dito Nin de Taung, d'a especie Australopithecus africanus, trobato en Sudafrica en 1924.

O territorio de Sudafrica tien beluns d'os mas antigos chacimientos paleoantropolochicos conoixitos dica hue, con Kenya y Etiopia. Asinas, en 1924 se i trobó un cranio fosil d'un nin d'a especie Australopithecus africanus, dito o Nin de Taung, a man d'a localidat de Taung, en a Provincia d'o Norueste, encara que a comunidat cientifica no aceptó a valideza d'o fósil dica os anyos 1950. Fa 3 milions d'anyadas, l'actual territorio sudafricano yera ocupato por bellos grupos d'Australopithecus, seguntes as troballas feitas en as espelungas de Sterkfontein y Kromdraai. Istos grupos de prehominidos fuoron succeditos por chents d'o chenero Homo, incluyindo-ie Homo habilis, Homo ergaster y hombres mudernos (Homo sapiens). D'os Homo habilis destacan os chacimientos de Sterkfontein (datato en 3,3 milions d'anyadas d'antiguidat), Swartkranz, Drimolen u Kromdal. En a provincia de KwaZulu-Natal (espelunga Border) se i troboron os mas antigos vestichios dica hue d'o emplego de tecnolochía asociata a humans mudernos, datata alto u baixo en 195.000 anyadas.

L'actual población sudafricana apareix en o territorio fa alto u baixo 40.000 anyadas, encara que vinclata con a población anterior d'o territorio, y son os ditos khoisan (termin que hue se prefiere a bosquimans u hotentoz, consideratos denigrants en estar asociatos a las denominacions emplegatas mientres o dominio colonial y l' apartheid), encara que en realidat se trataba de dos grupos humans diferents, os khoi y os san, con diferencias entre éls nomás que lingüisticas. Istos grupos creyoron un arte rupestre propio, que s'estendilla dica l'actual Namibia, con pinturas de 27.000 anyadas d'antiguidat u gravatos de 10.000 anyadas. D'istos grupos, os san viviban d'a cazata (incluyindo-ie a pesca) y d'a recolección d'alimentos, en chicoz grupos con poco desembolique de poder social u politico, y os khol viviban d'a ganadería de uellas dende o sieglo I, estendillatos por o territorio encara que con mayor desembolique socio-politico. Iste proceso d'adopción d'a ganadería fació que a luenga se deseparase entre istos dos grupos, en emplegar os khol termins relativos a la ganadería desconoixitos ta los san. No i heba denguna atra esferecia important entre os dos grupos, y pareix que os khol adhibioron a o suyo grupo a muitos san, vivindo os dos grupos en a dita Edat de Piedra.

As migracions d'os bantús dende l'actual Camerún dica Sudafrica, en trescruzando a mitat d'Africa.

L'agricultura, as ferramientas agricolas y a Edat de Fierro plegoron enta l'actual Sudafrica con os bantús, que marchoron dende l'actual Camerún arredol d'o sieglo XVI aC, ye fácil que por a desertificación d'o disierto d'o Sahara, plegando a Sudafrica en dos grupos: uno baixando por a costa de l'Oceano Atlantico (encara que iste grupo tamién se diz que quedó en l'actual Namibia), l'atro viachando enta l'este dica Tanzania (a on plegó o sieglo XI aC) y luego enta o sud dica Malaui, estando iste zaguer grupo l'inventor d'a metalurchia en o sieglo IX aC mientres a suya estadía en Tanzania, y fendo dentrar o territorio sudafricano en a Edat de Fierro.

Se conoix tamién que arredol d'os sieglos IV y V s'establioron a o sud d'o río Limpopo nuevos grupos d'agricultors y ganaders d'o grupo etnico d'os bantús, que dimpués se tresladoron encara mes enta o sud, enta l'actual provincia de KwaZulu-Natal, a on se troba o lugar d'ocupación mas antiga conoixita d'istos grupos, que ye de 1050. O grupo bantú que s'establió mas a o sud estioron os xhosas, que plegoron dica o río Fish, en l'actual provincia d'o Cabo Oriental. Istas poblacions, que culturalment perteneixeban a la Edat d'o Fierro, desplazoron a grupos etnicos mas atrasatos culturalment y que i viviban d'antis mas. Sindembargo, dica la plegata a o territorio d'os portugueses, tecnicament istas poblacions encara viviban en a Prehistoria, por no conoixer pas a escritura.

