Ursidae
- Pa atros usos d'a parola onso se veiga Onso (desambigación).
Ursidae | |
---|---|
![]() | |
Denominacions populars | |
Dende o mioceno | |
Clasificación scientifica | |
Eukaryota | |
Animalia | |
Chordata | |
Mammalia | |
Carnivora | |
Caniformia | |
Ursidae | |
Descripción | |
J. FISCHER DE WALDHEIM, 1817 | |
Distribución cheografica | |
![]() |
Ursidae ye una familia de mamiferos placentarios dentro d'a orden Carnivora, en a suborden Caniformia. En as luengas romances o suyo nombre scientifico, Ursidae, que ye en latín, tiende a adaptar-se como ursidos. Se corresponden con os animals que se diz popularment onsos.
Os onsos son animals omnivoros que de regular minchan muitas radices, tuberclos, bayas y fruita, a más de carne. Manimenos a suya dieta pende d'a especie y i hai casos estrimos, como l'onso polar (Ursus maritimus), en os quals a carne ye parte principal porque habitan en puestos aon que no se troba garra atro tipo d'alimento, u como l'onso panda (Ailuropoda melanoleuca) que basa la suya alimentación en plantas como ye o bambú y no mincha alimentos d'orichen animal (como uegos y insectos) si que mui de cabo ta quan.
Contenius
Caracteristicas[editar | editar código]
Os onsos se caracterizan por a suya capeza de mida gran, orellas chicas, redondas y tiesas, uellos chicos, un cuerpo a-saber-lo pesau y robusto, y coda curta. As patas son curtas, fuertes, con zarpas de cinco didos y unglas firmes y curvas. A suya morfolochía y as mesuras d'o cuerpo les fa tener un caminar pando d'aspecto, que aparenta malas trazas, pero son duenyos d'una gran potencia muscular y pueden adubir velocidatz inesperadas si pretan a correr.
Caminan sobre as plantas d'os pietz y palmas d'as zarpas debanteras, de forma que tienen marcha plantigrada. Esta traza de refirmar as patas, que comparten con os sers humans y os Primates, ye bien poco freqüent entre os mamiferos, unica entre os Carnivora, de forma que asobén a parola «plantigrado» s'emplega como sinonimo d'onso. Entre os sentius, tienen mala vista y oyiu regular, pero l'olfacto se conta de normal entre os millors d'os animals terrestres.
D'hibiernos, bellas especies d'ursidos pueden hibernar. Este ye o caso d'as especies d'o chenero Ursus, anque la suya hibernación no ye completa y no plegan a reducir os parametros vitals dica en o punto que lo fan atros animals hibernadors.
As especies actuals d'onsos fan entre 1 y 2,8 metros de largaria y pesan entre 27 y 780 kilogramos. Os masclos son mas grans que as fembras y pueden luitar entre ellos por l'aparellamiento. As litadas son d'uno, dos u pocas vegadas dica tres cadiellos. As crías viven con su mai entre 1 y 3 anyos, dica que ella torna a quedar prenyada. Por ixa razón, todas as especies d'onsos tienen taxas de natalidat baixas (siguen una estratechia demografica de depredador culminal: pocas crías, alta supervivencia en condicions normals), y son fuertement vulnerables frente a la caza u a cambeos ambientals prefundos.
O pelache ye largo y cerrudo, y de regular d'una sola color; marrón, blanca u negra. Como excepcions, l'onso andino (Tremarctos ornatus) tiene dos tacas de pelo blanco u rubio arredol d'os uellos, l'onso malayo (Helarctos malayanus) tiene un collaret claro en o peito, y l'onso panda (Ailuropoda melanoleuca) ye tot de color blanca pero con a orellas, morro, patas y huembros de color negra, de manera que tiene una apariencia mui caracteristica. A más, os cadiellos de diferents subespecies d'Ursus arctos gosan tener una taca más clara arredol d'os huembros que s'esbande a mesura que se fan adultos.
Dentición[editar | editar código]
Os ursidos tienen una dentición peculiar entre os mamiferos carnivoros. As muelas carnuceras son más aplanadas que en atras familias de carnivoros, sin tanta cresta, y han reduciu a efectividat inicial pa trinchar carne y s'han tornau millor aprofitables pa masticar materia vechetal. No tienen premolars u son mui reducius, anque esto ya sí que ye más común entre os carnivoros. Guardan manimenos os dients canins prominents que les sirven pa luitar y pa abatir as presas.
