Pakistán

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Republica Islamica de Pakistán
اسلامی جمهوریت پاکستان
Islami Yamahuriat Pakistan
Bandera de Pakistán Escudo de Pakistán
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Iman, Aktad, Nizam
(Urdú; «Fe, Unidat, Disciplina»")
Himno nacional: Pak sarzamin shad bad
(«Bendita siga la tierra sagrata»)
Situación de Pakistán
Situación de Pakistán
Capital
 • Población
Islamabad
794.531 (2006)
Mayor ciudat Karachi
Idiomas oficials Urdú
Forma de gubierno Republica islamica
Arif Alvi
Anwar ul Haq Kakar
Independencia
 • Calendata
D'o Reino Uniu
14 d'agosto de 1947
Superficie
 • Total
 • % augua
Costas
Posición 34º
803.940 km²
3,1%
3.621 km
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 5º
242.923.845 hab (2022, estimación)
280 hab/km2 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2005)
 • PIB per capita
Posición 26º
US$ 422.943 millons
US$ 2.722
Moneda Rupia pakistanesa (PKR)
Chentilicio Pakistanés/a[1]
Zona horaria UTC+5
Dominio d'Internet .pk
Codigo telefonico +92
Prefixo radiofonico APA-ASZ
Codigo ISO 586 / PAK / PK
Miembro de: ONU, SAARC

A Republica Islamica de Pakistán u Pakistán (پاکستان en Urdú) ye un estau situau en o centro-sud d'Asia, que muga con India, Irán, Afganistán, China y a mar Arabica. Pakistán tien una población de cuasi 250 millons de habitants (estimación, 2022; ye o cinqueno país d'o mundo en numero d'habitants), a mayoría d'éls de relichión musulmana, y a on l'Islam en ye a relichión oficial (ye o segundo país d'o mundo por numero d'habitants de relichón islamica). A moneda oficial d'o país ye la rupia pakistanesa.

A suya capital se troba en a ciudat d'Islamabad, encara que a ciudat d'o país con mayor numero d'habitants ye Kaarachi. A ciudat de Lahore destaca en estar a capital cultural d'o país.

A palabra Pakistán ye un acronimo ideyau por Choudhary Rahmat Ali, establidor d'o Movimiento Nacional Pakistanés, anque ye tamién una palabra que en Urdú significa tierra d'os puros.

Dende o punto de vista politico, Pakistán ye dende a suya independencia en 1947 con a partición d'a India en rematar o Rakh britanico una republica parlamentaria de tipo federal, formada por cinco provincias a mas d'un territorio federal arredol d'a capital, Islamabad. Antiparte, Pakistán ye en conflicto con o suyo país mugant a l'este, la India, por o control de Caixmir, en reclamando Pakistán l'estau indio de Jammu y Caixmir como parti integrant d'o país. Dende la independencia d'o país, habió una guerra de secesión d'a parti oriental d'o país, clamada Pakistán Oriental, que con l'aduya d'a India plegó en a suya independencia con o nombre de Bangladesh.

Ye un país con una muit rica Historia, en estar o puesto a on se i desenvolicoron importants culturas y civilizacions, como la clamada Cultura de Mehrgarh u la Civilización d'a val de l'Indo, dos d'as culturas mas antigas conoixidas. Dende alavez en o suyo territorio floreixioron importants escaicimientos historico-culturals, en destacando en estar o puesto a on se i produció un sincretismo entre la Civilización griega, la Civilización persa y o budismo, que estió l'orichen d'o clamau grecobudismo. Tamién naixió en Pakistán l'Imperio Mogol, que crontroló bella cosa d'a India dica que lo desplazoron os britanicos en o sieglo XIX, encorporando l'actual Pakistán en lo Raj britanico, en fendo-ie parte edica que en 1947 Pakistán plegó en a suya independencia.

Toponimia[editar | modificar o codigo]

O nombre de Pakistán significa literalment "tierra d'os puros" u "tierra de pureza", en urdú y persa[2] Fa referencia a la palabra پاک, que en persa y en pashto significa puro.[3] O sufixo ـستان, que se translitera en as luengas occidentals (encluyendo-ie l'aragonés) como sufixo stán (y que ye muit productivo en toponimia d'Asia Central), ye d'orichen persa y significa "tierra de" u "lugar de".[4][5][6]

Qui emplegó por primera vegada lo nombre Pakistán estió Choudhry Rahmat Ali en 1933. Yera un activista d'o Movimiento por Pakistán, y en fizo la suya publicación en un panfleto titulau Agora u mai. Viviremos u moriremos ta siempre?.,[7] en fendo-lo servir como un acronimo ("trenta millons de chirmans musulmanes que viven en PAKISTÁN") ta referirse a las cinco rechions d'o norte d'o Raj britanico: Panchab, Afgania (Frontera d'o Norueste), Caxmir, Sindh y Baluchistán.

Historia[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Neolitico[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Cultura de Mehrgarhveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
O chacimiento arqueolochico de Mehrgarh.

La historia de l'actual territorio que ocupa Pakistán ye compartida intermitentment por Afganistán, la India y Irán, y se remonta dica los prencipios d'a vida humana en o sud d'Asia. Se i troban bellos chacimientos arqueolochicos habitaus por hominidos d'o Paleolitico en a val d'o río Soan, un d'os prencipals afluents d'o río Indo.

