Wikipedia:Biquiprochecto:Grafía/Grafía SLA/Idioma aragonés

Plantilla:Bersión SLA Plantilla:Luenga/SLA L'aragonés (luenga aragonesa) u navarroaragonés ye una luenga romance parlada a Aragon por un numero impreciso d'entre 10 000 e 30 000 presonas, sopretot a las redoladas pirinencas e prepirinencas d'a província de Uesca. A las altras redoladas aragonesas a on que se charró lo idioma, huei o substrato e influéncia de l'aragonés ye encara perceptible n'o castellan que se i fabla, especialment n'os aragonesismos lexicos.

Denominacion

A denominacion formal més comuna d'a luenga ye aragonés, nombre con que ye conoixida localment e internacionalment.

A tradicion filologica fa uso igualment d'o compuesto navarroaragonés, sopretot en refererir-se t'o estádio medieval d'o idioma, a consonant con l'uso d'altros compuestos lingüisticogeograficos ta altros romances peninsulars como lo galaicoportugués u l'asturlionés.

Popularment, a falta historica d'uns claros referents lingüisticos e una diglósia multisecular con o castellan accentuoron as diferéncias dialectals d'o idioma, favoreixendo una baixa concienciacion unitária entre os parladors d'a luenga, e que aquels que millor mantenioron o dialecto própio lo denominasen con un nombre local (ansotano, cheso, belsetan, gistavin, etc.)

Fabla ye una altra denominacion informal, considerada alternativa per belauns, popularizada n'a segunda metat d'o sieglo XX. En realidat ye un alcurçamiento d'a expresion fabla aragonesa, inspirada n'a de fabla chesa, usada en cheso.

Situacion

Sinyal bilingüe benasqués/castellán

L'aragonés ye encara parlau como luenga materna en o suyo núclio original, as montanyas aragonesas d'os Pirineus, en as redoladas d'o Viello Aragon, Somontano, Sobrarbe e Ribagorça.

As ciudaz principals an encara pueden trobar-se fabladors patrimonials de l'aragonés son: Uesca, Graus, Monçon, Balbastro, Fonz, Echo, Estadilla, Benàs, Samianigo, Jaca, Plan, Ansó, Ayerbe, Broto, Lo Grau.

Altros aragoneses tamien aprenden aragonés como una segunda luenga en puestos como Uesca, Zaragoça, Eixeya d'os Cavallers e Tergüel. Seguntes bellas enqüestas de princípios d'os 80, a suma de fabladors no vlinca d'os 30 000, fendo que l'aragonés siga una d'as luengas europeas con más gran periglo d'extincion.

Os municípios que figuran como aragonesofonos en l'avantprojecto d'a Lei de Luengas son:
Abiego, Abiçanda, Adauesca, Agüero, L'Aínsa-Sobrarbe, Aísa, Albero Alto, Albero Baxo, Alberuela de Tubo, Alcalá d'o Bispe, Alerre, Almudévar, L'Almúnia de Sant Juan, Alquezra, Angüés, Ansó, Antillon, Aragüés de lo Puerto, Ardisa, Argavieso, Arguis, Ascellas-Ponçano, Ayerbe, Açara, Azlor, Bagüés, Bailo, Val d'Echo, Val de Bardaxí, Val de Lierp, Balbastro, Banastars, Barbués, Barbunyals, Barcabo, Benàs, Berbegal, Biel-Fuencalderas, Biarge, Biescas, Vilanova, Villanuga, Bisagorri, Biscarrués, Vicien, Blequa-Torres, Boltanya, Borau, Broto, A Buerda, Campo, Candarenas,Canal de Berdun, Canfran, Capella, Casbas de Uesca, Castilló de Sos, Castillon d'o Puent, Castiello de Jaca, Castiellaçuelo, Jaca, Jasa, Gisten, Colungo, Gia, Chimillas, A Espunya, Estada, Estadilla, Fago, Fanlo, Fiscal, Fonz, Foradada d'o Toscar, Lo Frago, A Fueva, Lo Grau, Graus, Oz de Jaca, Oz y Costean, Güerto, Ibieca, Igriés, Ilche, A Sotonera, Longars, A Luenga, A Perdiguera, Lobarre, Lo Porçano, Oscorrals, Lupinyen-Ortiella, Mianos, Montflorit-Ascasas, Monçon, Morillo de Galligo, Naval, Novals, Nueno, Olvena, Palo, Pandicosa, As Penyas de Riglos, Peraltiella, Perarrua, Pertusa, Piracés, Plan, Poçan d'o Vero, A Puebla de Castro, Puent a Reina de Jaca, Puertolas, O Pueyo d'Araguás, Quicena, Robres, Samianigo, Saünc, Salas Altas, Salas Baxas, Saliellas, Sallent de Galligo, Sant Juan de Plan, Sangarren, Santa Cruz d'as Serors, Santa Cília de Jaca, Santa Olária de Galligo, Santa Liestra y Sant Quílez, Santa Maria de Dulcis, Secastiella, Seira, Senés d'Alcubierre, Sesa, Sesué, Sietamo, Tardienta, Tella-Sin, Tierz, Torla, Torralba d'Aragon, Torres d'Alcanadre, Torres de Barbués, Uesca, Yebra de Basa, Yesero e Zaragoça.

