Ir al contenido

Populus nigra

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Populus nigra
Dos eixemplars de Populus nigra
Denominacions populars
chopo lombardo, chopo negro, chopera / choplera, cople / coplle, mayo
Estau de conservación

Seguro (IUCN)
Clasificación cientifica
Eukaryota
Plantae
Magnoliphyta
Magnolipsida
Malpighiales
Salicaceae
Populus
P. nigra
Descripción
Populus nigra
Linnaeus, 1753

O chopo lombardo[1], chopo negro[1] u chopera[1][nota 1] (nombre cientifico Populus nigra (L., 1753)) ye un árbol caducifolio d'a familia d'as salicacias y d'o chenero Populus (concretament un alamo u albar) muit frecuent en Eurasia, propio de sotos y formacions de vechetación de ribera. Tamién se conoix como mayo[1].

Descripción

[editar | modificar o codigo]

Ye un árbol de madera tova y creiximiento moderadament rapedo, que gosa creixer dica bels 20 u 30 metros d'altaria[2][3]. Cuan ye choven tiene un creiximiento muit vertical, con a corona preta y fina, pero cuan se va envellindo creixe mas lateralment y irregular, de forma que a corona d'os eixemplars viellos tiene una forma muito mas irregular que a d'os chóvens[2].

O tronco ye amplo y fuerte, con firmes fendiduras por toda a crosta (que ye muit escura en comparación con as atras especies de Populus). En os árbols viellos o tronco puede ser retuerto y tener foraus y partes mortas, pero a presencia de grans ramas y pocas brancas a poca altaria fa que a corona adopte un aspecto unflau y espacioso, que no ye o que tienen os chóvens.

As brancas son tovas y flexibles, de color parda u royisca[2], muit pretas en toda a corona d'os árbols chóvens, pero muit perifericas en os viellos, o que le da ixe aspecto de cupula. As chemas se disposan muit densament[2] antes de comenzar a epoca de creiximiento primeral.

As fuellas, de color verde intensa, se sustentan sobre un peciolo largo, que fa cuasi igual que a propia fuella (5-9 cm). Tienen o limbo triangular u romboidal, con a ladera leverament aserrada. Cara ta l'agüerro, a fuella se torna amariella y cai.

A flor se presenta en amentos, que son de color roya en os amentos masculins (por a color d'os estamens) y verdisca en os femenins. A florada se produce antes que as fuellas primerals comincen a brostar-le a l'árbol.

A simient ye muit chicorrona, y s'esparde con o viento porque viacha embolicada en una cubierta filamentosa u plumosa, de color blanca, que, como en toz os alamos pasa, se produce en grans cantidaz en o tiempo de maduración (finals de primavera u prencipios d'o verano).

O chopo recibe nombres diferents en Aragón, anque en a gran mayoría d'o territorio se le conoix como «chopo»[4][5], palabra derivada d'o latín PŌPŬLUS talment a traviés d'a forma vulgar PLŌPPUS[6]. Encara que a mes gran parte d'os estudiosos han considerau a presencia d'esta palabra en castellano como un portuguesismo[6] que dimpués s'ha transmeso a l'aragonés como castellanismo[7], a documentación d'esta palabra como elemento romanz en o latín medieval escrito en Aragón se remonta a lo sieglo XII en un d'os "Documentos d'o Pilar" referius a un toponimo d'Utevo que encara existe, lo que descarta l'orichen castellano d'a palabra[6]:

tale parte quomodo mihi tangit in illo campo del iopo (1170).[6]

Os cheosinonimos son siempre locals, y se dan preferentment en o sector nort-oriental (Ribagorza fundamentalment) y en os municipios catalanoparlants de a francha oriental. Por tanto, solo os nombres que se le da en aragonés ribagorzano suposan variacions adintro d'o dominio lingüistico d'a luenga aragonesa.

A selva de chopos se diz «chopera».

As dos solas formas diferents de chopo que no se siente en Ribagorza se dan en a Fueva, a rechión u subcomarca natural de Sobrarbe que muga con Ribagorza. Anque en a mayor parte d'a comarca de Sobrarbe en l'actualidat se conoix a o chopo como «chopo», en os nuclios d'o Toledo d'a Nata como Sant Chuan y a Cabezonada (norte de a Fueva) bellas personas tienen l'alcordanza que enantes le diciban «coplo» (/'koplo/). En a vecina localidat de Fuent de Campo s'asegura que a forma patrimonial yera «choplo» (/'tʃoplo/). A forma «choplo» a documentan Fernando Romanos y Fernando Blas en as aldeyas inmediatas que forman o Baixo Penyas[8]. En a resta de a Fueva (y nian sisquiera en a resta de Sobrarbe, nian en zonas tan conservaderas como Chistau[5] u a val de Vio) s'ha puesto documentar garra forma derivada de <PŌPŬLUS que no estás «chopo».

