Broto

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Broto
Municipio d'Aragón
Villa de Broto
Una anvista cheneral de Broto en a suya valle.
Entidat
 • País
 • Provincia
 • Comarca
Municipio
 Aragón
 Uesca
Sobrarbe
Partiu chudicial Boltanya
Superficie 128 km²
Población
 • Total
 • Densidat

599 hab. (2013)
4,68 hab/km²
Altaria
 • Meyana

905 m.
Distancia
 • 104 km
 • 40 km
 • 26 km

enta Uesca
enta L'Aínsa
enta Biescas
Alcalde Maria Carmen Muro Gracia
Codigo postal 22370
Parroquial
 • Diocesi
 • Arcipestrau
 • Parroquia

Chaca
Biescas
Sant Per Apóstol
Ríos Ara
Coordenadas
Broto ubicada en Aragón
Broto
Broto
Broto en Aragón
Web oficial

Variedaz dialectals de l'Aragonés Ista fuella ye escrita en alto sobrarbés.

Broto (en grafía medieval Brotto) ye una villa situata en a valle de Broto, a o norte d'a provincia de Uesca, en a comarca de Sobrarbe. O municipio tien un total de 599 habitants, repartius en 11 nuclios, d'entre os cuals Broto ye o mas gran, con 255 habitants (2005).

O caracteristico campanar d'a ilesia fortificada de Broto, d'o siaglo XVI.

O lugar de Broto ye a cabezana tradicional de tota a valle de Broto, y tradicional seu d'o Concello de Broto, institución d'a valle que d'antigos feba funcions de parlamento u deputación de toz os lugars d'a valle, a on que s'empentaban as decisions que heban d'implicar toz os habitants d'ella; concesions d'exploitacions agropecuarias, regulacions economicas y de logueros, facera (especialment importantes con as valles gasconas), tribunal, etc. A institución encara ye funcional, y hue en tiran os municipios de Torla y o mesmo Broto, con funcions mas minguatas que no en os tiempos d'os antigos fueros reyals, que con auspicio d'a casa reyal aragonesa la regulón por primera vegata en o siaglo XVIII.

O concello feba as suyas reunions adintro de l'edificio d'a cárcel, edificio que enclui dependencias que s'emplegón dica o siaglo XVIII como a prisión, y a on que bels reclusos i deixón gravatos en as paretz, que son hue uno d'os atractivos toristicos d'a villa.

O nuclio de Broto s'estructura arredol d'a carretera nacional, dita Avenita d'Ordesa en o suyo paso por o lugar, con toz os comercios encaratos enta ella. A ilesia se troba en o cobalto d'o lugar, en o mesmo canto d'a carretera que a cárcel, anque a segunda ye a man d'o río. Por o canto sud d'a carretera s'ha de mirar a Plaza d'as Ferrerías (tamién dita "d'a Santa Cruz" u "d'os Suportals") que ye una d'as mas bonicas visions d'o lugar.

O río Ara en Broto.

Os dos barrios de Broto son separatos uno a cada ripa de l'Ara, con o barrio d'a Santa Cruz en o norte, y o barrio d'os suportals en o sud. D'antis mas, yeran chuntos por un puent romanico, que estiore destruyito en a Guerra Civil espanyola, hue soztituyito por uno de formigón. Actualment, de puents romanicos nomás que bi ha remaso l'uno que trescruza por alto d'o Sorrosal a man d'a Cadreita d'o Sorrosal que brinca bien d'alto d'a paret de roca y cai por baixo d'o lugar. O puent viello d'o Sorrosal ye hue en diya trancato a o paso de personas, que han de pasar por l'uno de paralelo, que s'alza a bien pocos metros y que mesmo endreita ta Oto.

Historicament, o lugar de Broto amaneix en os documentos a l'anyo 1076, anque a primera referencia clara a o numbro d'os suyos pobladors ye de 1488, cuan se i contan 41 fuegos. A ilesia orichinal, a on s'heban fetos toz os eventos relichiosos d'o lugar, yera d'o siaglo XVI, d'estilo romanico aragonés, pero dende o siaglo XVI os oficios relichiosos se fan en a mas gran ilesia de Sant Per. De l'antiga ilesia hue se'n diz a ermita d'a Piedat.

