Biescas

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo ye sobre a villa tensina de Biescas. Ta o lugar ribagorzano se veiga Biescras de Bardaixí.
Biescas
Municipio d'Aragón
Bandera Escudo d'armas
Vista de Biescas
Vista de Biescas.
Entidat
 • País
 • Provincia
 • Comarca
Municipio
 Aragón
 Uesca
Alto Galligo
Partiu chudicial Chaca
Superficie 189,1 km²
Población
 • Total
 • Densidat

1602 hab. (2013)
8,47 hab/km²
Altaria
 • Meyana

875 m.
Distancia
 • 72 km
 • 16 km

enta Uesca
enta Samianigo
Alcalde Luis Sebastian Estaun Garcia
Codigo postal 22630
Chentilicio biesquense /
pelaire
Fiestas 14-18 d'agosto
Patrons Sant Roque y Santa Helena
Parroquial
 • Diocesi
 • Arcipestrau
 • Parroquia

Chaca
Biescas
2 parroquias[nota 1]
Ríos Galligo
Coordenadas
Biescas ubicada en Aragón
Biescas
Biescas
Biescas en Aragón
Web oficial

Biescas ye una villa d'a provincia de Uesca situata a 875m dencima d'o ran d'o mar en a Tierra de Biescas en o Pireneu aragonés. A villa ye dividita por o río Galligo en dos barrios: Sant Per y O Salvador que a la suya vegata se divide en A Penya y lo Barrio Baixo. En cada un d'os dos barrios b'ha una ilesia que leva o nombre d'o barrio conservando a d'O Salvador un abside romanico. A población ye de bels 1.535 habitants (2014).

Historicament as prencipals actividaz d'a villa yeran l'agricultura y a ganadería, anque hue s'ha convertito en un important centro turistico como a gran parti d'as localidaz d'a val de Tena.

Localidaz d'o municipio[editar | modificar o codigo]

Hue fan parte d'o municipio de Biescas muitas localidaz que d'antes mas tenioron o suyo propio concello. O municipio de Biescas ye dividito en cuatre partes a on se troban os lugars y lugarons que lo forman:

Tamién fan parte d'o municipio as localidaz d'Ainielle (en o Sobrepuerto), Barbenuta, Bergusa, Casbas, Espierre, Susín y Xabierre-Cuarnas este zaguer en Sarrablo.

D'antes mas o termin municipal yera dividito en dica seis concellos diferents:

Historia[editar | modificar o codigo]

B'ha restas d'a ocupación humana en os territorios de l'actual municipio de Biescas dende os tiempos prehistoricos como puet veyer-se en o dolmen de Santa Helena con materials d'a Edat d'o Bronce u a posible actividat humana arredol de l'ibón de Piedrafita.

En os tiempos d'os romanos ya se sabe que i pasaba a calzata romana que'n puyaba dende Sabiniacum dica o balniario de Pandicosa. Mas tarde mientres o periodo musulmán Biescas pendeba d'a ciudat de Wasqa.

Con a reconquiesta cristiana, entre os anyos 918 y 920, o territorio estió repoblato y lo conte Sancho Galíndez II establió lo monesterio de Sant Andreu d'o Cercito en l'anyo 950, construito por grupos de mozarabes que i plegoron dende Uesca.

Bi habioron numerosas envasions mientres o sieglo XVI en a val por parti de biarneses luteranos, dirichitos por Antonio Pérez, secretario d'o rei Felipe I que heba fuyito ta Biarn, y refirmatos por Henrique IV de Francia. O 9 de febrero de 1592, dimpués d'o incendio d'a villa por os exercitos franceses, escayeció una batalla en Senegüé, en a Tierra de Biescas, en a cuala os invasors estioron redotatos por tropas i plegatas dende Chaca. Dende allora o puesto d'a batalla se diz barranco d'os Luteranos.

En a Guerra Civil a villa practicament fue destruita igual que atros lugars d'a comarca como Orós u Gavín.

Nombre[editar | modificar o codigo]

O toponimo Biescas significa probablement dos lugars, formato por o prefixo latín "bi-" y o sustantivo d'orichen prerromano "eska-oska" que significa lugar. Historicament os dos barrios d'a villa, A Penya y O Salvador, han estato deseparatos uno de l'atro por o río y os habitants d'un canto y de l'atro heban de pagar un impuesto ta cruzar o Galligo por o solo puent que existiba.

Molimentos[editar | modificar o codigo]

Ilesia d'O Salvador
  • Ilesia de Sant Per, se troba en o barrio d'o mesmo nombre y se fació dencima d'una atra ilesia mas antiga d'a que nomás i queda hue o muro septentrional. A suya cripta ye de l'anyo 1570. Ye la ilesia parroquial d'o barrio.[1]
  • Ilesia d'o Salvador, orichinalment romanica d'o sieglo XII se destruyó en a Guerra Civil y hue nomás s'alza a suya cabecera. Ye situata en o barrio d'A Penya, estando-ne la suya ilesia parroquial.[1]
  • Museu d'A Torraza, construita en 1580 A Torraza yera o palacio-fuerte d'o infanzón Chuan d'Acín, hue amuestra en o museu l'actividat militar d'a epoca.
  • Caseta d'os Carboners, ye situata aintro d'a val de l'Asieso en metat d'a selva a bels 1.070 metros d'altaria. D'antis mas la feban servir os carboners que treballaban en a val.
  • Ermita y dolmen de Santa Helena, se troban os dos en a dentrata a la val de Lasieso.

