A Fueva (municipio)

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo tracta sobre a Fueva, municipio de Sobrarbe. Ta atros emplegos se veiga Fueva (desambigación).

A Fueva
Municipio d'Aragón
Fondonada cheografica d'a Fueva, d'a on o municipio quita nombre.
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca	Municipio  Aragón  Uesca Sobrarbe
Capital	Tierrantona
Partiu chudicial	Boltanya
Superficie	218,8 km²
Población  • Total	600 hab. (2013)
Altaria  • Meyana	631 m.
Distancia  • 135 km	enta Uesca
Alcalde	José Ramón Laplana Buetas
Codigo postal	22336
Chentilicio	Fovano/a
Parroquial  • Diocesi  • Arcipestrau	Balbastro-Monzón Sobrarbe-Ribagorza
Ríos	Usía, A Nata, Formigals y Cinca
Coordenadas	42°22’ 10’’N 0°16’19’’E
A Fueva A Fueva en Aragón
Web oficial

A Fueva (en castellano «La Fueva», y oficialment «La Fueva-A Fueba») ye un municipio aragonés d'a comarca de Sobrarbe y d'a provincia de Uesca. A suya población ye de 634 habitants (2011) en una superficie de 218,8 km² y con una densidat de población de 2,89 hab/km².

A Fueva naixió como municipio propiament en a decada de 1960, por l'alcuerdo de fusión que van subscribir os alcaldes de Moriello de Monclús (o que mas habitants i alportaba; 857 en o censo de 1960), Toledo d'a Nata (334 hab. en 1960), Muro de Roda (257 hab.) y Clamosa (224 hab.). O suyo alcalde en 2010, José Ramón Laplana, ye, a demés, o secretario de politica institucional d'o PSOE provincial de Uesca y deputau en as Corz d'Aragón dende l'anyo 1991.

En l'actualidat, a Fueva ye un d'os 19 municipios modernos que fan parte d'a comarca de Sobrarbe, y dimpués de l'Aínsa-Sobrarbe y Boltanya (termins municipals que ostentan, cadagún, una d'as dos capitals comarcals) ye o tercer municipio con mas habitants de a comarca. Como caracteristica, herencio d'a suya naturaleza de municipio naixido d'una agregación, en a Fueva no i ha poblacions remarcables que se'n pueda decir villas, como si que en i ha en a resta de a comarca, y l'hábitat humano se troba mas disperso, con un numer prou alto de pardinas y aldeyetas. A cabecera municipal, Tierrantona, ye un lugar que anque se o tiene documentau dende o sieglo XII, no obedeix a a estructura urbanistica común d'os poblaus medievals, y en a suya mayoría os edificios que se i troba corresponden a epocas modernas (muitos, d'o sieglo XX) y se troba de tot en plano chunto a o barranco d'a Usía.

Cheografía fisica

A Fueva prene o suyo nombre d'«a Fueva», que en dimanando d'o latín «fovĕa» ye o nombre d'una depresión cheografica que forma una subcomarca natural y tradicional en a comarca de Sobrarbe, a on que o municipio i tiene aproximadament o 55% d'a suya superficie. O termin municipal tamién comprende territorios que de forma natural fan parte d'a val d'a Cinca, en estando Mediano y Sant Mitier os dos solos nuclios de población que o municipio posei en a riba occidental d'o río Cinca, y a mayoría de a dita fracción en a val d'a Cinca se troba en a man oriental, siga en a baixant occidental d'as sierras de Muro de Roda y de l'Entremont, u en as valletas d'os barrancos d'o Salinar y de Clamosa. Tamién fa parte d'o municipio o segmento d'a val d'a Espunya que corresponde con o collau de a Cullivert, con una extensión de pocos kilometros cuadraus, inhabitables y d'alta montanya, en a man norte d'a Sierra Ferrera (aproximadament, o 10% d'o termin municipal).

O limite municipal de a Fueva en ye tamién de Sobrarbe con a vecina comarca de Ribagorza mientres mas de 30 kilometros, dende a punta de Cotiella (a 2912 metros d'altaria) en norte dica o sarrato de a Penilla, en a cuenca de o barranco de Clamosa en sud. Politicament parlando, a comarca de Ribagorza penetra un poquet en a Fueva cheografica a traviés d'o puerto de Foradada, d'entre l'altura d'a Ferrera y o Campanué, a traviés d'una prolargación de o suyo municipio adscrito de a Foradada d'o Toscar. Anque o lugar de a Foradada, cabecera de o dito municipio, se troba en a baixant ribagorzana d'o puerto y por tanto ye un lugar ribagorzano de dreto, retiene en o suyo termin municipal dos lugarichons que fan parte d'a Fueva cheografica, que son as Corz y a Cort. Manimenos, o municipio sobrarbenco se cobra ixa perduga incorporando-se dos pardinas d'a man de a sierra d'o Campanué que versa cara ta l'Esera, que son Rolespé y a Chantigosa.