En o sieglo X apareix o primer estato en o territorio de l'actual Sudafrica, o reino de Mapungubwe (o chacimiento arqueolochico d'os repuis d'a suya antiga capital, Mapungubwe, fuoron declaratos Patrimonio d'a Humanidat en 2003 por a UNESCO), y dende meyatos d'o sieglo VIII bi heban ciudaz-estato que feban comercio con Omán, India u China. Una d'as caracteristicas d'ixas envueltas yera a practica d'a menería, con menas de fierro, estanyo, oro u cobre, estando istos dos zaguers productos destinatos a la suya exportación y os dos primers a o suyo consumo local. Sindembargo, cuan se descubrió en 1933 o chacimiento de Mapungubwe, fue ignorato, por contradecir as teorías d'o apartheid que negaban a existenxia d'un estato en a rechión antis de plegar-ie os colonizadors blancos.

O reino de Mapungubwe s'adedicaba a ormino a o comercio, y con o estato d'o Gran Zimbabwe, establito a o norte en o sieglos XII-XV, estioron en contacto con as primers ciudaz establitas en a costa de l'actual Mozambique, con qui praticaban o comercio y que yeran as suyas intermediarias con China u la India.

A presencia portuguesa

Rota de Vasco da Gama enta la India dende as costas sudafricanas.

Os navegants portugueses plegaron a la redolada en o suyo camín enta la India, cuan en 1488 i plegó Bartolomeu Dias, que clamó a o lugar Cabo das Tormentas (Cabo d'as Tronatas, en aragonés) por o mal orache que i trobó en a redolada. Bartolomeu Dias estió o primer europeu en plegar dica a o sud d'o continent d'Africa, ubriendo asinas una vía ta o comercio d'Europa con Asia a traviés de l'Oceano Atlantico y de l'Oceano Indico, evitando o comercio con os territorios controlatos por l'Imperio Otomán. Sindembargo, en tornar a Portugal, por motivos de caire propagandistico, o rei Chuan II de Portugal li cambeó o nombre a o lugar enta Cabo da Boa Esperança (Cabo de Buena Esperanza en aragonés), nombre que mantién encara hue, ta evitar a mala fama d'o lugar asociata a lo nombre que li heba puesto Bartolomeu Dias.

Dies anyadas dimpués d'o viache de Bartolomeu Dias, una nueva flota portuguesa, mandata por Vasco da Gama, marchó de Portugal enta Calcuta, en pasando por o Cabo de Buena Esperanza y trescruzando luego l'Oceano Indico. Sindembargo, en istos primers viaches os portugueses no s'instaloron pas en o territorio sudafricano, encara que creyoron factorías en bels puestos d'Angola, de Mozambique y d'atros puestos d'Africa Oriental, amás d'en Goa, en territorio indio, y en Macau, en China. O motivo de que no s'instalasen en Sudafrica yera, d'una man, que yera difícil recalar-ie en o viache de tornata dende la India, por a dirección d'os vientos predominants, y d'atra man, l'ausencia en o territorio d'a posibilidat de trobar-ie alimentos, amás que l'actitud d'os nativos no yera pas muit amistosa. A vegatas bi habió desembarcos puntuals, ta apropiar-sen de vacas d'os nativos, como en 1510, cuan desembarcó l'almirant Francisco de Almeida, qui morió chunto con 50 d'os suyos soldatos en un combate con os nativos.

Tampoco podeba estar o territorio una fuent d'esclavos, en no existir-ie pas dengún estato centralizato con elites que esdeveniesen os proveidors d'esclavos d'os portugueses, intermediarios que caleba tener ta que controlasen o territorio, situación que sí troboron os portugueses en atros puestos, como en os territorios d'Angola, Mozambique u o golfo de Guinea.

Encara que os portugueses facioron bels alcuerdos con as poblacions d'a redolada, istos pactos no s'han conservato pas dica hue. O portugueses no ocuporon pas o territorio, sino que nomás lo trescruzaban, amás de i acullir a os supervivients d'os naufrachios escaicitos en a rota comercial. A chesta d'os portugueses fue recullita por o poeta portugués Luís de Camões en o suyo poema epico Os Lusíadas. Dica o sieglo XVII a situación en Sudafrica continó estando alto u baixo igual, dica que i plegoron en 1652 os neerlandeses.