En trobar-se Pakistán en a rota seguida por os primers Homo sapiens en estendillar-se dende o suyo territorio orichinal en Africa, en seguindo la linia costera enta l'este, ista rechión estió un d'os primers puestos ocupaus por l'hombre moderno en Asia. Asinas, en Pakistán se i troba l'important chacimiento arqueolochico de Mehrgarh (que da o suyo nombre a la Cultura de Mehrgarh), a l'ueste d'a val d'o río Indo y entre las modernas ciudaz de Quetta, Kalat y Sibi. A importancia d'iste chacimiento se debe a que ye en iste lugar a on l'arqueologo francés Jean-François Jarrige i trobó en excavacions feitas entre 1974 y 1985 as primeras muestras d'agricultura (y tamién d'o mas antigo emplego de ceramica en Asia), practicadas por os habitants semi-nomadas d'a redolada, en cultivando trigo y hordio, entre 7000 aC y 5500 aC. Istos habitants semi-nomadas tamién practicaban a ganadería, con evidencias d'a existencia de uellas y crabas. Entre 5500 aC y 2600 aC s'han trobau en ixe mesmo chacimiento evidencias d'existencia de metalurchia.

Edat de Bronce[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Civilización d'a val de l'Indoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Mapa d'extensión d'a Civilización d'a val de l'Indo.

En Pakistán se i troban tamién as antigas ciudaz de l'edat de Bronce de Harappa y Mohenjo-Daro, perteneixients a la clamada Civilización d'a val de l'Indo, cultura que se considera como una continación d'a Cultura de Mehrgarh, porque se creye que os suyos habitants albandonoron o lugar como consecuencia de cambeos en a climatolochía en tresladando-se mas a l'ueste enta Harappa y Mohenjo-Daro. A dita Civilización d'a val de l'Indo ye considerada por los historiadors como una d'as tres prencipals civilizacions, chunto con as Civilizacions mesopotamicas y l'Antigo Echipto.

Dica 1974, que no se conoixeba Mehrgarh, se consideraba que la cultura mas antiga de l'actual Pakistán yera la Civilización d'a val de l'Indo. A Civilización d'a val de l'Indo floreixió dende o 3000 aC en abarcando gran parte de l'actual Pakistán, a on tamién se troban atros chacimientos destacaus d'ista Cultura, como Dholavira, Ganweriwala, Lothal u Rakhigarhi.

A Civilización d'a val de l'Indo despareixió arredol de 1700 aC en plegar en a redolada pueblos nomadas procedents de l'ueste (u talment d'o norte), os pueblos indoeuropeus, en a dita migración indoaria, ubrindo-se asinas o periodo vedico.

Periodo vedico[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Periodo vedicoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En plegar en a rechión os pueblos indoiranios (conoixius como arios) con a migración indoaria s'instaloron en a redolada descrita como Siet rius sagraus en o Rigveda, ríos que hue no s'ha podiu identificar, pero que se considera que se troban en o norte de Pakistán. Istos pueblos facioron dentrar a rechión en a Edat de Fierro. Ye en este periodo cuan se constituyen as bases de l'Hinduismo y d'a Civilización hindú, entre finals d'o II milenio aC y metat d'o I milenio aC. O periodo recibe o suyo nombre d'os Vedas, os mas antigos textos sagraus d'os pueblos indoarios y que encara hue fan parte fundamental de l'Hinduismo. L'Arquelochía denomina iste periodo como Cultura d'as tumbas de Gandhara, succedida por a Cultura d'a ceramica grisa pintada.

En a ciudat de Taksila, que floreixió dende o sieglo V aC, se i redactó en o sieglo III aC o Mahābhārata, un d'os textos fundamentals de l'hinduismo.

Persas y griegos[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Reino grecobactriánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Ta más detalles, veyer l'articlo Reino indogriegoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Mapa amostrando o territorio d'o Reino indogriego.

L'Imperio Aquemenida conquerió una parti important de l'actual Pakistán, alto u baixo dica lo río Indo enta l'este incluyendo-ie las planas d'o Panchab (actualment en la India) y os territorios d'a val de l'Indo dica la Mar Arabica mientres o reinau de Ciro II lo Gran, arredol de 520 aC, adhibiondo-los a una d'as suyas satrapías, que yera lo nombre que alavez recibiban as divisions administrativas aquemenidas. O territorio estió baixo control aquemenida dica l'esboldregamiento d'o suyo poderío con as guerras contra Aleixandre lo Gran.

En 334 aC as tropas d'o Reino de Macedonya d'Aleixandre lo Gran redotoron a l'Imperio Aquemenida, plegando enta los suyos territorios mas orientals, ye decir, en l'actual Pakistán. Con a redota de Poros d'Hidaspes (o suyo reino se trobaba arredol de l'actual Lahore, en o Panchab) en a batalla d'o río Hidaspes, os macedonyos conquerioron a mayor parte d'o Panchab. Tanimientres, as tropas macedonicas se negoron a continar avanzando enta l'Oriente y finalment Aleixandre optó por retornar y albandonar o suyo prochecto de conquiesta d'a India. Sindembargo, Aleixandre mantenió tropas en a rechión, construyendo-ie bellas fortificacions y establindo bellas ciudaz, mas que mas ta controlar o comercio d'a India a traviés de l'Asia Central entra la China. Istas guarnicions, a on i partecipaban de conchunto macedonyos, griegos y persas, ubrioron un amplo intercambio cultural entre dos mundos, o mundo d'a Civilización hindú y o mundo d'a Civilización griega a traviés d'os reinos helenisticos, con partecipación d'a Civilización persa y mugando con a Civilización chinesa y a Civilización mongol.