Distribución[editar | editar código]
As diferents especies d'onsos habitan u han habitau en gran variedat d'habitats en Europa, Asia y America. En Africa i hai poblacions mui chicorronas en as montanyas de l'Atlas, que pertenecen a l'onso pardo (Ursus arctos). En Australia no i hai prebas de que i haiga habitau miembros d'Ursidae nunca.
Taxonomía[editar | editar código]

- Familia Ursidae
- Subfamilia Ailuropodinae
- Chenero Ailuropoda:
- Ailuropoda melanoleuca - Panda chigant u mayor.
- Subfamilia Tremarctinae
- Chenero Arctodus:
- Arctodus simus - Onso de morro curto (prehistorico d'America d'o Norte).
- Chenero Tremarctos:
- Tremarctos ornatus - Onso d'antiuellos u onso andino.
- Chenero Arctodus:
- Subfamilia Ursinae


- Chenero Helarctos:
- Helarctos malayanus - Onso malayo.
- Chenero Melursus:
- Melursus ursinus - Onso labiau u bezudo.
- Chenero Ursus:
- Ursus arctos - Onsos pardos d'arredol d'o mundo
- Ursus arctos arctos - Onso pardo europeu
- Ursus arctos uralensis - Onso griso de Rusia (antis Ursus uralensis) (extincto)
- Ursus arctos californicus - Onso dorau de California (extincto)
- Ursus arctos crowtheri - Onso de l'Atlas (extincto)
- Ursus arctos horribilis - Onso griso americán u Grizzly
- Ursus arctos beringianus - Onso pardo siberián
- Ursus arctos isabellinus - Onso pardo de l'Himalaya
- Ursus arctos middendorffi - Onso de Kodiak.
- Ursus arctos nelsoni - Onso negro mexicán (en periglo severo d'extinción)
- Ursus arctos syriacus - Onso pardo de Siria
- Ursus arctos yesoensis - Onso pardo de Chapón
- Ursus americanus - Onso negro americán.
- Ursus americanus kermodei - Onso pantasma d'a Columbia britanica u onso Kermode.
- Ursus maritimus - Onso polar
- Ursus thibetanus - Onso tibetano
- Ursus deningeri - Onso de Deninger (prehistorico europeu)
- Ursus spelaeus - Onso d'as espelungas (prehistorico europeu)
- Ursus arctos - Onsos pardos d'arredol d'o mundo
- Chenero Helarctos:
Historia evolutiva[editar | editar código]
A filochenia d'a familia Ursidae ha suscitau siempre gran debate entre os zoologos, con especies quasi paradigmaticas de clasificación que s'ha feito y defeito y tornau a fer a-saber-las vegadas, como ye o panda (Ailuropoda melanoleuca): en primeras considerau un ursido, plegó a clasificar-se como Procyonidae, una familia de Carnivora a la qual pertenece o mapache (Procyon lotor), pa que l'analís molecular d'ADN a la fin haiga rematau por demostrar que ye efectivament un ursido, en 1989.[1]
En l'actualidat, pareix que ye platero que a familia Ursidae amaneixió en o sud d'o que huei ye Europa fa arredol de 38 millons d'anyos.[1] O suyo primer antipasau conoixiu ye Ursavus elemensis,[1] un mamifero que teneba alto u baixo la mida d'un can domestico, de menos de 50 Kg, que principiaba a tener caracters propios d'os ursidos, como as muelas carnuceras rebaixadas, pero encara teneba atros simplesiomorfismos ancestrals comuns con atros grupos de Carnivora como os canidos.[1]

Tamién ye demostrau que o linache filetico de o panda fue o primero en deseparar-se d'a resta,[1] y no como se creyeba enantes; que o linache d'esta especie (subfamilia Ailuropodinae) y o de l'onso andino (subfamilia Tremarctinae) s'esbarrón chuntos pa deseparar-se entre si más tarde. Esta conclusión mete clarament a la subfamilia Ailuropodinae como primer escisión en a familia, y dimpués se deseprararían os linaches Ursinae y Tremarctinae.
A más a más, sabemos dende os primers anyos 2000 que a subfamilia Ursinae, a que más especies vivas tiene (6 en total), se deseparó en un periodo curto de tiempo en un evento de radiación evolutiva.[1] Encara i hai dubdas razonables sobre as relacions de parentesco evolutivo entre os diferents «onsos negros»: Ursus americanus, U. thibetanus y Helarctos malayanus,[1] pero se presenta claro que l'onso bezudo Melursus ursinus fue o primer ursino en deseparar-se-ne, creyando un linache monofiletico[1] que chustificaría la creyación d'un chenero, Melursus, pa ell.
