Panamá

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Republica de Panamá
República de Panamá
Bandera d'a Panamá Escudo d'a Panamá
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Pro Mundi Beneficio
Himno nacional: Himno Nacional de Panamá
Situación d'a Panamá
Situación d'a Panamá
Capital
 • Población
Panamá
1.787.832
Mayor ciudat Panamá
Idiomas oficials Castellano
Forma de gubierno Republica presidencialista
Juan Carlos Varela
Isabel Saint Malo
Independencia d'Espanya
28 de noviembre de 1821
de Colombia
3 de noviembre de 1903
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Posición 115º
78.200 km²
2,9%
555
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 129º
4.405.813
44 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2009)
 • PIB per capita
Posición 92º
US$24.711 millons
US$7.154
Moneda Balboa y dolar estausunidense
Chentilicio Panamenyo/a[1]
Zona horaria
 • en Verano
UTC-5
UTC-5
Dominio d'Internet .pa
Codigo telefonico +507
Prefixo radiofonico 9OA-9TZ
Codigo ISO 591 / PAN / PA
Miembro de: OEA, ONU

A Republica de Panamá (en castellano Republica de Panamá) ye un país, o mas meridional d'America Central. Se troba situato en o istmo que conecta Norteamerica y Sudamerica, mugar a o norueste con Costa Rica, a o sudeste con Colombia, a o norte con a Mar Caribe y a o sud con l'oceano Pacifico. A suya capital ye a Ciudat de Panamá. Os espanyols explororon Panamá y creyoron asentamientos en o sieglo XVI, durando a suya presencia dica 1821 cuan s'independizó y s'unió a Nueva Granada, Ecuador, y Venezuela - formando a Republica d'a Gran Colombia. Cuan ista se disolvió en 1830, Panamá continó fendo parti de Colombia. Con o refirme d'os Estaus Unius, Panamá s'independizó de Colombia en 1903. A Canal de Panamá fue construyito entre 1904 y 1914 por incheniers d'as Fuerzas Armatas estausunidenses. En 1977, se sinyó un alcuerdo por o que se transferiría de tot o control d'a Canal por parti d'os Estaus Unius a o gubierno de Panamá antis de rematar o sieglo.[2]

Os ingresos provenients d'os peaches que se pagan en a canal representan actualment una parti important d'o PIB d'o país. Panamá representa a tercera u cuatrena mayor economía d'America Central y[3] tien o mayor creiximiento economico y a mayor renta per capita d'ista rechión.[4][5] En 2010 Panamá se trobaba en a 4ena posición entre os países latinamericans en termins de desembolique humán, y a 54ena en tot o mundo.[6]

En 2010 Panamá yera a segunda economía mas competitiva de Latinamerica seguntes l'Index de Competitividat Global d'o Foro Economico Mundial (FEM).

Panamá tien a mayor selva pluvial d'o hemisferio occidental fueras d'a selva amazonica, trobando-se-ie una gran variedat de plantas tropicals, animals y muixons - beluns d'os cuals no se pueden trobar en garra atro puesto d'o mundo.[7]

A suya población ye de 4.405.813 habitants en una superficie de 78.200 km², con una densidat de población de 44 hab./km².

Organización territorial[editar | modificar o codigo]

División politica de Panamá

Panamá se divide politicament en 9 provincias y 3 comarcas indichenas de ran provincial. As provincias, a la vegada, son integratas por 75 municipios y istos en 620 correchimientos, d'os cuals dos son comarcas indichenas a o ran de correchimiento.

As provincias son:

As comarcas indichenas con ran provincial son:

As comarcas indichenas con ran de correchimiento son:

Cheografía[editar | modificar o codigo]

Río Chagres

A Republica de Panamá ye una fraixa istmica con un superficie total de 75.517 km². Os puntos mas elevatos son o vulcán Barú con 3.475 m, o tozal de Fábrega amb 3.375 m, o Itamut con 3.280 m y o Echandi con 3.163. As islas prencipals son Coiba, Del Rey y Cebaco. Os lacos mas grans son o Gatun con 423,15 km² y o Bayano con 185,43 km². O río mas important d'o territorio debito a o suyo impacto en a economía ye o Chagres, vital ta o funcionamiento d'a canal y Panamá.