Filiacion lingüistica

L'aragonés ye clasificau, per o suyo contexto geografico e historico, como un idioma romanico occidental, encara que una d'as caracteristicas tradicionals que definen as luengas romances occidentals -a sonorizacion d'as oclusivas surdas intervocalicas- no gosa a cumplir-se en aragonés (sopretot n'o aragonés central; en occitán gascon local de la Val d'Aspa tamien bi ha a lo mesmo fenomeno):

	Oclusiva bilabial	Oclusiva alveolar	Oclusiva velar
Latin	SAPERE	RUTA	URTICA
Aragonés	saper	ruta	xordica
Castellan	saber	ruda	ortiga
Catalan/Occitan	saber	roda	ortiga
Gallegoportugués	saber	(ar)ruda	urtiga
Francés	savoir	rue (planta)	ortie

Encara que muitos lingüistas lo enclavan n'o grupo de luengas iberorromances, l'aragonés presienta unas divergéncias que l'alpartan d'os romances de l'ueste peninsular (castellan, asturianolionés e gallegoportugués), amanando-lo més t'o catalan e ta l'occitan (sopretot l'occitan gascon), e t'o resto d'a Románia en general, per eixemplo n'a conservacion d'as particulas pronominals-adverbials ibi/bi/i e en/ne. N'o suyo lexico elemental, l'aragonés tamien conta con un percentage ligerament superior de vocables més amanaus t'o catalan (sopretot l'occidental) e t'o gascon que no t'o castellan, encara que ixo pende tamien d'a variedat. Asinas, l'aragonés occidental no comparte ya tanto lexico con os vecins orientals como lo fan l'aragonés sobrarbenco e ribagorçano. Os anticos navarro e rioxano yeran variedaz navarroaragonesas més amanadas t'o castellan u que, aparentment, luego se castellanizoron.

L'aragonés muderno ye conseqüentment un idioma romance posicionau entre o conjunto iberorromance e o conjunto formau per o catalan e l'occitan, fendo de puent entre o castellan e o catalan, pero tamien en muitos casos entre o castellan (u catalan) e o gascon. O feito de compartir con o gascon e o catalan noroccidental (e en ocasions, con o basco) una ripa de vocables exclusivos n'a Románia, mete tamien l'aragonés en un sozgrupo dito en ocasions pirinenco. Devez, o suyo arcaísmo en belas solucions lo agirmana con l'asturiano (u tamien o gallego e o catalan) frent a lo castellan.

Istas clasificacions fan que l'aragonés pueda apareixer como la més oriental d'as luengas iberorromances (quan no se bi encluen o catalan u l'occitan), u como la més suroccidental d'as occitanorromances, pirinencas u galorromances.

L'aragonés tamien pareix aver coincidiu en muitas cosas con o moçarabe, que influó prou como substrato principal en espardir-se l'aragonés ent'o sur per as tierras de Zaragoça e Tergüel. O sistema de clasificacion d'o SIL n'o Ethnologue, no acceptau generalment por os especialistas d'a romanistica, considera l'aragonés e o moçarabe en un grupo que clama pirinencomoçarabe.

Estructura d'a luenga

Fonologia e grafia

Os fonemas son entre barras oblicas / /, os alofonos d'un fonema son entre parentesis quadradas [ ], a notacion ortografica ye en carácters italicos e se conforma a l'ortografia d'a Sociedat de Lingüistica Aragonesa (SLA).

