Chodigos

De Biquipedia
(Reendrezau dende Pueblo chodigo)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Chodigos
יהודים (Yehudim)
Chodigos ortodoxos
Población total
13,155,000[1]
Rechions con comunidaz importants
Israel 5,393,000[1]
Estaus Unius 5,275,000 [1]
Francia 490,000 [1]
Canadá 374,000 [1]
Reino Uniu 295,000 [1]
Rusia 225,000 [1]
Archentina 184,000 [1]
Alemanya 120,000 [1]
Australia 104,000 [1]
Brasil 96,000 [1]
Ucraína 77,000 [1]
Sudafrica 72,000 [1]
Hongría 49,000 [1]
Mexico 40,000 [1]
Belchica 31,200 [2]
Países Baixos 30,000 [2]
Italia 28,600 [2]
Chile 20,700 [2]
Belarrusia 18,200 [2]
Uruguai 18,000 [2]
Suiza 17,900 [2]
Turquía 17,800 [2]
Venezuela 15,400 [2]
Suecia 15,000 [2]
Espanya 12,000 [2]
Irán 10,800 [2]
Rumanía 10,100 [2]
Letonia 9,800 [2]
Austria 9,000 [2]
Azerbaichán 6,800 [2]
Dinamarca 6,400 [2]
Panamá 5,000 [2]
Idiomas
Luengas chodigas historicas
- Hebreu · yiddisch · ladino · atras
Luenga liturchica
- Hebreu · arameu
Atras luengas parlatas
- Os idiomas vernaclos de cada país incluyindo entre atros anglés, hebreu, yiddisch, y ruso.
Relichión
Chudaísmo
Pueblos relacionaus
Arabes y atros pueblos semiticos
Mapa

Os chodigos, chudigos u chudeus (en hebreu:יְהוּדִים, Yehudim; yiddisch: ייִדן, Yiden) son os seguidors d'o chudaísmo u os miembros d'o pueblos chodigo (tamién conoixita como «nación chodiga» o «fillos d'Israel»), un grupo etnico-relichioso descendient d'os antigos hebreus u israelitas u de personas convertitas a o chudaísmo en diversos momentos historicos.

A visión d'os israelitas y dimpués d'os chodigos d'a suya propia cualidat de grupo humán ye una visión diferent seguntes epocas. Asinas, a Biblia ya charra d'os chodigos como d'un pueblo, o pueblo d'Israel, que ye unito por a suya fe relichiosa común, encara que os arqueologos u mesmo a Biblia tamién dicen que en os periodos mas antigos parte d'os chodigos teneban practicas relichiosas politeistas. Antiparte, ye controvertita a propia noción d'un pueblo chodigo como comunidat luego d'a diaspora chodiga dimpués d'a destrucción d'o Templo de Cherusalem.

Etimolochía d'a denominación[editar | modificar o codigo]

A denominación en diferents luengas d'Europa Occidental provién d'o latín IUDAEUS, que significa habitant d'a tierra de Chudea, y que o mesmo latín ampra de l'arameu meyo Y'hūdāi, que corresponde a lo plural hebreu Yehudim, en o suyo orichen con o significato de "miembro d'a tribu de Chudah", con eponimo en o cuatreno fillo de Chacob.

En navarro-aragonés a evolución lochica de l'acusativo IUDAEUM sería chudeu con sufixo -eu, pero se troba poco, por eixemplo en bella versión d'os fueros d'Aragón u en bel texto en romanz navarro relativo a Tudela. En aragonés medieval s'escribe cuasi siempre jodio/judio y en chistabín se documenta chodigo.

Ye posible que esta anomalía tienga relación con a interferencia con l'adchectivo chudiego, chudiega (derivatos d'o latín IUDAICUS, IUDAICA), y con a denominación d'as simients d'a leguminosa Phaseolus vulgaris ("chodigas"), on podría haber-ie epentesi antihiatica. Alwin Kuhn veye que a evolución d'a parola chodiga puet estar influenciata por pareixito con a parola xordiga.[3]

Divisions etnicas chodigas[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Divisions etnicas chodigasveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
Un chodigo en oración en una sinoga en Irán en 1999.

As divisions etnicas chodigas fan referencia a las diferents comunidaz chodigas d'o mundo que pueden distinguir-sen dentro d'os pueblos de relichión chodiga. No totas as comunidaz chodigas comparten costumbres culturals, relichiosos, culinarios, lingüisticos, ecetra. Unas y atras amuestran diferencias locals y bellas formas d'interpretar bels preceptos.

Dimpués de tornar d'o exilio en Babilonia en Tierra Santa i heba una diferenciación entre samaritanos y los que se consideroron a ellos mesmos los chodigos de verdat.

En tiempos de l'Imperio Romano a diaspora chodiga de partiba en dos ambitos culturals: Diaspora occidental en l'Imperio Romano y Diaspora oriental en l'Imperio Persa Sasanida. En a Edat Meya la división prencipal yera entre chodigos de paises cristianos u europeus y chodigos de países musulmans. Los chodigos de países musulmans yeran mes lumerosos y i heba comunidaz d'orichen oriental chunto con comunidaz de l'antiga diaspora occidental d'Hispania y Africa. Una clasificación d'as comunidaz historicas de relichión chodiga puet estar:

Referencias[editar | modificar o codigo]