Con ixe sincretismo entre la Civilización griega, la Civilización persa y o budismo cristalizó en o clamau grecobudismo, que comportó dende o punto d'anvista politico la creyación d'un nuevo reino, conoixiu como Reino grecobactrián, fundau en la redolada de Bactria arredol de 250 aC por Diodoto I y que mugaba a lo norte con os escitas, a l'este con China, a lo sudeste con o Imperio Maurya, y a l'ueste con l'Imperio Parto. Cuan lo Reino grecobactrián s'esboldregó lo succedió parcialment o Reino indogriego, dende 200 aC dica 10 dC.

L'Imperio Maurya[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Imperio Mauryaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Ixos reinos indogriegos convivioron con l'Imperio Maurya, establiu arredol de 320 aC por Chandragupta Maurya, fundador d'a dinastía Maurya y expandiu por Aśoka, qui estió a prencipal figura d'a historia d'iste reino, y que s'expandió por una parti important de Pakistán. Estió este imperio qui estendilló o budismo por la redolada (en estar dende Aśoka la relichión cuasi oficial de l'imperio), encara que ya teneba presencia d'antis mas. Ye con a dinastía Maurya y con os reinos indogriegos que la redolada plega en o suyo mayor periodo d'esplendor.

L'Islam[editar | modificar o codigo]

En 711 plegoron as tropas d'o Califato Omeya mandadas por Mohamed ben Qasim al-Taqafi, qui conquerió o sud de l'actual Pakistán (Sind y Panjab) y asentó las bases d'a posterior expansión de l'Islam en Pakistán y la India. Dende alavez, estioron sobirans d'ista relichión qui fundoron succesivos estaus en a rechión, l'Imperio Gaznavida, o Soldanato de Delhi y l'Imperio Mogol.

L'Imperio Gaznavida[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Imperio Gaznavidaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Territorios que feban parte de l'Imperio Gaznavida.

En 962 Abu-Mansur Sebüktigin, un antigo mameluco d'orichen turco,[8] establió un reino arredol d'a ciudat de Gazni, en l'actual Afganistán, y fundó l'Imperio Gaznavida, rechiu por a dinastía gaznavida, y que en a suya maxima extensión encorporó lo Panchab, baixo lo gubierno de Mahmud de Gazni, o rei mas destacau d'a dinastía.

O Soldanato de Delhi[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Soldanato de Delhiveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O Soldanato de Delhi naixió en 1206 establito por Qutb-ud-din Aibak, un cumán que tamién estió mameluco y que fundó a dinastía ghulam (u dinastía mameluca). Iste soldanato s'estendilló por o norte d'a India y por Pakistán, mas que mas en as vals d'os ríos Gangas y Indo y l'ocuporon succesivament dimpués as dinastías Khilji, tughlaq, sayyida y Lodi. O soldanato estió muit important mas que mas en a suya vertient cultural, en marcar una etapa de floreiximiento d'a Cultura.

L'Imperio Mogol[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Imperio Mogolveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En 1517 Babur, descendient de Tamerlán, redotó a Ibrahim Lodi en a batalla de Panipat y en 1526 establió un imperio de radices turco-mongols (turcomolgols) y relichión islamica (l'Imperio Mogol)que conquistó y controló Pakistán y la mayor parti d'a India dica 1858. Akbar, nieto de Babur, estió qui fació plegar l'imperio en o suyo maximo esplendor.

Dende primerías d'o sieglo XVIII l'Imperio Mogol dentró en un periodo de decadencia, que s'enampló cuan as tropas d'a Companyía Britanica d'as Indias Orientals mandadas por Robert Clive redotoron en 1757 a las tropas d'a Companyía Francesa d'as Indias Orientals en o marco d'a guerra d'as Siet Anyadas en Europa. Dimpués d'ista batalla, la Companyía Britanica d'as Indias Orientals, sin garra competencia, se convertió en un poder decisivo en la India y bien luego ixo portaría a l'enfrontamiento con l'Imperio Mogol, que heba dentrau ya en franca decadencia y se veyeba obligau mesmo a solicitar a protección britanica.

O Raj britanico[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Raj britanicoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
A Torre d'o Reloch de Faisalabad, construyida mientres o Raj britanico, en 1905.

Denguno d'os territorios que hue forman Pakistán estió gubernau por os britanicos u por cualsiquier atra potencia europea dica 1839, cuan os britanicos ocuporon Karachi, que alavez no yera o que un chicot lugarón habitau por pescadors en a marguin d'a mar Arabica y en o delta d'a desembocadura d'o río Indo, en construyendo-ie una base militar que bien luego facioron servir ta las suyas operacions militars mientres a Primera guerra anglo-afgana (1838-1842).

As prencipals operacions militars que se desembolicoron posteriorment en o territorio pakistanés por parte d'a Companyía Britanica d'as Indias Orientals estioron contra la dinastía Talpur (etnicament baluchis) en 1843 en o Sindh, que rematoron con a batalla de Miani o 17 de febrero con a redota Talpur; la Primera guerra anglo-sikh (1845-1846; y la Segunda guerra anglo-sikh (1848-1849).