Toponimia[editar | modificar o codigo]

O toponimo Broto ye formato a partir de Bergua y de Oto.[1] O segundo formant ye o resultato d'a evolución d'o latín ALTU d'acuardo con una lei fonetica que perdió fuarza en o siaglo XII,[2] por o que significa "Bergua Alto" y ye un caso de toponimia correlativa.[1]

Demografía[editar | modificar o codigo]

Evolución demografica
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
- - 522 - - - - - -

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
- - - - - - - 522 -

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 -
- 577 - - - - - - -

1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

Administración[editar | modificar o codigo]

Reparto de concellers[editar | modificar o codigo]

Eleccions municipals[3]
Partiu 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Partido de los Socialistas de Aragón - - 2 3 2 4 4 3 3 4 5
Chunta Aragonesista - - - - - - - 1 1 2 2
Partido Aragonés - - - - - - 0 1 1 1 -
Partido Popular - 7 5 4 4 3 3 2 2 - -
Independients - - - - 1 - - - - - -
Unión de Centro Democrático 7 - - - - - - - - - -
Total 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7

Alcaldes[editar | modificar o codigo]

Lista d'alcaldes
Lechislatura Nombre Partiu politico
19791983
19831987
19871991
19911995
19951999
19992003
20032007
20072011
20112015 María del Carmen Muro Gracia Partido de los Socialistas de Aragón
20152019 María del Carmen Muro Gracia[4] Partido de los Socialistas de Aragón

Ilesia de Sant Per[editar | modificar o codigo]

Ilesia de Sant Pero, Broto.
A portalada d'a ilesia de Broto, consagrata ta Sant Pero.
Una imachen de Sant Chuan en a portalada d'a ilesia. Se lei "S. IOAN".

A ilesia actual, a ilesia de Sant Per Apóstol de Broto, que ye la ilesia parroquial d'o lugar,[5] s'alzó en o siaglo XVI con una caracteristica forma, de caracters transicionals d'os estilos predominants d'ixa epoca, d'o gotico aragonés enta o renaixentista. Ye un edificio muito mas gran que no l'usual en as ilesias d'a valle, poderosa y de formas firmeras, tien o campanar ramatato en almenas y bi son visibles por tota a suya frontera una serie d'aspilleras ta la suya defensa. Ye un eixemplo caracteristico d'ilesia fortificata altoaragonesa.

A portalada tien cinco arquivueltas que, superpuestas, deixan as fuallas d'a puerta cubiertas. Actualment, ta privar a dentrada cuan a ilesia ye cerrata, bi son mesas unas Baranas de fiarro de forcha, con motivos ornamentals. A portalada tien tamién figuretas de santos trucatas en a penya, con una d'ellas que diz "S. IOAN" en o nombre d'o santo que representa. Tamién se i lei l'anyada d'a construcción d'o templo: 1578.

A man d'a villa de Broto tamién se pueden trobar as ermitas de Sant Blas (que teneba un retablo actualment expuesto en Zaragoza) y de Sant Climente, as dos d'o siaglo XVI.

Fiastas[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 (es) Jairo Javier García Sánchez: Atlas toponímico de España. Editorial: Arco/Libros, S.L., 2007, p 81.
  2. (es) Paul M. Lloyd: Del latín al español. Editorial Gredos, 2003, pp 308-309.
  3. Archivo electoral
  4. (es) Alcaldes de todos los municipios de la provincia de Huesca
  5. (es) Parroquias del Arciprestazgo de Biescas en o sitio web d'a Diocesi de Chaca.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Lugars d'o municipio de Broto
Poblaus: Asín de Broto | Bergua | Buesa | Broto | Oto | Saruisé
Despoblaus: Ayerbe de Broto | Basarán | Escartín | A Isuala | Otal | Yosa