Vocals

	Anteriors		Centrals		Posteriors
Zarradas	i /i/ u /u/ e /e/ o /o/ a /a/
Meyas
Ubiertas

Un accento grafico (á, é, í, ó, ú) indica una posicion irregular de l'accento tonico.

Consonants

	labials		labiovelars		interdentals		dentals u alveolars		palatals u postalveolars		velars
	xordas	sonoras	xordas	sonoras	xordas	sonoras	xordas	sonoras	xordas	sonoras	xordas	sonoras
oclusivas	p /p/	b, v /b/ [b~β]					t /t/	d /d/ [d~ð]			c, qu /k/	g, gu /g/ [g~ɣ]
fricativas	f /f/				z, ç, c /θ/		s /s/		x /ʃ/
africadas									ch, j, g /tʃ/
nasals		m /m/						n /n/ [n~ɱ~ŋ]		ny /ɲ/
laterals								l /l/		ll /ʎ/
vibrants								rr, r- /rr/
batidas								r /r/ (u /ɾ/)
approximants (glides)				u /w/				i, y /j/

Evolucion diacronica d'a fonologia

Caracteristicas própias d'a fonetica aragonesa n'a suya evolucion den d'o latin son:

• As O,E ubiertas d'o protorromance resultan sistematicament en os diftongos [we],[je]:
  • PONTE > puent (Esp. puente; Cat. pont; Occ. pont/pònt)
  • FERRU > fierro (Esp. hierro; Cat. ferro; Occ. fèrre/hèr)
  • E tamien diftonga en [ja] en belas parlas centrals (puande, fiarro) u en belas parolas generals (balluaca). O diftongo [ue] tamien diftongava ocasionalment en [uo]: (luogo).
• Diftongacion devant de yod d'istas O, E ubiertas:
  • FOLIA > fuella (Esp. hoja; Cat. fulla; Occ. fuèlha/huelha)
  • SPEC'LU > espiello (Esp. espejo; Cat. espill; Occ. espelh)
• Perda d'a -E final no accentuada:
  • GRANDE > gran (Esp. grande; Cat. gran; Ocz. grand/gran)
  • FRONTE > frent (Esp. frente; Cat. front; Occ. front/frònt)
• A diferéncia d'as altras luengas romances sobre substrato bascon, l'espanyol e l'occitan gascon, l'aragonés preserva a F- romance cabecera:
  • FILIU > fillo (Esp. hijo; Cat. fill; Occ. filh/hilh; Gall.-Port. filho)
• A yod romance (GE-,GI-,I-) esdeviene en africada palatal xorda g/j pronunciada [tʃ]:
  • IUVEN > joven [tʃ] (Esp. joven; Cat. jove; Occ. jove)
  • GELARE > gelar [tʃ] (Esp. helar; Cat. gelar; Occ. gelar)
• Igual como en occitan (parcialment) e en gallegoportugués, os grupos cultos romances -ULT-, -CT- esdevienen en [jt]:
  • FACTU > feito (Esp. hecho; Cat. fet; Occ. fach/fait/hèit; Gallport. feito)
  • MULTU > muito (Esp. mucho; Cat. molt; Occ. mo[l]t; Gallport. muito)
  • NOCTE > nueit (Esp. noche; Cat. nit; Occ. nuèch/nuèit; Gallport. noite)
  • Existe reduccion en belas variedaz, como la belsetana (feto, muto, nuet), e hibridizacions con a forma castellana (fecho).
• Os grupos romances -X-, -PS-, SCj- esdevienen en fricativa palatal xorda ix [jʃ] (o x [ʃ]):
  • COXU > coixo (Esp. cojo; Cat. coix; COXA > Occ. cuèissa/cueisha)
• Como a la mayoria de romances occidentals e a diferéncia d'o espanyol, os grupos romances -Lj-, -C'L-, -T'L- esdevienen en lateral palatal ll [L]:
  • MULIERE > mullé(r) (Esp. mujer; Cat. muller; Occ. molhèr; Gallport. mulher)
  • ACUT'LA > agulla (Esp. aguja; Cat. agulla; Occ. agulha; Gallport. agulha)
  • En ocasions, més que més en l'aragonés antico, as solucions yeran -T- u -CH-: mandiata, betiecho (frent a la mayoritária betiello), etc.
• Igual como en espanyol, en catalan (parcialment), en occitan (parcialment) e en gallego, V resulta en /b/:
  • VALORE > valor /b/ (Esp. valor [b-]; Cat. valor [b-/v-]; Occ. valor [b-/v-]; Gall. valor [b])

Morfosintaxi

Determinadors

Posesivos

Os posesivos fan a funcion determinativa quan van precedius de l'articlo definiu. O substantivo determinau puet trobar-se en metat d'a combinacion:

• O mio campo; a mia casa; a casa mia; etc.