Panamá forma un puent natural que une os subcontinent norteamericán y sudamericán. A caracteristica dominant d'a topografía d'o país ye a sierra central que forma a división continental. Ista división no fa pas parti d'as grans cordeleras de Norteamerica y nomas amán d'a muga de Colombia as sierras se relacionan con o sistema d'os Andes de Sudamerica. A sierra que divide o país ye a Sierra de Talamanca amán d'a muga de Costa Rica. Mas enta l'este se converte en a Sierra de Bascará y a porción amanata a la canal a sobén se diz a Sierra de Veraguas; en o suyo conchunto todas as sierras se conoixen como a "Sierra Central".[8]

Os kuna son una d'as etnias amerindias de Panamá

Panamá se troba en a rechión tropical y un tercio d'a suya superficie ye cubierta de selvas tropicals, mientres que a resta s'ha convertito en territorio ta o cautivo y a ganadería en a rechió semiarida d'a peninsula d'Azuero.[8] O clima d'o país ye calido y humedo, pero moderato debito a os ocians.[8]

Demografía[editar | modificar o codigo]

En 2008 Panamá teneba una población de 3,45 millons d'habitants.[9] A mayoría d'a población, o 70% ye mestiza, mientres que o 20% ye amerindia u orichinarios d'as islas d'o Caribe u d'as dos ascendencias y un 10% ye d'ascendencia europea. A población amerindia incluye siet grupos indichenas: os emberá, os wounaan, os guayamí, os buglé, os kuna, os naso y os bribri. Mas d'a metat d'a población vive en a capital, a ciudat de Panamá y a suya aria metropolitana. O país ye o menos poblato de toz os países castellanoparlants.

A cultura y os costumbres son mas que mas caribenyos y espanyols. O castellano ye a luenga oficial y mas important. Alto u baixo un 40% d'a población parla o criollo, a mayoría en a ciudat de Panamá y as islas d'a costa d'o nord-este.[10][11] L'anglés se parla amplament en a costa y en os ambitos profesionals y de negocios.

Economia[editar | modificar o codigo]

(Pib)2011 = 30,676 millones de $(u.s.)(balboas) ppa 2011 = 9,006.95 $(u.s.)(balboas) 10.5% de crecimiento interanual activos del centro bancario internacional para el el cierre del año 2011 fue de: $81,675 millones% (u.s.) (balboas). grado de inversion BBB.

Cultura[editar | modificar o codigo]

L'atleta Irving Saladino

Esporte[editar | modificar o codigo]

Panamá partecipa en os Chuegos Olimpicos de Verano dende 1928.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. (en) "CIA - The World Factbook". Cia.gov. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html. Retrieved 2010-12-23. 
  3. (en) "CIA – The World Factbook – Field Listing – GDP (official exchange rate)". CIA. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html. Retrieved 2010-01-12.  And: "CIA – The World Factbook – Country Comparison – National product". CIA. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html. Retrieved 2010-01-12.  See also: IMF.org
  4. (en) "Annual % Growth – Final Consumption Expenditure, Etc. statistics – countries compared". NationMaster. http://www.nationmaster.com/graph/eco_fin_con_exp_etc_ann_gro-consumption-expenditure-etc-annual-growth. Retrieved 2010-06-26. 
  5. (en) "Final Consumption Expenditure, Etc. constant 2000 us$ (per capita) (most recent) by country". Nationmaster.com. http://www.nationmaster.com/graph/eco_fin_con_exp_etc_con_2000_us_percap-constant-2000-us-per-capita. Retrieved 2010-06-26. 
  6. (en) UNDP Human Development Report 2010. "Table 1: Human development index 2010 and its components". UNDP. http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf. Retrieved 2010-11-06.  pp. 144
  7. (en) . http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm. 
  8. 8,0 8,1 8,2 (es) Panama. Land and Resources. MSN Encarta.
  9. (en) Panama. People. The CIA Factbook.
  10. Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), (2005)
  11. (en) Languages of Panama. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version.


Estaus d'America Central
Belize | Costa Rica | El Salvador | Guatemala | Honduras | Nicaragua | Panamá


Estaus d'America d'o Norte
Antigua y Barbuda | Bahamas | Barbados | Belize | Canadá | Chamaica | Costa Rica | Cuba | Dominica | Republica Dominicana | El Salvador | Estaus Unius | Grenada | Guatemala | Haití | Honduras | Mexico | Nicaragua | Panamá | Sant Cristofo y Nieus | Santa Lucia | Sant Vicent y as Granadinas | Trinidad y Tobago
Dependencias: Anguila | Aruba | Bermudas | Islas Virchens Britanicas | Islas Caimán | Clipperton | Curaçao | Gronlandia | Guadalupe | Martinica | Montserrat | Isla Navassa | Puerto Rico | Saint-Barthélemy | Saint-Martin | Saint-Pierre y Miquelon | Sint Maarten | Islas Turcas y Caicos | Islas Virchens d'os Estaus Unius