En 1857 os sipahi, tropas nativas a lo servicio d'a Companyía Britanica, se sublevoron en lo que se conoix como Rebelión india de 1857. La Companyía Britanica d'as Indias Orientals se veyeba incapable d'abordar en solitario la represión d'a revuelta y se veyó obligada a solicitar l'aduya d'o Reino de Gran Bretanya, que consideraba muit important lo suyo comercio con os territorios d'a India. Como consecuencia, cuan as tropas de l'Exercito britanico sofocoron la rebelión se disolvió la Companyía Britanica y Gran Bretanya asumió lo control d'o país, establindo-se asinas o Raj britanico en o marco de l'Imperio Britanico. Dende alavez, o territorio pakistanés formó parte d'a India dica que plegó en a suya independencia en 1947.

Independencia[editar | modificar o codigo]

Dimpués de 90 anyos de contino dominio britanico y a traviés d'os esfuerzos, d'entre atros, d'o poeta Allama Iqbal y d'o fundador d'o país, Muhammad Ali Jinnah, remató con a creyación de Pakistán en 1947. En 1948 la India s'independizó d'o Reino Uniu dividiendo-se en dos, la mayoría de cultura islamica s'establió en Pakistán y la de cultura hindú en a India. Posteriorment en l'anyo 1971 Pakistán Oriental s'independizó y pasó a formar lo nuevo estau de Bangladesh. A día de hue encara se mantiene un conflicto con a India por lo control territorial d'a zona de Caixmir, que encara que ye de mayoría musulmana se mantiene baixo control territorial d'a India, y con China, que tamién ocupó una chicota parti de Caixmir.

Cheografía[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

La Cheografía y o clima de Pakistán son esxtremadament variaus, la cual cosa fa que la fauna y la flora d'o país seigan muit variaus.[9] Dende las zonas costeras d'o sud dica las montanyas cheladas d'o norte, los paisaches de Pakistán varían de planas a disiertos, bosques, pueyos y mesetas.[10]

La superficie de Pakistán ye de 803.940 km² (alto u baixo la suma d'as superficies de Francia y lo Reino Uniu), estando asinas o 33eno país d'o mundo por a suya superficie, anque ista clasificación puet variar seguntes cual seiga la clasificacion de territorios disputaus como Caxmir. Pakistán tién una longaria de costa de 1.046 km en o sud en a mar Arabica y lo golfo d'Omán, dende as suyas mugas con la India y con Irán y una muga de 6.774 km de longaria con Afganistán (2.430 km), China (523 km), India (2.912 km*) y Irán (909 km).[11] Tamién tién una muga maritima con Omán[12] y ye deseparau de Tachiquistán por o corredor de Wakhan.[13] Pakistán ocupa una important ubicación dende o punto d'anvista d'a Chepolitica en un forcallo entre o sud d'Asia, Orient Meyo y l'Asia Central.[14]

Dende lo punto d'anvista d'a Cheolochía, Pakistán se troba situau en a zona de sutura Indus-Tsangpo en superponendo-se a la placa tectonica indica en as suyas provincias de Sindh y Panchab; Baluchistán y la mayor parti de Khyber Pakhtunkhwa se troban aintro d'a placa tectonica euroasiatica, mas que mas en a meseta iraní. Gilgit-Baltistán y Azad Caxmir se troban situaus en o canto d'a placa india, estando en consecuencia bien propensos a sufrir tierratremos violentos, como amuestra la lista de tierratremos en Pakistán. Ista rechión tién la tasa mas gran de sismicidat y los mas grans tierratremos de troda la redolada de l'Himalaya.[15]

O territorio pakistanés puet dividir-se en tres rechions cheograficas diferenciadas: as tierras altas d'o norte d'o país, a plana d'a val d'o río Indo y la meseta de Baluchistán.[16] En as tierras altas d'o norte de Pakistán se troban as cordeleras d'o Karakorum, l'Hindu Kush y d'o Pamir, fendo-ne parte d'istas cordeleras bellas d'as montanyas con una mas gran altaria d'o mundo, encluyendo-ie cinco de's catorce ueitomils (montanyas de mas de 8.000 metros d'altaria) que fan plegar en iste país a alpinistas de toz os países, en destacando lo K2 (8.611 m.) y Nanga Parbat (8.126 m.).[17] La meseta de Baluchistán se troba a l'ueste y lo disierto de Thar a l'este. Lo río Indo, con una longaria de 1.609 km y los suyos afluents trescruzan o país dende la rechión de Caxmir en o norte dica la mar Arabica en o sud, con grans planas de formación aluvual y sasos en o Panchab y en o Sindh.[18]

O clima pakistanés varía de tropical a templau, con clima subtropical arido en a costa sud. I hay una estación d'o monzón con inundacions frecuents por as fuertes plevias y una estación seca con muita menos plevia u mesmo con garra. I hay cuatre estacions diferents en Pakistán: un hibierno fresco y seco dende aviento dica febrero; una primavera calida y seca dende marzo dica mayo; la temporada de plevias de verano, o periodo d'o monzón d'o sudueste, dende chunio dica setiembre; y el período d'o monzón en reblando dende octubre dica noviembre.[19] La cantidat de plevias ye mui variable seguntes l'anyo, y gosan esta frecuent l'alternancia de periodos d'inundacions y de sequeras.[20]

Fauna y flora[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Fauna de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Ta más detalles, veyer l'articlo Flora de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