En ocasions, no cal l'articlo:

• Casa nuestra ye cerqueta d'aquí.

Con bels substantivos referents a parients amanaus, s'emplega tamien a forma curta d'o posesivo, que no va acompanyada d'articlo:

• Mi pai; tu mai.

Pronomes

Particulas pronominoadverbials

L'aragonés, como muitas d'as luengas romances pero a diferéncia d'as iberorromances, conserva las formas latinas ENDE e IBI n'as particulas pronominoadverbials: en/ne e bi/i/ie.

Combinacions de formas pronominals

A combinacion comuna en aragonés d'os pronomes presonals de tercera presona de complemento directo e indirecto només distinge o numero d'o indirecto (li/le; lis/les) pero los dos generos e numeros s'enciertan en una sola forma (en).

• Li'n / Le'n
• Lis ne / Les ne

A forma ye prou particular si s'acompara con a d'as luengas vecinas, n'as qualas, u bien bi ha diferéncia de numero e tamien de genero n'o indirecto (en castellan) u bien diferéncia de numero e genero n'o directo (en catalan):

• As maçanas, ta Jusepa, li'n davan siempre que en quereva.
• Las manzanas, a Josefa, se las daban siempre que quería.
• Les pomes, a Josepa, les hi/li les donaven sempre que en volia.

Cal parar cuenta que existen formas en qualques variedaz aragonesas que sí deixan claro lo genero e numero d'o complemento directo. Asinas pasa n'as formas ribagorçanas lo i, la i, los i, las i; u n'as formas belsetanas le'l/le lo, le la, le's/le los, le las, acomparables t'as formas d'o catalan antico li'l, li la, etc., vivas a buena part de Valéncia.

• Las maçanas, ta Jusepa, las i davan siempre que en queriva.
• Las maçanas, ta Jusepa, le las davan siempre que en quereva.

Evolucion gramatical diacronica

• A diferéncia d'o espanyol, a -B- latina (evolucionada en v) remane en as remataduras d'o imperfecto d'indicativo en as conjugacions 2nda e 3era: teniva (Eng. "he had", Esp. tenía, Cat. tenia, Occ. teniá/tienèva, Gallport. tinha)

História d'a luenga

L'aragonés naixió alredol d'o sieglo VIII como uno d'os muitos dialectos d'o latin desembolicaus en os Perineus centrals e norte, e este d'a Val de l'Ebro en os actuals: Riocha, Sur e Este de Navarra, Alto Aragon. Se considera que entre os substratos o basco yera muito important. A reconquista e repoblacion d'o centro d'a Val de l'Ebro e parte d'a Celtibéria por parte de navarros e aragoneses fació que s'estendiese lur luenga, cosa favoreixida por charrar-se-ie un romance moçarabe u romanicoandalusí pareixiu (que emplegavan os cristianos e musulmans nativos), e que con poquez cambeos no yera dificil d'aragonesizar. Sin d'embargo a expansion de l'aragonés fa que empecípie a influéncia d'altras lenguas por contacto con fablants d'altras luengas latinas, a más d'o moçarabe d'a Val de l'Ebro, como l'occitan, o castellan e, más tarde o catalan. O romance navarroaragonés que se charrava en a Rioxa u Sória empecipiava a desapareixer ya por esta epoca.

En o sieglo XII a union d'o Reino d'Aragon con Catalunya baixo o mesmo rei significó a union de territórios lingüisticament eterogénios, con o Catalan fablau en a region oriental e l'aragonés en l'occidental. N'esta epoca apareixen os primers textos con formas romances mayoritárias, (enantes s'escriviva nomás que en latin arromançau). En a reconquista que se fació dimpués d'a union dinastica l'aragonés s'estendió menos que o catalan, nomás en árias d'o Sistema Iberico a o sur d'o sector central d'a Val de l'Ebro, plegando ta o sur de forma compacta ta las actuals redoladas churras, estando a preséncia d'árias aragonesofablants mas a o sur como enclaus que no duraron guaire entre meyo de zonas catalanofablants, arabofablants e castellanofablants, en especial en o reino de Múrcia.

