Ebro

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Ebro
Ebre

O río Ebro en trescruzando Zaragoza.
Administración
Estaus {{{estaus}}}
Cheografía
Longaria 910 km
Altaria d'o naixedero 1980 m
Naixedero Fontibre
Desembocadura Mar Mediterranio
Hidrolochía
Superficie d'a cuenca 83.093 km²
Cabal meyano 426 m³/s
Mapa

L'Ebro en Aragón
Mapa d'a cuenca d'Ebro, con os suyos afluents
Vista d'o río Ebro y o Puent de Piedra dende a torre d'o campanal d'a Basilica d'o Pilar.

L'Ebro (en catalán Ebre) ye o río mas cabaloso d'a Peninsula Iberica, recorre a val d'o suyo nombre en dirección norueste-sudeste. Tien una longaria total de 910 km y 83.093 km² superficie de cuenca.

Naixe en Fontibre (d'o latín Fontes Iberis, Fuents de l'Ebro, en griego Έβρος) amán de Reinosa, en a Comunidat Autonoma de Cantabria, pasando por Miranda d'Ebro, Haro, Logronyo, Tudela, Alagón, Zaragoza, Mequinenza y Tortosa.

Os prencipals macizos montanyosos que amugan a suya cuenca son: os Pireneus a lo norte, o Sistema Iberico a lo sud y os Picos d'Europa en o suyo naixedero.

Desemboca en o mar Mediterranio en Deltebre (Delta d'Ebro), a mán de Tortosa y d'Amposta (zaguera ciudat por a que pasa) (Tarragona), formando un Delta a on a Isla de Buda divide a corrient en dos brazos prencipals (Golas Norte y Sud). O Delta d'Ebro cubre 330 km², un 20% d'os cuals son arias naturals y a resta ye superficie agricola y urbana; os campos de roz en o Delta cubren unas 21.000 ha.

L'Ebro tien as suyas creixitas mas cutianas en a estación freda, d'octubre a marzo, anque a vegatas se producen incluso en mayo con influencia d'o mayenco en os Pireneus. As baixatas se producen en estiu: de chulio a octubre, en Miranda d'Ebro y de remates d'agosto a primers de setiembre en Tortosa.

As auguas de l'Ebro s'aproveitan en muitos puntos ta o regano por meyo d'as canals Imperial y de Taust. O suyo cabal ye regulato por os entibos de l'Ebro, Mequinenza y Ribarroya. Istos entibos fan que en l'actualidat en o Delta se produzca un fenomeno cheolochico clamato regresión, porque aturan os sedimentos que deberban arribar a la desembocadura.

O suyo nombre deriva de l'antigo toponimo Iber, que da tamién nombre a los lugars ibers. En basco "ibar" significa ribera u márguin d'o río.

Datos basicos[editar | modificar o codigo]

A Basilica de Nuestra Sinyora d'o Pilar y o puent de Piedra sobre o río Ebro en Zaragoza, a capital d'Aragón.

Afluents prencipals[editar | modificar o codigo]

L'Ebro a o suyo paso por Miravet.

Por a ezquierda[editar | modificar o codigo]

Por a dreita[editar | modificar o codigo]

Entibos[editar | modificar o codigo]

Entibo d'Ebro en su curso alto.

Entibos de Mequinenza y Ribarroya en lo suyo curso baixo.

Canals[editar | modificar o codigo]

Producción hidroelectrica[editar | modificar o codigo]

En Aragón se troban instalatas:

  • 74 centrals en a provincia de Uesca con una potencia instalata de 847.297 kW con una producción d'electrecidat de 2.787.000.000 kW/h.
  • 30 centrals en a provincia de Zaragoza con una potencia instalata de 372.437 kW con una producción d'electrecidat de 761.000.000 kW/h.
  • 34 centrals en a provincia de Teruel con una potencia instalata de 24.135 kW con una producción d'electrecidat de 28.000.000 kW/h.

Rechimen fluvial[editar | modificar o codigo]

L'Ebro ye un río cabaloso pero con un cabal irregular, a remates d'estiu tien cerenyas baixatas y en primavera, con o mayenco en os Pireneus tien o suyo maximo cabal. En Tortosa ha arribato a tener un caval de 32m³/s en periodo d'ixuquera y se superoron os 10.000 m³/s en bella creixita.

As prencipals inundacions en Zaragoza dende remates d'o sieglo XIX son:

  • marzo 1888 3.760 m³/s
  • chinero 1891 3.250 m³/s
  • febrero 1892 3.790 m³/s
  • chinero 1895 3.118 m³/s
  • marzo 1930 3.600 m³/s
  • aviento 1930 3.000 m³/s
  • octubre 1937 3.000 m³/s
  • chinero 1941 4.000 m³/s
  • febrero 1952 3.260 m³/s
  • chinero 1961 4.130 m³/s
  • noviembre 1966 3.154 m³/s
  • febrero 2003 2.957 m³/s
  • marzo 2003 2.220 m³/s
  • abril 2007 2.282 m³/s

Curiosidaz[editar | modificar o codigo]

Os ríos Isuela (río de Uesca afluent d'o Flumen; río de Zaragoza afluent de l'Aranda) y Cidacos (con a mesma prenuncia y diferent grafía en espanyol: Cidacos río riojano y Cidacos, río navarro) son afluents con o mesmo nombre, por a marguin dreita y por a ezquierda.

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Afluents d'o río Ebro
Marguin izquierda Nela · Xerea · Bayas · Zadoya · Ega · Aragón · Arba · Galligo · Segre
Marguin dreita Oca · Tirón · Nacheriella · Iregua · Leza · Cidacos · Alhama · Queiles · Uecha · Xalón · Uerba · Chiner · Lopín · Aguas · Martín · Regallo · Guadalop · Matarranya