La diversidat d'o paisache y d'o clima en Pakistán fan que floreixca una gran variedat d'árbols y de plantas. En os árbols d'os suyos bosques se i troban coniferas de clima alpín y clima subalpín como abetos, pins u cedros en as montanyas d'o norte d'o país pero tamién árbols de fuella caduca en la mayor parte d'o país, y tamién de fuella perenne (como Dalbergia sissoo, un árbol pareixiu a una morera que se troba en as montanyas de Sulaimán); u palmeras, cocoteras y datileras en o sud d'o Panchab, o sud de Baluchistán y tot o Sindh. En os pueyos occidentals d'o país se i troban chinebros, tamarizas, praus y matollos. En a costa d'o sud d'o país se i troban bosques de manglars, que forman a mayor parte d'a flora d'os humedals costers.[21]

As selvas de coniferas se pueden trobar en altarias entre los 1.000 y los 4.000 metros en a mayor parti de las tierras altas d'o norte y d'o norueste. En las rechions disierticas d'o Baluchistán, gosan trobar-se palmeras datileras y Ephedra, con muitos matullos. En la mayor parti d'o Panchab y d'o Sindh, en as planas d'o río Indo, se i troban selvas tropicals y subtropicals con árbols de fuellas amplas, y tamién matullos tropicals y xericos. Istas selvas son formadas mas que mas por especies de Morus (Morus alba en ye orichinaria), Acacia y Eucalyptus.[22] En 2010 alto u baixo lo 2,2% d'o territorio pakistanés (1,687.000 hectarias u 16.870 km2).[23]

A fauna de Pakistan ye un reflexo d'a suya diversidat de paisaches y climas, mesmo que s'escayece con a flora. Arredol de 668 especies de d'aus se pueden trobar en o país, encluyendo-ie aus d'os cheneros Corvus, Acridotheres, Falco, y alicas. En o norte d'o país, en a cordelera de l'Himalaya, se i troba lo Tragopan melanocephalus. Muitas d'as aus de Pakistán son aus migratorias procedents d'Europa, d'Asia Central y d'a India.

En as planas d'o sud se i troban especies d'a familia Herpestidae y tamién Viverricula indica, liebres, chacals doraus, Manis crassicaudata, Felis chaus u Felis lybica. Tamién crocodilos en l'Indo, y chabalins, ciervos, Hystrix indica y chicoz radedors en tot iste sector. Os matullos arenosos d'o centro de Pakistán acubillan chacals doraus, Hyaena hyaena, gatos salvaches y leopardos.[24] Tanimientres, a falta de cobertura vechetal, o clima severo y l'impacto d'o pastoreyo en os disiertos han dixau a los animals salvaches en una situación prou precaria. A gacela d'a India u chinkara ye o solo animal que encara se troba en cantidaz significativas en o disierto de Cholistán. Tamién se troba encara una chicota cantidat de Boselaphus tragocamelus en os arredols d'a muga en de Pakistán con a India y tamién en bellas partis d'o disierto de Cholistán.[25] En o norte montanyoso d'o país i viven: la subespecie Ovis ammon polii, Ovis vignei, Capra falconeri, Capra sibirica, Ursus thibetanus y Ursus arctos isabellinus.[26] Tamién se i troban especies d'animals con presencia mas chicota, como Panthera uncia u l'o mamifer fluvial Platanista minor, especie d'a cual se calcula que nomás existen que 1.100 individuos y que troban refuchio en a Indus Dolphin Reserve en o Sindh. En total, en Pakistán se han documentau 174 mamifers, 177 reptils, 22 anfibios, 198 especies de peixes d'augua dulza y 5.000 especies d'invertebraus (encluyendo-ie insectos).[27]

A flora y a fauna de Pakistán se troban con a-saber-los de problemas: Pakistán tiene la segunda mayor tasa de deforestación d'o mundo, a mas de problemas con a caza y a contaminación, con os subsiguients efectos adversos en l'ecosistema pakistanés.

Politica[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Politica de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Ta más detalles, veyer l'articlo Gubierno de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Un elemento condiciona muitismo la vida politika pakistanesa: la situación d'a minoría relichiosa s'os musulmans en o vecín estau d'India, minoría que perdió lo suyo poder politico mientres o Raj britanico y encara mas con o proceso d'independencia y la subsiguient partición de l'antigo dominio colonial britanico entra India y Pakistán.[28] Pakistán se define como una republica parlamentaria federal democratica que tién l'Islam como relichión oficial. A primera Constitución d'o país, a Constitución pakistanesa de 1956, quedó en suspenso en 1958 en o gubierno d'Ayub Khan, estando sustituyida en 1962 por a Constitución pakistanesa de 1962.[29] En 1973 s'adoptó la Constitución pakistanesa de 1973, suspendida por Muhammad Zia-ul-Haq en 1977 y restaurada en a suya vichencia en 1985, estando la Constitución actualment vichent en o país y la base d'o suyo sistema politico. Os militars pakistanesos han chugau un papel bien destacau en a Historia politica de Pakistán, en dominando la suya vida politica.[29] Asinas, en os periodos 1958-1971, 1977-1988 y 1999-2008 en Pakistán se producioron golpes d'estau militars con imposición d'a lei marcial y comandants de l'Exercito pakistanés que actuoron como presidents de facto.[30] Hue, Pakistán tien un sistema parlamentario multipartidista con una clara división de poderes y controls y equilibrios entre as diferents brancas institucionals, con una evident división de poders. A primera transición enta un sistema democratico s'escaició en mayo de 2013, con as eleccions chenerals de Pakistán en 2013. Antiparte, dende 2010 se reducioron los poders d'o President de Pakistán (que dende alavez se convertió en una fegura cuasi nomás que ceremonial) en benefició d'o Primer ministro.