A presencia neerlandesa

Jan van Riebeeck establix una factoría en o Cabo de Buena Esperanza o 6 d'abril de 1652, en un cuadro de Charles Davidson Bel.

En o sieglo XVII, os habitants d'os Países Baixos (ye decir, os neerlandeses) consolidoron a suya independencia, luego d'una luenga guerra con Espanya, en perteneixer ixe territorio tamién a la Casa d'Austria. O nuevo país, volcato enta o comercio, establió una companyía comercial ta las suyas transaccions con a India y o sudeste d'Asia, a dita Companyía neerlandesa d'as Indias Occidentals, y continó con o camín ubierto por os portugueses, encara que os neerlandeses sí que instaloron bellas factorías comercials en l'actual Sudafrica. Asinas, o 6 d'abril de 1652 Jan van Riebeeck establió un puesto ta abastir os barcos neerlandeses en o cabo de Buena Esperanza, y mientres os sieglos XVII y XVIII continó a expansión d'a chicota colonia neerlandesa. A calendata d'o desembarco neerlandés fue considerata por a población afrikaner de Sudafrica dica fa pocas anyadas como a calendata de creyación de Sudafrica.

Tamién a Companyía anglesa d'as Indias Occidentals, competidora d'a suya cuasi homonima neerlandesa, s'heba instalato en ixe inte en Sudafrica, prencipiando una rivalidat comercial entre as dos companyías que yera amás una rivalidat politica entre os dos países a que perteneixeban. Mesmo os britanicos preboron d'instalar-ie una colonia de tipo penal mientres o sieglo XVII, antis d'o desembarco neerlandés.

Os primers colonos neerlandeses estioron una comunidat muit chicota, y prencipiaron os matrimonios mixtos con a población khoi d'a redolada, estando o primer matrimonio mixto conoixito en 1656. Dica 1689 no creixió a población de colonos blancos, en plegar-ie un grupo de 180 hugonoz fuyitos d'as Guerras de relichión de Francia. Tamién bi plegoron chicoz grupos d'alemans.

Cuan os colonos neerlandeses en o suyo abance enta l'interior d'o territorio se troboron con os xhosas en o suyo camín enta o sud dende o río Fish, prencipiaron una serie de luitas entre ambos pueblos, que competiban por l'aproveitamiento d'os mesmos recursos naturals d'a redolada, basicament a tierra y l'alimento. Antiparte, os colonos neerlandeses, ta disponer de mas mano d'obra, prencipiaron a importar población dende atros territorios que controlaban u que se trobaban en as suyas rotas comercials, como Madagascar, u os actuals países d'Indonesia y India, que son en a suya mayor parte l'alacet de l'actual población sudafricana d'orichen asiatico.

A presencia britanica

Mapa d'a colonia neerlandesa d'o Cabo en 1809.

En 1797, mientres as Guerras napoleonicas, os Países Baixos y o Reino Uniu luitoron entre sí en a dita Cuatrena Guerra anglo-neerlandesa, y as tropas de l'Exercito britanico fuoron ninviatas a ocupar as posesions neerlandesas en o cabo de Buena Esperanza, ta evitar amás a posible influencia d'as ideyas d'a Revolución Francesa en un puesto tan sensible ta la suya politica colonial como yera la India, en trobar-se a colonia neerlandesa clavata en a rota enta la India. En continar os Países Baixos a suya alianza militar como o estato satelite que yera en ixe inte d'a Francia de Napoleón Bonaparte, o Reino Uniu s'anexionó o territorio en 1805, continando dimpués con una politica d'expansión enta o norte d'a colonia, a cual cosa fació que bi hese encara mas luitas contra os xhosas, plegando a nueva muga con iste pueblo dica o río Fish, linia de muga que os britanicos fortificaron en establir-ie cuantos fuertes.

Os colonos d'orichen neerlandés, que se veyeban discriminatos en o poder en a nueva colonia britanica, marchoron y s'establioron en parti mas a o norte, a on fundoron bellas comunidaz independients que yeran en luita con a población negra d'a redolada, encara que tamién yeran en tensión con a colonia britanica, que veyeba istas tierras ocupatas por os colonos neerlandeses (u boers, como yeran ditos ya en ixas envueltas) como o suyo futuro territorio d'expansión colonial.

Economía

Ta más detalles, veyer l'articlo Economía de Sudafricaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Un diamant d'a mina Kimberley, en Sudafrica.