En o nort-ueste d'a depresión d'a Fueva, o municipio de a Fueva se reparte tamién o espacio con un troz en a man fovana d'a collada de Torrolisa y d'a sierra d'Arro (que forman a divisoria d'entre a Fueva y a val d'a Cinca) que fa parte d'o municipio d'o Pueyo d'Araguás, con lugars como Torrolisa, os Molins, Oncins, a Muera y dica o propio monesterio de Sant Veturián que perteneixen a O Pueyo. En sud d'ista parte d'a Fueva, tamién adintrando-se en a cuenca d'o río d'a Nata, o municipio de l'Aínsa-Sobrarbe se prolarga dica Arro y os suyos arredols adintro de a depresión.

Demografía

A Fueva se va formar con a unión de cuatro municipios de a redolada, pero cadagún d'ellos incluiba tamién cualques lugars, y bellas pardinas que contaban con población u no en o momento de l'anexión, pero que en heban tenido en bel momento anterior.

Moriello de Monclús

A ilesia de Moriello de Monclús.

Moriello de Monclús ye o principal municipio que va estar chermen de a Fueva. Con cuasi 860 habitants en o momento d'a unión, Moriello i aportó a capital municipal Tierrantona que le feba parte dende o periodo intercensal 1842-1857. Se tracta d'un municipio con una historia y cheografía complexa, que conservaba o nombre de o suyo nuclio primordial ni an a tamas de que se i hesen adhibido diferents municipios de a redolada, beluns d'os cuals o superaban en población. Con Monclús iban, a demés de Tierrantona, l'aldeya de Buetas, y tamién os lugars y antigos municipios de Formigals y Troncedo. Tamién feban parte de Moriello de Monclús os lugarichons que formaban l'antigo municipio de Pallaruelo de Monclús (Cotón, a Solaniella, Rolespé, a Villa, a Chantigosa, a Torre y o Lenero), y os que feban parte de l'antigo municipio de Ranyín (Ranyín, Solipueyo y o Lumo de Ranyín).

Toledo d'a Nata

O segundo municipio antigo por importancia demografica en a par d'alavez, O Toledo d'a Nata i va aportar Sant Chuan, Sant Per, l'Atiart, Fuent de Campo y a Cabezonada, y a demés, os lugars que heban feito parte de l'antigo municipio de Fosau, que son Fosau baixo y as pardinas de «Fosau alto»: o Mediano, Moliniás, a Mula y a Marinyosa

Muro de Roda

Muro de Roda yera un municipio con un numero elevau de nuclios poblacionals, d'entre os que destacan o numero de pardinas composadas d'una u dos casas. Teneba cuatro lugars principals: Muro de Roda y a suya aldeya o Lumo de Muro, Fumanal y Ministirio. A lista de pardinas menors que feban parte de iste municipio incluye a Casa Carrera, o Pamporciello y o Plano (todas dos muit chuntas), a Plana y Susiaz, a Corona, a Lecina y a casa de Montero.

Dende 1857, o municipio de Muro de Roda arrocegaba tamién as entidaz poblacionals de l'antigo municipio de Charo, que yeran o propio Charo, o Pocino, o Sotero, Aluchán y a Lueza.

Clamosa

O municipio de Clamosa va estar una anexión, como a que mas tarde pasaría con Mediano, causada por as principals obras hidraulicas que en os anyos 1960 se yeran fendo en o cauz d'o río Cinca. Clamosa, municipio estructurau arredol de o barranco de Clamosa que ye afluent directo de a CInca y no fa parte natural de a Fueva, se va trobar con dos d'os suyos tres nuclios principals expropiaus por a Confederación Hidrografica de l'Ebro: Clamosa y a Penilla, y con a despoblación d'ellos a cáida demografica d'as pardinas que pendeban, que son a Olivera, a Selva y Bediello. Dende o sieglo XIX tamién feban parte d'ixe municipio o lugar de Caneto y os que d'antigos heban geito parte de o municipio de Trillo: o propio Trillo, con a pardina de Sant Per y Salinas de Trillo.

Mediano

A torre de Mediano viello en o pantano, una d'as imáchens mas emblematicas de Sobrarbe.

O municipio de Mediano, como con Clamosa va pasar, se va desestructurar como consecuencia d'as uebras hidraulicas en a Cinca, en estando-ne responsable, en iste caso, l'entibo de Mediano que va tancar compuertas en a primavera de 1969. Mediano subsistió bel poquet mas que no Clamosa como municipio independient, gracias mas que mas a la presencia de o lugar de Sant Mitier que no heba estau expropiau, y se va unir con a Fueva en bel momento d'a decada de 1970.

Actualment, os dos nuclios habitaus de l'antigo municipio de Mediano, Sant Mitier y Mediano nuevo, son os dos solos nuclios que o municipio de a Fueva tiene en a riba cuentra d'o río Cinca. O despoblau d'Arasanz, d'antes muit rico, ye unaltra victima destacada de l'entibo en a ribera d'a Cinca.