En Ribagorza, en cambio, i ha dos formas que se pronuncia diferent seguntes en cual puesto. «cople»[nota 2] se documenta pronunciau /'kopʎe/ ("coplle") en Torres[4][9], en Sopeira[4] y en las Pauls[4], pero tamién en Ramastué, en Llire, en Arasán y en Sos[10] (en a val de Benás), como /'kopje/ ("copie") en Estadiella[4], /'kopʎje/ ("copllie") de nuevo en Torres, y /'koʎe/ ("colle") unatra vegada en Sopeira[4]. En Sopeira amaneix tamién a forma «coble», que se pronuncia /'kobʎe/ ("coblle")[4].

A forma «xopo» (/'ʃopo/) s'ha documentau exclusivament en Fonz[4], y «xop» (/'ʃop/) en a comarca de a Matarranya[4], encara que de feito en esta comarca ye mes común a pronunciación «chop» /'tʃop/ tipica d'o catalán occidental, que Vidaller documenta en Aiguaviva de Bergantes[4].

Etimolochía

[editar | modificar o codigo]

Se suposa que tanto «chopo» como a resta de variants dimanan de o latín <PŌPŬLUS, anque por variación popular en Aragón y en Castiella s'ha cambiau a consonant inicial P- por una C-. Isto ye un fenomeno caracteristico en as luengas iberorromanicas. As variants orientals debantditas pareixen relacionar-se con una forma latina vulgar tipo *CLŌPPUS y no PLŌPPUS, estando os grupos consonanticos latinos CL- y GL- en latín vulgar mas tendents a la inestabilidat y a la palatalización que os grupos PL- y FL- por estar oclusivos y linguodorsals[11], d'astí palabras como loir < GLIS en francés, y as palabras lera < GLAREA, leba > GLEBA y land < GLANDE en l'aragonés tellano, belsetán, chistabín y benasqués[12], a palabra lueca < CLOCCA en muitas parlas alto-aragonesas, y destacando a palabra chubiello[13] < GLOBELLU[12] con una evolución pareixida enta una ch inicial.

Curiosament, as derivadas de <PŌPŬLU han estau historicament muit productivas en toponimos, tanto en Aragón como en Castiella, Leyón y Galicia, y cuasi nunca con C- inicial. A forma clasica con a que fosiliza en toponimia o derivau de <POPULU en as luengas iberorromanicas ye «pobo», perdendo a terminación que deriva d'o sufixo latín -ULUM. Iste toponimo se vei en lo Pobo en Teruel, El Pobo de Dueñas en Guadalachara, etc. Tamién derivan de POPULU os toponimos Plou (Teruel) y Polop (Alicant), que son mas cerca d'a radiz orichinal.

Vocabulario relacionau

[editar | modificar o codigo]

Una selva de chopos se diz una «chopera», u «choplera»[4] en os puestos a on que se diz «choplo». En a Ribagorza probablement ye una «coplera» (pronunciau "copllera"). Un arbolet de chopo chicorrón ye un «chopizo» u «chopiza», anque M. Coronas le da o significau de chupón de chopo[14].

  1. Con a variant choplera
  2. Con a variant coplle

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024 (accesible vía web).
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 (es) KREMER, Bruno; Árboles. Editorial Blume. Barcelona, 1986.ISBN 84-87535-12-7
  3. (es) FELIX, Jîrî y TOMAN, Jan; Guía de Campo (3ª Ed.); Ediciones Susaeta. Madrid, 1999. ISBN 84-305-7413-1
  4. 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-8986-235-7
  5. 5,0 5,1 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-8094-061-0
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 (es) Juan Antonio Frago Gracia: Toponimia del Campo de Borja. Estudio lexicológico. Institución Fernando el Católico, pp 90-91.
  7. (es) Anchel Conte, Chorche Cortés, Antonio Martínez, Francho Nagore, Chesús Vázquez. El aragonés: identidad y problemática de una lengua. Librería General, 1982, pachina 76.
  8. (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, El Aragonés de Baixo Peñas; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2005. ISBN 84-8094-054-9
  9. (es) SALAMERO REYMUNDO, Francisco, Léxico peculiar de Torres del Obispo (Ribagorza); Semejanzas y diferencias con el castellano y el catalán; Institución Fernando el Católico. Zaragoza, 1991.
  10. (es) Varios, Dicsionari de Patués de l'Asosiasión Cultural Guayente; Espublicato por o Servicio de Patrimonio Etnológico, Lingüístico y Musical d'a Diputación General de Aragón (2003). Consultau o 5 d'abril de 2012.
  11. (es) Heinrich Lausberg: Lingüistica romanica. Tomo I fonetica. Editorial Gredos, 1993. pp 334-335.
  12. 12,0 12,1 (es) Chabier Lozano Sierra: Aspectos Lingüisticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). Gara d'Edizions - Prensas Universitarias de Zaragoza - Institución Fernando el Católico. 2010, pp 44-45.
  13. (es) QUINTANA i FONT, Artur: El Aragonés nuclear de Nerín y Sercué (Valle de Vio); Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-060-3, p 56.
  14. (es) CORONAS CABRERO, Mariano, Vocabulario aragonés de Labuerda-A Buerda (Sobrarbe); Xordica Editorial. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-96457-23-2

Se veiga tamién

[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]