Persas
Persas فارس | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||
![]() | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Persa | |||||||||||||||
Musulmana | |||||||||||||||
![]() Distribución d'os persas |
Os persas, persan(o)s u persian(o)s (en persa فارس) estioron orichinalment un pueblo iranio establiu en a rechión de Fars, pero dimpués d'o periodL'aquemenida asimiloron a atros pueblos de luenga irania y actualment son os habitants d'o centro y este d'Irán, país a on representarían entre un 40 y un 70 % d'a población. Dende un punto de vista más amplo bell grupo etnico d'Afganistán u d'Asia Central como os tachicos tamién serían persans u n'estioron historicament. Os persas parlan l'idioma persa y en Irán son mayoritariament xiitas. O modo de vida tradicional ye tanto agricola sedentario como o pastoreyo nomada.
Luenga[editar | modificar o codigo]
A luenga persa, en as diferents fases historicas ha estau un vehiclo de transmisión de muitas brancas d'a cultura, tenendo una important literatura.
Relichión[editar | modificar o codigo]
Os primers persas teneban una relichión politeísta indoeuropea pareixida a lo vedismo. Zoroastres reformó a relichión tradicional creyando o zoroastrismo.
A invasión d'os musulmans arabes en a Edat Meya suposó a imposición d'a relichión musulmana, quedando minorías muito redueitas de zoroastristas, beluns d'os quals emigroron a la India (os parsis). Dende l'periodo safavida s'imposó a forma xiita d'a relichión musulmana.
En os zaguers sieglos amaneixió una relichión sincretica dita Fe Bahaí, perseguida por o rechimen integrista que encomenzó con l'ayatolá Khomeini.
Historia[editar | modificar o codigo]
Os primers persans yeran un pueblo indoeuropeu establiu en Fars, a on habrían arribau en una fase de migracions indoeuropeas que habrían traito tamién a los medos más a lo noreste. Os persans conoixioron un periodo de dominación meda en tiempos de Ciaxares. Este periodo remató con Ciro o Gran, que dende Fars conquirió Media creyando l'Imperio Aquemenida.
O Imperio Aquemenida estió un d'os gran imperios de l'Antiguedat, y fue desfeito por o rei de Macedonia Aleixandre lo Gran. A la muerte d'Aleixandre lo Gran os persans yeran sozmesos a diferents estaus helenisticos.
Entre a población d'orichen en part scita de Parthia amaneixió a dinastía d'os arsacidas, que creyoron l'Imperio Parto, rival de l'Imperio Román en o dominio d'Orient Meyo.
O Imperio Parto fue succediu por l'Imperio Sasanida. A fin de l'Imperio Sasanida estió a invasión d'os arabes musulmans, que aproveitoron una situación d'agotamiento militar dimpués que os sasanidas fuesen derrotaus por l'Imperio Bizantín en tiempos d'Heraclio.
En a Edat Meya musulmana os persans canalizoron os suyos deseyos d'independencia refirmando a los abbasís, que creyoron o Califato Abbasí con unos modelos organizativos basaus en os modelos sasanidas.
Los abbasís fuoron perdendo o control de muitos territorios habitaus por persans, a lo tiempo que os pueblos turquicos iban prenendo o control d'a situación. Os turquemans creyoron o Soldanato Selchuquí.
En a Edat Meya o principal cambio se produció con a invasión mongola, con grants destruccions y mortaleras. O modo de vida agricola sedentario de muitos persans quasi desapareixió, no fendo-lo o modo de vida d'os pastors transuants o nomadas. Muitas ciudatz quedoron despobladas. A la invasión mongola siguió a creyación d'o Ilkhanato, con una clase dirichent mongola, y con poca duración.
Dimpués d'a Edat Meya en a historia d'os persans tenió gran influencia a dinastía Safavida, que imposó a forma xiita d'o Islam.
Referencias[editar | modificar o codigo]
- ↑ (es) Nacidos en el extranjero, residentes en Aragón en 2021. Instituto Aragonés de Estadística