A la suya vegada, se tien indicios que Ursus americanus, l'onso negro americano, y Helarctos malayanus, l'onso malayo, habrían evolucionau como taxons chirmans.[1] Esto fa parte d'a paradoxa que rodeya a l'onso negro americano, pos anque no s'haiga trobau chustificación encara pa separar-lo d'o chenero Ursus, ye prou diferenciau con atros miembros d' Ursus, como l'onso polar (Ursus maritimus) y todas as subespecies d'onso pardo (Ursus arctos), y poco en apariencia d'atros ursinos que no i son, en ixe chenero. Atras evidencias moleculars suchieren que U. americanus y Ursus thibetanus serían especies prosimas entre sí, de traza más concluyent,[1] lo que induce a pensar en un clúster de tres especies que diverchen a-escape las unas y las atras respective a la linia principal, dando talment o linache d'Helarctos malayanus como primer resultau y contino las atras dos. Si ixo estase asinas, caldría que se tornase a considerar a posibilidat d'habilitar un chenero propio pa l'onso negro americano y l'onso tibetano,[1] d'alcuerdo con os regles d'a cladistica.
Ursus arctos[editar | editar código]
A especie Ursus arctos ye la más amplament distribuida en o planeta, con poblacions que van dende a Peninsula iberica dica lo cabo oriental de Siberia, y en America d'o Norte dende Alaska dica Mexico. Se le conoix vulgarment como «onso pardo» en Europa y como «onso griso» en Nordamerica y Asia. En toda esta inmensidat, U. arctos ye una especie monotipica.[1] L'analís de datos d'ADN mitocondrial ha revelau que existe 6 grupos de poblacions diferenciables en o mundo, posiblement conseqüencia d'eventos d'isolamiento succesivo que sufrirían as poblacions d'onso pardo entre o periodo d'as glaciacions pleistocenas.[1] Estes grupos cheneticos son:
- Grupo I: Onsos que habitan en una colla d'islas en as costas d'Alaska, conoixidas como archipielago Alexander.
- Grupo II: Onsos que habitan entre Europa de l'Este y a costa rusa de l'Estreito de Bering.
- Grupo III: Onsos que habitan en l'este d'Alaska y norte de Canadá.
- Grupo IV: Onsos que habitan en o sud de Canadá y cinco poblacions relictas que queda en Estaus Unius.
- Grupo V: Onsos que habitan en Europa occidental.
- Grupo VI: Onsos que habitaban en as montanyas Atlas en o norte d'Africa, actualment extictas.[1]
A más, as prebas d'ADN mitocondrial sobre poblacions europeas (grupo V) ha contrimostrau que en cheneral i hai poca variabilidat interna en ellas, mientres que son bell poquet más diferenciadas entre poblacions. As poblacions más diversas cheneticament son as d'Escandinavia, a on que sorprende porque se fizo un programa d'exterminio d'esta especie en a primer metat d'o sieglo XX que no deixó vivos si que a 35 onsos,[1] de qui totz en son descendients.
Ursus maritimus[editar | editar código]
De l'onso polar (Ursus maritimus) se creyeba que yera la especie más choven d'a familia, considerada muito tiempo una descendient directa de bella población americana d'Ursus arctos, d'alcuerdo con l'ADN mitocondrial.[2] Manimenos, un estudio de l'anyo 2012 sobre comparación de marcadors de l'ADN nucleyar contrimostró que yera más antiga d'o que se pensaba, tot remontando-se la orichen más probable a fa arredol de 600.000 anyos.[2]
Se veiga tamién[editar | editar código]
Atras familias de carnivoros:
Referencias[editar | editar código]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 (es) Juárez-Casillas y Varas; Genética evolutiva y molecular de la familia Ursidae: una revisión bibliográfica actualizada. Abril 2011.
- ↑ 2,0 2,1 (es) Noticia «El oso polar existe desde hace 600.000 años» de 19 d'abril de 2012, consultada o 4 de noviembre de 2019.
Vinclos externos[editar | editar código]
Se veigan as imáchens de Commons sobre Ursidae.
Wikispecies tiene un articlo sobre Ursidae.