Feria d'Agüerro[editar | modificar o codigo]

Churra Tensina. Raza de uella d'a Val de Tena

Totas as anyatas se celebra en Biescas a metat d'octubre a Feria d'Agüerro. Actualment ye un d'os actos que mas turistas trayen ta Biescas chunto con as fiestas. En a edición de l'anyo 2008 a feria tenió un presupuesto de 92.000€, estando o prencipal evento d'a localidat[2]

Tradicionalment yera una feria ganadera, pero actualment se realizan antimás de presents de bistiar, benda de produtos artesanals, esposicions de micolochía y actuacions musicals. Se divide en dos partes prencipalment, o pabillón d'a zona esportiba "Fernando Escartín Coti" a on se troban os puestos de produtos artesanals y os varanatos con o ganau que se troban chunto a o "Parque d'a Conchada". En o tradicional preset de bistiar destacan as razas montanyesas de uellas (como a churra tensina tipica d'a val, a rasa aragonesa, l'ansotana, a xisqueta, a lacha, a navarra, a castillonaise, l'aure-campan, a baregeoise, l'aranesa, a ripollesa u a rouge de Rousillon), caballos y mulas (como a mula u o macho pirenenco), crapas y bacas.

Entre os alimentos artesanals que se venden en a feria destacan cada vegata mas en os zaguers anyos o paté y mas que mas o queso. En a edición de 2008 os vesitants mercoron mas de 5 toneladas de queso.[3] En a feria se dan premios a os millors espositors de quesos, plegatos de totas as vals vecinas, prencipalment de l'Aragón, Roncal y d'as vals occitanas y tamién de Catalunya y País Basco. A feria fa parti d'o Rete de Ferias de Queso d'Espanya chunto con atras ferias aragonesas, catalanas, bascas, navarras y francesas.

Demografía[editar | modificar o codigo]

Evolución demografica
1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900
- - - 1.285 1.362 1.271 1.442 1.426 1.475

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991
1.517 1.812 1.370 1.093 1.716 1.079 1.338(1) 1.279(2) 1.171

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
1.222 1.219 1.240 - 1.243 1.269 1.294 1.244 1.305

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
1.312 1.362 1.485 1.513 1.549 1.712 1.675 1.634 1.562

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
1.589 1.568 1.535 - - - - 1.463 -

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 -
- 1.584 - - - - - - -

 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.
(1) Entre o censo de 1970 y o anterior, crexe o termín d'o municipio porque incorpora a Barbenuta, Escuer, Gavín y Oliván.
(2) Entre o censo de 1981 y o anterior, crexe o termín d'o municipio porque incorpora a Aso de Sobremont y Piedrafita de Tena.

Administración[editar | modificar o codigo]

Reparto de concellers[editar | modificar o codigo]

Eleccions municipals[4]
Partiu 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019 2023
Partido Aragonés - - - - 3 3 4 4 3 5 4 3
Partido de los Socialistas de Aragón 5 4 5 4 3 3 2 3 3 3 3 3
Partido Popular - 5 - 1 2 1 2 0 2 1 1 2
Chunta Aragonesista - - - - - 1 0 1 0 - 1 1
Izquierda Unida - - - 1 1 1 1 1 1 - - -
Independients - - 4[5] - - - - - - - - -
Unión de Centro Democrático 4 - - - - - - - - - - -
Total 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9

Alcaldes[editar | modificar o codigo]

Lista d'alcaldes
Lechislatura Nombre Partiu politico
1979-1983 José Gracia Nerín Partido de los Socialistas de Aragón
1983-1987 José María Bara Ibort
19871991 Agustín Ramón Lacasa Partido de los Socialistas de Aragón
19911995 Angel Allué Maza Partido de los Socialistas de Aragón
19951999 Luís Sebastián Estaún García Partido Aragonés
19992003 Mariano Fañanás Blanc Partido de los Socialistas de Aragón
20032007 Luís Sebastián Estaún García Partido Aragonés
20072011 Luís Sebastián Estaún García Partido Aragonés
20112015 Luís Sebastián Estaún García Partido Aragonés
2015-2019 Luís Sebastián Estaún García Partido Aragonés
2019- Nuria Pargada Zapater Partido Aragonés

Ditos[editar | modificar o codigo]

Existiban a-saber-los ditos sobre los biesquenses entre los foranos que gosaban clamar-los "pelaires" (por l'antigo oficio de pelaire que yera prou estendillato en a villa) y tamién "perifollers" u "bueis de pata blanca", aquí s'amuestran dos ditos populars:

Si vas ta Biescas,
chugarás y aprenderás
pero nunca ganarás
La pelairina de Biescas
se ha dehau de decir
que con manzanas pudridas
nos harían fuir

Fiestas[editar | modificar o codigo]

Esporte[editar | modificar o codigo]

Personalidaz naixitas de Biescas[editar | modificar o codigo]

Categoría principal: Naixitos de Biescas.

Localidaz achirmanatas[editar | modificar o codigo]

Notas[editar | modificar o codigo]

  1. O Salvador y Sant Per

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Lugars desapareixius d'o municipio de Biescas
Busa | Estarluengo | Frascino | Güé | Isábal | Latiart | Santa Engracia | Sant Liebans