O Chefe d'estau en Pakistán ye lo President de Pakistán, en estar o país una republica. No ye esleyiu en eleccions directas, so que ye esleyiu indiretament, por un Colechio electoral, seguntes l'articlo 43 d'a Constitución pakistanesa de 1973, y que ye formau por os miembros d'o Senau de Pakistán (camara alta) y de l'Asamblea Nacional de Pakistán (camara baixa) y por miembros d'as Asambleas d'as cuatre provincias de Pakistán. Ye o chefe ceremonial de l'Estau pakistanés y o comandant en cabo de l'Exercito pakistanés (con o President d'o Comité de Chefes d'Estau Mayor Conchunto como lo suyo prencipal asesor militar), encara que los nombramientos militares y las confirmacions de puestos clau en as Fuerzas armadas las fa lo Primer ministro dimpués de revisar os informes sobre lo merito y capacidat d'os candidatos. Cuasi toz os nombramientos en a Chudicatura, l'Exercito, os miembros d'o Comité de Chefes d'Estau Mayor Conchunto y la cuestions lechislativas amenistan d'a confirmación executiva d'o Primer ministro, a qui lo President ha de consultar por lei. Tanimientres, os poders de perdón y amnistía corresponden a lo President de Pakistán.

O poder lechislatiu en Pakistán ye bicameral, formau por un Senau y una Asamblea Nacional. O Senau ye la Camara alta y ye formau por 104 miembros; l'Asamblea Nacional (Camara baixa) ye formada por 342. Os miembros d'a camara baixa s'esliyen con un sistema d'escrutinio uninominal a una vuelta por sufrachio universal d'os pakistanesos mayors d'edat y represnetan en l'Asamblea Nacional a los suyos districtos electorals en l'Asamblea. Seguntes reculle la Constitución pakistanesa, 70 d'as cadieras de l'Asamblea se reservan a mullers y a minorías relichiosas y s'asignan a los partius politicos en función d'a suya representación electoral. D'atra man, os miembros d'o Senau son esleyius por as Asambleas rechionals, tenendo toz os territorios d'o país la mesma representación numerica en o Senau.

Poder executiu: lo Primer Ministro de Pakistán gosa estar o lider d'o partiu con mayoría absoluta en l'Asamblea Nacional u bien qui recibe lo refirme d'una coalición de partius con mayoría absoluta. O primer ministro tien as funcions d'un chefe de Gubierno y ye o maximo dirichent d'o poder executiu. O primer ministro ye lo responsable de nombrar un gabinet composau por ministros y asesors, y tamién de dirichir las operacions de gubierno, prener y autorizar decisions executivas, nombramientos y designacions d'altos funcionarios que amenistan la confirmación executiva d'o primer ministro.

Gubiernos provincials: cadaguna d'as cuatre provincias de Pakistán tien un sistema pareixiu de gubierno, con una Asamblea provincial esleyida por sufrachio universal que nombra chefe d'o Gubierno provincial a lo lider d'o partiu o coalición que consigue la mayoría absoluta d'a Camara provincial respectiva y que nombra a lo suyo propio Gubierno en dirichindo os asuntos executius d'a suya provincia. Por un regular en Pakistán en cada provincia i hay en o suyo Gubierno partius u coalicions diferents. L'Administración provincial la diriche un secretario chefe, nombrau por o primer ministro provincial. Cadaguna d'as Asambleas provincials poseye poder lechislatiu y presenta y apreba cada anyo fiscal lo suyo propio presupuesto. Os Gubernadors provincials de Pakistán, que son os chefes ceremonials d'as provincias, son nombraus formalment por o president de Pakistán, qui refrenda asinas la suya elección por as Asambleas provincials.

Lo poder chudicial en Pakistán se troba estructurau seguntes un sistema hierarchico de corz: d'una man l'alta chusticia, d'atra man la baixa. Lo president d'o Tribunal Supremo de Pakistán ye qui supervisa toda la estructura chudicial d'o país en todos los suyos livels. La tuca d'o poder chudicial, l'alta chusticia, la forma lo dito Tribunal Supremo, con un Tribunal Federal d'a Sharia (que verifica que las leis d'o país seigan conformes con a sharia), y cinco Tribunals Superiors de Pakistán. La Constitución pakistanesa atorga a ista alta chuzticia la misión de velar, cosirar y esfender la Constitución. Cal destacar que bellas chicotas redoladas poseyen los suyos propios sistemas chudiciala deseparaus.

