Chodigos
Chodigos יהודים (Yehudim) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chudaísmo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Arabes y atros pueblos semiticos | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() |
Os chodigos, chudigos u chudeus (en hebreu:יְהוּדִים, Yehudim; yidix: ייִדן, Yiden) son os seguidors d'o chudaísmo u os miembros d'o pueblos chodigo (tamién conoixita como «nación chodiga» o «fillos d'Israel»), un grupo etnico-relichioso descendient d'os antiguos hebreus u israelitas u de presonas convertitas a o chudaísmo en diversos momentos historicos.
A visión d'os israelitas y dimpués d'os chodigos d'a suya propia qualidat de grupo humán ye una visión diferent seguntes epocas. Asinas, a Biblia ya charra d'os chodigos como d'un pueblo, o pueblo d'Israel, que ye unito por a suya fe relichiosa común, encara que os arqueologos u mesmo a Biblia tamién dicen que en os periodos más antigos parte d'os chodigos teneban practicas relichiosas politeistas. Antiparte, ye controvertita a propia noción d'un pueblo chodigo como comunidat luego d'a diaspora chodiga dimpués d'a destrucción d'o Templo de Cherusalem.
Etimolochía d'a denominación[editar | modificar o codigo]
A denominación en diferents luengas d'Europa Occidental provién d'o latín IUDAEUS, que significa habitant d'a tierra de Chudea, y que o mesmo latín ampra de l'arameu meyo Y'hūdāi, que corresponde a lo plural hebreu Yehudim, en o suyo orichen con o significato de "miembro d'a tribu de Chudah", con eponimo en o quatreno fillo de Chacob.
En navarro-aragonés a evolución lochica de l'acusativo IUDAEUM sería chudeu con sufixo -eu, pero se troba poco, por eixemplo en bella versión d'os fueros d'Aragón u en bell texto en romanz navarro relativo a Tudela. En aragonés medieval s'escribe quasi siempre jodio/judio y en chistabín se documenta chodigo.
Ye posible que esta anomalía tienga relación con a interferencia con l'adchectivo chudiego, chudiega (derivatos d'o latín IUDAICUS, IUDAICA), y con a denominación d'as simients d'a leguminosa Phaseolus vulgaris ("chodigas"), on podría haber-ie epentesi antihiatica. Alwin Kuhn veye que a evolución d'a parola chodiga puet estar influenciata por pareixito con a parola xordiga.[3]
Divisions etnicas chodigas[editar | modificar o codigo]
As divisions etnicas chodigas fan referencia a las diferents comunidatz chodigas d'o mundo que pueden distinguir-sen dentro d'os pueblos de relichión chodiga. No totas as comunidatz chodigas comparten costumbres culturals, relichiosos, culinarios, lingüisticos, ecetra. Unas y atras amuestran diferencias locals y bellas formas d'interpretar bells preceptos.
Dimpués de tornar d'o exilio en Babilonia en Tierra Santa i heba una diferenciación entre Samaritans y los que se consideroron a ellos mesmos los chodigos de verdat.
En tiempos de l'Imperio Román a diaspora chodiga de partiba en dos ambitos culturals: Diaspora occidental en l'Imperio Román y Diaspora oriental en l'Imperio Persa Sasanida. En a Edat Meya la división prencipal yera entre chodigos de paises cristians u europeus y chodigos de países musulmans. Los chodigos de países musulmans yeran més lumerosos y i heba comunidatz d'orichen oriental chunto con comunidatz de l'antiga diaspora occidental d'Hispania y Africa. Una clasificación d'as comunidatz historicas de relichión chodiga puet estar:
- Chodigos orientals: descendiens d'a Diaspora oriental y d'ixas comunidatz d'a Diaspora occidental en zonas que s'islamizoron.
- Comunidatz persianas: en Irán y Afganistán, charran persa.
- Bukharans: en Asia Central, charran tachico.
- Comunidatz de Cheorchia, charran cheorchián.
- Dagh Chufuti: entre Daghestán y Azerbaichán, charran tat.
- Mizrajim: chodigos de Siria, Irak y estatos d'arredol. Charran arabe, y os d'o Kurdistán charran tradicionalment neoarameu.
- Comunidatz d'o Desierto d'Arabia: desapareixitas
- Chodigos yemenís:
- Comunidatz d'Echipto.
- Tochavim: chodigos norteafricans no sefardís, charran en berber u arabe.
- Chodigos occidentals: descendients d'a Diaspora occidental en zonas europeas y cristianas:
- Chodigos bizantins: en Grecia y Anatolia dende antigo, charraban griego.
- Chodigos italianos: en Italia dende antigo, charraban griego dimpués latín y italiano.
- Sefardís: descendients d'as comunidatz d'a peninsula iberica. En 1942 los forachitoron y en os paises on plegoron asimiloron atras comunidatz.
- Megorachin u forachitatos: chodigos sefarditas d'o Norte d'Africa.
- Domnatz: sefarditas d'o antigL'Imperio Otomán convertitos a o islam y probablement criptochodigas.
- Axkenazís: comunidatz de chodigos d'Alemanya forachitatas ta Europa centro-oriental en la Edat Meya y que conservoron o Yiddix.
- Crimchacos: mezcla poblacional que se fació entre comunidatz axkenazis y sefarditas en Crimea en tiempos d'o Khanato de Crimea. Charran o tartre crimeu.
- Comunidatz d'a periferia: comunidatz que s'han desembolicato fuera d'os ambitos cristián-europeu y islamico-afroasiatico, los atros chodigos los consideran heterodoxos u menos chodigos.
- Falaixas: chodigos d'Etiopía, no almiten o Talmut.
- Carains u caraitas: chodigos que charran un idioma pareixito a lo tartre crimeu y no admiten o Talmut.
- Chodigos d'a India: comunidatz que tamién son dividitas en castas.
- Chodigos de Caifeng: antigos chodigos d'ixa ciudat de China, ya no bi n'ha.
Referencias[editar | modificar o codigo]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 Annual Assessment 2007, Jewish People Policy Planning Institute (Jewish Agency for Israel), basato en American Jewish Year Book, American Jewish Committee, 2006
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 The Jewish Population of the World (2006), Jewish Virtual Library, basata en (2006) American Jewish Year Book. American Jewish Committee.
- ↑ (es) El dialecto altoaragonés en www.Xordica.com; Consultato lo 19 de chulio de 2010.