A economía de Sudafrica ye a economía mas gran d'Africa, y suposa alto u baixo a cuatrena parte d'o PIB total d'o continent, por a cual cosa ye un important motor economico continental; ye a 24^ena economía d'o mundo. Destaca como actividat economica prencipal a menería, en estar Sudafrica muit rica en recursos minerals, destacando-ie o carbón y bellos metals y minerals preciosos, como oro, platino y diamants. Asinas, Sudafrica ye o segundo país d'o mundo en producción d'oro dezaga de China con o 15% d'a producción mundial, tenendo sindembargo un 25% d'as reservas mundials d'ixe metal; ye tamién o primer país productor de platino, producindo o 75% d'a producción mundial d'iste metal; y ye o 5^eno país productor de diamants. Se i puet trobat tamién produccions importants de cobre, uranio y níquel, amás de produccions mas chicotas d'atros metals i minerals.

Tamién destaca o país por a suya industria, que ye a industria con una diversificación mas gran y amás a industria mas potent d'o continent; cal mencionar as industrias d'os sectors automovilistico, de transformación de minerals, de transformación de biens agricolas y ganaders, de producción d'enerchía y d'o sector aeronautico.

Uellas en una grancha sudafricana.

Respective de l'agricultura, que ocupa alto u baixo o 12% d'a superficie d'o país, Sudafrica produce cantidaz prou importants de panizo, trigo, canya de zucre, fruitas y legumbres, sin xublidar-se d'a suya viticultura (en 2005, Sudafrica estió o 9^eno productor mundial de vin, con arredol de 600 millons de litros). En a ganadería, destaca por as uellas y por a prodicción d'a suya avicultura. Tamién produce lana y leit, derivatos d'a ganadería.

Sudafrica destaca tamién por o suyo sector turistico, en estar o país prou densenvolicato ta ufrir a los turistas una estructura adecuata a las suyas potencialidaz: Sudafrica tien un amplo rete de parques nacionals, ta o turismo de naturaleza, y unas plachas con clima mediterranio y sin problemas de masificación.

A divisa de Sudafrica ye o rand, que se divide en 100 centavos (ye decir, centimos).

Esporte

O lanzador de disco Franz Kruger en 2010.

Sudafrica fue alpartada d'organizacions internacionals esportivas por a suya suya politica d'o apartheid dende os anyos 1960 dica 1992.

Lo COI decidió que Sudáfrica estase excluyida de traza permanent d'os Chuegos Olimpicos de Verano y d'hibierno dica que no eliminase as leis que discriminaban a la población de raza negra que viviba en o país (entre éls, os esportistas). Seguntes as normas olimpicas, lo COI prohibe que "nomás un sector" (racismo u exclusión d'as mullers) d'un país participe en os Chuegos Olimpicos y en Sudáfrica existiba lo racismo enta los negros. En 1990, i hai un cambio de politica y elimina lo apartheid per lo que se le permitió tornar a participar nuevament en os Chuegos Olimpicos de Verano, en Barcelona 1992, y en Lillehammer 1994 en os d'hiberno pero no podió utilizar a suya bandera, habió d'usar una bandera especial pa ditas edicións. En los siguients Chuegos, en Atlanta 1996, podió tornar a utilizar nuevament a suya bandera y incorporarse como miembro de pleno dreito en lo COI.

Os esportes mes populars son o rugby y o cricket practicaus prencipalment por personas de raza blanca y o fútbol practicau cheneralment por chugadors de raza negra, istas tendencias de practicar un l'esporte seguntes a raza u clase social zaguerament son en retroceso. Atros esportes populars individuals son a natación, l'atletismo, golf, boxeyo, tennis y surf.

Competicions esportivas

Sudafrica bi ha organizato os Campionatos Mundials de Fútbol de 2010, os primers organizatos en Africa.

Bibliografía consultada

• (es) R.W. Johnson: Historia de Sudáfrica, Grupo Editorial Random House Mondadori, S.L., Barcelona, setiembre de 2005, ISBN 84-8306-633-5

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Sudafrica.
• (en) Pachina web oficial d'o Gubierno de Sudafrica.
• (en) Pachina web oficial d'o Parlamento de Sudafrica.
• (en) Pachina oficial d'Estatistica de Sudafrica.
• (en) Pachina web oficial de Turismo de Sudafrica.