A esbandidura d'o castellan, tamien conoixiu como espanyol, como a luenga comun d'a peninsula, significó a recesion de l'aragonés (proceso de castellanizacion). Uno d'os intes claus en a história de l'aragonés estió quan un rei de origen castellano fue coronau en o sieglo XV: Ferrando I d'Aragon (tamien conoixiu como Ferrando d'Antequera). Con a dinastia Trastamara, idenficada con o castellan, empecípia un periodo de diglósia que dura dica os nuestros dias.

L'union d'Aragon e Castiella e a progresiva suspension de toda capacidat d'autoguvierno dende o sieglo XVIII significó a reduccion de l'aragonés, que encara se charrava amplament, a un emplego rural e coloquial, entre que a nobleça esleyó o castellán como simbolo de poder. A supresion de l'aragonés plegó t'a suya fuga mientres o regimen d'o dictador Franco en o sieglo XX. Os mayestros pegavan a os escolanos por emplegar l'aragonés en as escuelas, e a legislacion viedó l'amostrança de qualsiquier luenga que no estase a espanyola.

A democrácia constitucional votada por o pueblo en 1978 significó un incremento en o numero de treballos literários e estudeos en e sobre a luenga aragonesa. Manimenos, ista renaixedura puede estar masiau tardana ta ista luenga.

Variacion

Dialectos de l'aragonés en griso e naranja claro

Existen bels dialectos de l'aragonés en as vals d'o Pirineu axial, una variedat con rasgos más general en o Semontano, tamien más castellanizada, e formas de transicion entre as primeras e a zaguera.

As parlas más orientals d'o dialecto ribagorçano, junto con as más occidentals d'o catalan ribagorçano, pueden considerar-se una variant romance de transicion, que comparten caracteristicas con o catalan e con l'aragonés.

Codificacion

Ortografia

L'aragonés conoix dos ortografias concurrents:

• A grafia SLA ha surgiu en o 2004 con a fundacion d'a Sociedat Lingüistica Aragonesa (SLA). Ye minoritária en l'uso. A suya ambicion ye remplaçar a grafia de Uesca, estimada masiau espanyolizada, ta restituir a l'aragonés as suyas tradicions graficas medievals e ta aproximar-lo a lo catalan e a l'occitan. Por ixemplo, como en aragonés medieval, v e b son distintas; tamien ch, j, g(+e), g(+i) son distintas; s'escrive ny e no ñ. Os accentos graficos funcionan de traça pareixida a lo catalan e l'occitan.
• A grafia de Uesca. Ye mayoritária en l'uso, pero no completament generalizada. Se fixó en o 1987 con una convencion en Uesca. Ye sostenida por o Consello d'a Fabla Aragonesa (CFA). O suyo princípio ye notar os fonemas de manera quasi uniforme, sin observar a etimologia. Per eixemplo, v e b son uniformizadas en b; tamien ch, j, g(+e), g(+i) son uniformizadas en ch... Ciertas solucions calcan o espanyol (ñ, accentos graficos).

A manca de generalizacion completa d'a grafia de Uesca e a suya contestacion por a SLA han provocau a creacion de l'Académia de l'Aragonés en o 2005. Ixe organismo nuevo ha recebiu l'apoyo de numerosas institucions ta trobar una ortografia más consensual e ta elaborar tamien una variedat estándard d'aragonés: u suyo treballo ye en curso e no s'ha publicau encara os suyos resultaus.