Relacions internacionals de Pakistán[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Relacions internacionals de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Dende la suya independencia, Pakistán ha manteniu un equilibrio en as suyas relacions exteriors. Pakistán ye un aliau cerenyo de China, y toz dos países ambos países atorgan una importancia considerable a lo mantenimiento d'una relación especial muit estreita y de refirme mutuo.[31] Antiparte, dende l'anyo 2004 Pakistán ye tamién un d'os mas importants aliaus d'Estaus Unius fuera d'a OTAN en a luita contra lo terrorismo, un estatus alcanzado en 2004. A politica exterior y a cheoestratechia pakistanesas se centran sobretot en a economía y en seguridat front a las menazas a la suya identidat nacional y integridat territorial, y en o mantenimiento de relacions estritas con d'atros países musulmans.[32]

O conflicto de Caxmir contina estando lo prencipal punto de discordia entre Pakistán y la India; tres d'as suyas cuatre guerras s'escaicioron por iste territorio.[33] En parte por as dificultaz en as suyas relacions con o suyo rival cheopolitico indio, Pakistán mantiene estreitas relacions políticas con Turquía y con Irán,[34] y toz dos países han estau un punto clau en la politica exterior de Pakistán.[34] Arabia Saudita tamién ye un atro país a qui la politica exterior pakistanesa presta muita atención, en respectando las suyas opinions.

Como parte no signataria d'o Tractau de No Proliferación Nuclear, Pakistán ye un miembro influyent de l'Organismo Internacional d'Enerchia Atomica (OIEA).[35] En calendatas recients, Pakistán bloqueyó un tratau internacional ta limitar o material fisionable, en argumentando que "lo tratau apuntaba especificamente a Pakistán".[36] En o sieglo XX, o programa de disuasión nuclear de Pakistán se centró en contrarrestar as ambicions nuclears d'a India en la región d'Asia d'o sud, y las prebas nuclears d'India (Pokhran-II) finalment facioron que Pakistán respondese ta mantener un equilibrio cheopolitico y convertir-se tamién en una potencia nuclear con as suyas prebas nuclears.[37] Actualment, Pakistán mantien una politica de disuasión minima creyible, en calificando lo suyo programa de disuasión nuclear como vital contra l'agresión forana.[38][39]

Cultura[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Cultura de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Cine[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Cine pakistanésveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En Pakistán existe una industria de cine local conoixida como Lollywood, tién a suya seu en a ciudat de Lahore y actualment produz mas de 40 cintas cada anyo, dinantes produciba en serie no menos de 120 cintas por anyo. Tamién i hai un atro centro de producción de cine localizau en Peshawar, conoixiu como cine pashto, que produz mas de 50 cintas cada anyo.

En primerias d'os anyos 1970 Pakistán yera o cuarto productor mundial de largometraches, manimenos, entre 1977 y 2007, a industria cinematografica de Pakistán dentró en decayedura a causa d'a islamización d'o país, l'enfortimiento d'as leis de censura cheneraron falta cheneral de calidat. Minetres os anyos 1980 y 1990, a industria d'o cine trascruzó cuantos periodos d'altibaixos, un reflecto d'a suya dependencia d'os fondos y aduyas estatals. En l'anyo 2000, a industria d'o cine de Lahore se i heba esfundiu y veyió un cambio gradual d'actors, actrices, productors y cineastas locals dende Lahore dica Karachi. En 2007, a industria cinematografica de Pakistán prencipió un resurtimiento y Karachi se consolidó como o centro d'o cine en o país, amás as nuevas tecnolochías levoron a una explosión de formas alternativas de cine, un aumento de calidat y encara conservando gran parte d'a suya identidat distintiva.

Gastronomía[editar | modificar o codigo]

Plato pakistanés cocinau con o metodo tandoor.
Ta más detalles, veyer l'articlo Gastronomía de Pakistánveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

La cocina pakistanesa ye semellant a la cocina india, pero ye menos condimentada y con cualques diferencias debiu prencipalment a la influencia d'a cultura islamica. Igual que aquella, utiliza en buena parte d'os suyos platos lo curry y la masala. Lo plato tipico ye lo pollo tandoori, elaborau prencipalment en un forno tipico y muito común en zonas d'a India y Pakistán (forno tandur), tamién ye popular lo kebab, que ye una especie de brocheta d'a cual se pueden distinguir tres clases: shesh kebab, de carne rustida, shami kebab, carne frita en ghee y tikka kebab, carne rustida y adobada condimentada con especias tradicionals.

Igual que en la India, se gosa prener una bebida elaborada con de yogur fredo batiu con augua, que puet estar dulza u salada, que ye dita lassi. Existe tamién una bebida de lima mesclada con augua y azúcar conoixida como nimbu pani.

Esporte[editar | modificar o codigo]

Imachen d'un partiu de criquet.

Os esportes nacionals de Pakistán son o hockey hierba y o cricket. Atro esporte a on destacan os esportistas paquitanís ye o scuash, esporte a on Jansher Khan ye considerau un d'os millors chugadors d'o mundo de siempre.

Internacionalment ye una d'as potencias mundials en hockey hierba y criquet, bi ha partecipau en os Chuegos Olimpicos a on ha ganau tres medallas d'oro en as edicions de 1960, 1968 y 1984, tres medallas d'archent y dos de bronce. Tamién ha estau cuatre vegadas campión d'o mundo en os anyos 1971, 1978, 1984 y 1994. Tamién fació destacadas actuacions en os Chuegos Asiaticos y os Chuegos d'a Commonwealth.