Demografía conchunta

Como a formación d'a Fueva ye un proceso de converchencia de diferents municipios auxididos, fer un seguimiento d'a suya población dende o sieglo XIX ye un proceso d'analís por separau. Manimenos, en as siguients tablas se presentan os sumatorios d'os datos de población que omne puede trobar en a páchina oficial de l'Instituto Nacional de Estadística, como poblacions oficials de os diferents municipios que en l'actualidat fan parte d'a Fueva.

Evolución demografica

1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 - - - 2671 2804 2760 2510 2476 2487

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2101 2458 2568 2518 2717 1851 1101 824 658

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 - - - - - - 615 618 613

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 611 599 614 621 625 633 626 619 634

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 - - 609 - - - - - - -

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito. Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Evolución d'a población d'os nuclios que forman a Fueva dende 1857.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
Partido de los Socialistas de Aragón	-	2	4	5	5	6	5	5	5	4	6
Partido Popular	-	5	3	1	-	-	0	2	2	1	1
Independients	-	-	-	-	-	-	-	-	-	2	-
Partido Aragonés	-	-	-	1	2	1	2	-	0	-	-
Unión de Centro Democrático	7	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Total	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7	7

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partido politico
1979–1983
1983–1987	José Ramón Laplana Buetas	Partido de los Socialistas de Aragón
1987–1991	José Ramón Laplana Buetas	Partido de los Socialistas de Aragón
1991–1995	José Ramón Laplana Buetas	Partido de los Socialistas de Aragón
1995–1999	José Ramón Laplana Buetas	Partido de los Socialistas de Aragón
1999–2003	José Ramón Laplana Buetas	Partido de los Socialistas de Aragón
2003–2007	José Ramón Laplana Buetas	Partido de los Socialistas de Aragón
2007–2011	José Ramón Laplana Buetas	Partido de los Socialistas de Aragón
2011–2015	José Ramón Laplana Buetas	Partido de los Socialistas de Aragón

Imáchens

• 
  Paisache de a Fueva, dende Troncedo.
• 
  A ilesia de Santa Olaria, en Formigals.
• 
  Capilleta de Sant Chusé, en Buetas.
• 
  O barranco de Formigals.
• 
  A ilesia de Sant Chuan d'o Toledo.
• 
  Entibo de o Grau dende os arredols de Clamosa.
• 
  Casa Mur d'Aluchán.
• 
  Una puerta en l'Atiart.
• 
  Os castiellos de Sant Mitier.
• 
  A presa de Mediano.
• 
  O río d'a Nata.
• 
  O tozal de Charo, en o centro d'o termin municipal.

Monumentos

1. En Troncedo, en o sud-este d'o municipio, se troba un castiello d'o sieglo XI, a suya torre de l'homenache encara se guarda de peu.
2. En Sant Chuan, antiga cabecera municipal de Toledo d'a Nata, en o norte d'o termin municipal, se conserva una ilesia romanica escomenzada por mayestros lombardos, que tiene delaración de Bien d'Intrés Cultural, a ilesia de Sant Chuan d'o Toledo d'a Nata.
3. En Muro de Roda, en o centro-ueste d'o municipio, a ilesia y o conchunto amurallau que forman o lugar tiene declaración de Bien d'Intrés Cultural.
4. En Sant Mitier, en o sud-ueste d'o termin municipal, o conchunto d'os ditos castiellos de Sant Mitier forma un conchunto de dos torrazas defensivas y una ilesia-ermita fortificada que cosiran dende l'altura o congosto de l'Entremont, con sendos cillos de gran altaria chusto por debaixo d'ellos.
5. En Ranyín, en o centro-este d'o municipio, a ilesia de l'Asumpción d'o sieglo XII que tiene un abside rectangular.
6. En Arasanz, en l'ueste d'o municipio, a Casa Moriello ye un casal fortificau con una torre rectangular con almenas en l'altura.
7. En Fumanal, en as garras d'a sierra de Muro de Roda, a Casa Don Cosme ye un casal fortificau con blasons en a frontera.
8. En o Lumo de Ranyín, as casas Casa Solán y Casa Fantova son dos casas fuertes d'o sieglo XVI.
9. En Formigals, en o sud-este d'o municipio, a Casa o Palacio ye un formidable casal fuerte que yera d'os barons de Monclús.
10. En o Lumo de Muro, en o sud-ueste d'o termin municipal, a Casa Clavería ye un eixemplo de casal fuerte rehabilitau ta usar-se como restaurant.
11. En Aluchán, en o centro d'o termin municipal, Casa Mur ye un palacio fortificau con atrio interior que se puede logar como vivienda de turismo rural.
12. En Mediano, en o sud-ueste, tot o lugar viello quedó inundau con l'entibo homonimo, y no se conserva dreita si que a ilesia d'o sieglo XVI (as casas se van estorrocar intencionadament) y un esconchurador, que son visibles de cuerpo entero cuan o nivel de l'augua ye baixo.

A «valle d'a Fueva» dende as Corz (termino de a Foradada d'o Toscar).

Se veiga tamién

• Carnaval d'a Fueva.
• Unión Deportiva La Fueva

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre a Fueva.
• (es) Web de l'achuntamiento de a Fueva
• (es) Municipio d'a Fueva en o portal Sobrarbe.com