Comparacion entre as dos ortografias de l'aragonés
fonemas	grafia de Uesca	grafia SLA
/a/	a	a
/b/	b Ex: bien, serbizio, bal, autibo, cantaba	b, v seguntes a etimologia, como en catalan e occitan. Ex: bien, servício, val, activo, cantava
/k/	c qu devant de e, i	c qu devant de e, i
/kw/	cu como en espanyol Ex: cuan, cuestión	Como en catalan e un poquet en occitan: qu devant de a, o. qü devant de e, i. Ex: quan, qüestion.
/tʃ/	ch Ex: chaminera, minchar, chustizia, cheografía	ch. j (g devant de e, i) seguntes a etimologia, como en catalan e occitan. Ex: chaminera, minjar, justícia, geografia
/d/	d	d
/e/	e	e
/f/	f	f
/g/	g gu devant de e, i	g gu devant de e, i
/gw/	gu devant de a, o gü devant de e, i	gu devant de a, o gü devant de e, i
h etimologica, muda dimpués d'o latin	No notada. Ex: istoria	Notada como en aragonés medieval e en catalan. Ex: história
/i/	i	i
/l/	l	l
/ʎ/	ll	ll
/m/	m	m
/n/	n	n
/ɲ/	ñ como en espanyol Ex: añada	ny como en aragonés medieval e como en catalan Ex: anyada
/o/	o	o
/p/	p	p
/r/	r	r
/rr/	rr r- inicial	rr r- inicial
/s/	s (tamien entre dos vocals, nunca ss*)	s (tamien entre dos vocals, nunca ss*)
/t/	t	t
-t final etimologica, muda en aragonés contemporánio	No notada. Ex: soziedá, debán, chen	Notada como en aragonés medieval, en catalan e en occitan. Ex: sociedat, devant, gent
/u, w/	u	u
/jʃ/ (dialectos orientals) /ʃ/ (dialectos occidentals)	x Ex: baxo	ix (dialectos orientals). x (dialectos occidentals). Ex: baixo (oriental) = baxo (occidental)
/j/	y inicial e entre dos vocals i en os altros casos	y inicial e entre dos vocals i en os altros casos
/θ/	z Ex: zona, Probenza, fez, zentro, serbizio, realizar.	z devant de a, o, u, en posicion inicial. ç devant de a, o, u, en posicion interior. z en posicion final. c devant de e, i. z en as formacions internacionals (cultismos griecos, ampres, con una z en l’origen). Ex: zona, Provença, fez, centro, servício, realizar.
Cultismos	Se notan as tendéncias a l'asimilacion. Ex: dialeuto, estensión pero lecsico.	No se notan totas as tendéncias a l'asimilacion. Ex: dialecto, extension e lexico.
Notacion de l'accento tonico (en negreta en os ixemplos)	Modelo espanyol. Ex: istoria, grazia, serbizio mitolochía, cheografía, María, río atenzión choben, cantaban	Modelo portugués, catalan e occitan. Ex: história, grácia, servício mitologia, geografia, Maria, rio atencion joven, cantavan

Estandardizacion

A variedat estándard de l'aragonés encara ye elaborando-se pero bi ha dos concepcions divergents.

• Os defensors d'a grafia de Uesca (en particular o Consello d'a Fabla Aragonesa) elaboran poquet a poquet una variedat estándard dita aragonés común u aragonés estándard, que selecciona más as caracteristicas occidentals que orientals. Pero ciertos puntos encara no son completament fixaus. Cal preferir os particípios pasaus en -ato -ata u en -au -ada? Cal acceptar a forma ro/ra de l'articlo definiu, simultaniament con as formas más generals o/a e lo/la?
• Os defensors d'a grafia SLA (en particular a Sociedat Lingüistica Aragonesa) estiman que o modelo precedent de l'aragonés comun, que lo qualifican pejorativament de "neoaragonés", s'ha fixau con muita imprudéncia, con un desconoiximiento d'os dialectos reals e con formas mui artificials. Seguntes a SLA, ixo provocaria una desconexion grave entre os fablants naturals e un estándard ineficaz. A SLA mira de fer un estúdio más rigoroso d'os dialectos e de crear estándards dialectals, que servirvan de base, eventualment, a una variedat estándard más general e ulterior, pero conectada con o conoiximiento real d'os dialectos. Tamien a SLA insiste en o feito de que o benasqués ye intermédio entre l'aragonés e o catalan e alavez li cal recebir un estándard particular.

Literatura

Dende as anyadas 70 d'o sieglo XX, se publica más que no nunca literatura en aragonés, con bella cinquantena d'autors.

Se veiga tamien

• Dialectos de l'aragonés
• Literatura en aragonés

Vinclos externos

• (an) Académia de l'Aragonés
• (an) Consello d'a Fabla Aragonesa
• (an) Juntos por l'Aragonés
• (an) Sociedat de Lingüistica Aragonesa
• (an) Ligallo de Fablants de l'Aragonés
• (an) Asociacion Cultural Nogará
• (an) Asociacion Cultural Finestra Batalera
• (an) Lai de Luengas d'Aragon - borrador
• (an) Paginas web en Luenga Aragonesa