Competicions esportivas[editar | modificar o codigo]

Pakistán ha organizau a Copa Mundial de Cricket en as suyas edicions de 1987 y 1996.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. (en) Burki, Shahid Javed. "Pakistan". Brittanica. Encyclopædia Britannica, Inc.
  3. (en) Raverty, Henry George: A Dictionary of Pashto.
  4. (en) Ford, Mat: Kazakhstan's President Is Tired of His Country's Name Ending in 'Stan'
  5. (en) Afghanistan, Kazakhstan: How Many "-stans" Are There?. Dictionary.com.
  6. (en) Hayyim, Sulayman: ستان, New Persian-English Dictionary, vol. 2, Teherán, Librairie imprimerie Béroukhim.
  7. (en) Texto completo d'o manifiesto.
  8. (en) Sebuktigin en l'Encyclopædia Britannica online.
  9. (en) Ministerio d'Información, Radiodifusión y Patrimonio Nacional de Pakistán: Land and People.
  10. (en) Organización d'as Nacions Unidas ta l'Agricultura y l'Alimentación: Pakistan.
  11. (en) Pakistan. The World Factbook, CIA.
  12. (en) Muscat Agreement on the Delimitation of the Maritime Boundary between the Sultanate of Oman and the Islamic Republic of Pakistan, 12 June 2000, Nacions Unidas.
  13. (en) Edward Wong: In Icy Tip of Afghanistan, War Seems Remote, The New York Times.
  14. (en) Yasmeen Niaz Mohiuddin: Pakistan: a global studies handbook. ABC-CLIO, 2006. pp. 3, 317, 323–324. ISBN 978-1-85109-801-9.
  15. (en) Pakistan in the most active quake zone, says US Geological Survey, en Dawn.
  16. (en) https://web.archive.org/web/20110721035911/http://www.pakistanstudies-aips.org/pakistan/geography/index.html About Pakistan: Geography, American Institute For Pakistan Studies.
  17. (en) PTDC page on mountaineerin, Pakistan Tourism Development Corporation.
  18. (en) Pakistan. InfoPlease. Pearson Education.
  19. (en) Country Profile: Pakistan. Library of Congress. 1995. pp. 2–3, 6, 8.
  20. (en) [http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Pakistan-CLIMATE.html Pakistan Climate. Encyclopedia of the Nations.
  21. (en) Conservation of Mangrove Forests in the Coastal Areas of Sindh and Balochistan'. WWF de Pakistán.
  22. (en) Introduction. AIT-UNEP RRC.AP
  23. (en) Rhett Butler: Pakistan Deforestation Rates and Related Forestry Figures. Mongabay.com.
  24. (en) Pakistan plant and animal life. Encyclopædia Britannica.
  25. (en) David M. Shackleton, International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. Species Survival Commission. Caprinae Specialist Group (1997). Wild sheep and goats and their relatives: status survey and conservation action plan for caprinae. IUCN. pp. 10–13, 352. ISBN 978-2-8317-0353-4.
  26. (en) Species. WWF Pakistan
  27. (en) Biodiversity. WWF.
  28. (en) Hussain, Rizwan. Pakistan. The Oxford Encyclopedia of the Islamic World.
  29. 29,0 29,1 (en) Cohen, Stephen Philip: The idea of Pakistan (1st pbk. ed.). Washington, DC: Brookings Institution Press. ISBN 978-0-8157-9761-6.
  30. (en) World: South Asia Pakistan's army and its history of politics, BBC News, 10 d'aviento de 1999.
  31. (en) Pakistani PM hails China as his country's 'best friend'. BBC News. 17 de mayo de 2011.
  32. (en) Foreign Policy of Pakistan. Gubierno de Pakistán.
  33. (en) Kashmir en a Encyclopædia Britannica.
  34. 34,0 34,1 (en) Muhammad Anwar: Friends Near Home: Pakistan's Strategic Security Options. Islamabad, Pakistan: AuthorHouse, 2006. ISBN 978-1-4670-1541-7
  35. (en) Bhumitra Chakma: Pakistan's nuclear weapons. Londres, Routledge, 2009. ISBN 978-0-415-40871-4.
  36. (en) Informe oficial d'o 18 de chunio de 2010: Pakistan a Responsible Nuclear Power, Official Asserts.
  37. (en) World: Monitoring Nawaz Sharif's speech, en a BBC.
  38. (en) Husain Haqqani: Pakistan: between mosque and military (Capítol 3). Washington, DC, United Book Press, 2005 ISBN 978-0-87003-214-1.
  39. (en) N-deterrence to be pursued, en Dawn.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Estaus d'Asia

Afganistán | Arabia Saudita | Armenia1 | Azerbaichán1 | Bahrein | Bangladesh | Birmania | Bután | Brunei | Cambocha | Cazaquistán1 | Cischordania2 | Corea d'o Norte | Corea d'o Sud | Chapón | Cheorchia1 | Republica Popular de China | Republica de China (Taiwan) | Chipre1 | Chordania | Echipto | Emiratos Arabes Unius | Francha de Gaza2 | Filipinas | India | Indonesia | Irán | Iraq | Israel | Kirguizistán | Kuwait | Laos | Liban | Malaisia | Maldivas | Mongolia | Nepal | Omán | Pakistán | Qatar | Rusia1 | Singapur | Sri Lanka | Siria | Tachiquistán | Tailandia | Timor Oriental | Turquía1 | Turkmenistán | Uzbekistán | Yemen | Vietnam

Dependencias: Akrotiri y Dhekelia | Hong Kong | Islas Cocos | Isla de Nadal | Macau | Territorio Britanico de l'Ocián Indico
1 Perteneix a Europa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye en Asia. 2 Territorios controlaus por Israel y gubernaus por l'Autoridat Palestina.