Echipto

Plantilla:Infobox País A Republica Arabe d'Echipto (arabe: مصر Misr) ye un país a lo noreste d'Africa, anque incluye a peninsula d'o Sinai, que fesablement habría d'estar considerada parti d'Asia. A mayoría d'a población d'o país s'asienta a lo largo d'o río Nilo y la mayor parti d'a suya superficie la forma o disierto d'o Sahara estando quasi toda deshabitada.

Ye un país que muga a l'este con Palestina y con Israel, a o sud con Sudán y a l'ueste con Libia. Antiparte, muga a o norte con a mar Mediterrania y a l'este con a mar Roya. A peninsula d'o Sinai, a o canto d'a mar Roya, muga a l'este con o golfo d'Aqaba y a l'ueste con a golfo de Suez. D'iste zaguer golfo marcha enta o norte a canal de Suez, una vía de transporte maritimo que ubrió a fins d'o sieglo XIX Ferdinand de Lesseps, dica plegar a la mar Mediterrania.

A suya población ye de 76.124.000 habitants (estimación de 2004) en una superficie d'1.001.450 km², con una densidat de población de 75 hab/km². A suya capital ye O Caire (القاهرة), con bells 15,2 millons d'habitants. Atras ciudatz d'importancia por a suya población son Aleixandría, en o delta d'o Nilo, y Gizeh, que fa parte de l'aria metropolitana d'O Caire. A luenga oficial d'o país ye l'arabe, estando l'arabe echipcio o dialecto emplegato por a mayor parti d'a población echipciana. A moneda ye a libra echipciana. Politicament, Echipto ye actualment una republica de tipo presidencialista, estando actualment en o pueto de president o islamista Mohamed Morsi y estando de primer menistro Kamal Ganzouri, dende que en febrero de 2011 se derrocó a o rechimen de Hosni Mubarak. Echipto fa parte d'a Liga Arabe, de l'Organización d'as Nacions Unitas y d'a Unión Africana, y en o mundo arabe ye considerato como o suyo prencipal foco politico y cultural.

A relichión d'a mayor parte d'a suya población ye o Islamismo, encara que tamién contina en o país una chicota minoría que practica o Cristianismo, os coptos, en a Ilesia Ortodoxa Copta (y una minoría aintro d'ista minoría en a Ilesia Catolica Copta).

Echipto ye uno d'os puestos a on naixió l'actual cevilización occidental, estando l'Antigo Echipto uno d'os puestos clau de l'Antigüidat. O país continó estando un país de muita importancia en atros momentos historicos, y una crucillata de cevilizacions a on confluyen influencias de l'Africa subsahariana, d'o Islam y d'Europa. Como conseqüencia d'o suyo pasato historico, Echipto tien á-saber-los molimentos, destacando por as suyas piramides, encara que bi ha tamién destacados representants d'o Arte islamico, amás de quantos molimentos d'Arte echipcián y tamién d'Arte griego y d'Arte bizantín. Cal destacar a val d'os Reis, a piramide de Gizeh u o monesterio de Santa Caterina d'o Mont Sinai.

Etimolochía

O nombre d'o país en l'Antigo Echipto y en idioma echipcián yera Kemet (kṃt), con o significato de tierra negra (de kem, o nombre d'a color negra) por contraposición a deshret (dšṛt), tierra roya, d'a on provién a palabra disierto. Tierra negra, en iste contexto, fa referencia a o territorio que ye apto ta la practica de l'agricultura, que en Echipto yera y contina estando o más amanato a o curso fluvial d'o río Nilo, con as suyas periodicas creixitas conseqüencia d'as plevias en o suyo curso alto y que embadinaban os campos de cultivo con limo que permitiba as collitas. Ixe nombre pasó a o idioma copto (uno d'os estadios evolutivos d'a luenga echipciana) como kīmi u kīmə, pasando dende o copto a l'idioma griego como Χημία (Khēmía).

En idioma arabe o nombre actual d'o país ye (transliterato) Miṣr, y en arabe echipcián ye Maṣr. Ixa palabra tién a mesma radiz que a palabra en hebreu מִצְרַיִם (Mitzráyim), que significa dos estreitos y fa referencia a l'antiga división de l'Antigo Echipto en dos reinos diferents, l'Alto Echipto y o Baixo Echipto. Orichinalment, a radiz en cuestión feba referencia a civilización.

Sindembargo, o nombre en aragonés, Echipto, deriva d'o nombre d'o país en latín, Aegyptus, que deriva dreitament d'o nombre en griego antigo, Αίγυπτος (Aígyptos). Antiparte, iste nombre griego s'orichinó en una palabra en echipchián tardano, Hikuptah, que yera una corrupción d'o toponimo Hat-ka-Ptah (tierra d'o ka u anima de Ptah), o nombre d'un templo en a ciudat de Menfis, a on bi heba un important santuario adedicato a uno d'os prencipals dioses d'a mitolochía echipciana, Ptah. Ixe nombre en griego y os adchetivos que en derivan (aigýpti, aigýptios) pasoron a l'idioma copto como gyptios u kyptios, rematando a suya evolución en o idioma arabe como qubṭī -> qubṭ, estando iste l'orichen d'a palabra copto.

Relación con os chitans

Antiparte, o pueblo chitán deriva o suyo nombre dreitament d'o chentilicio emplegato ta os habitants d'Echipto, echipcián, porque quan os chitans plegoron a territorios europeus, se presentaban decindo que os suyos chefes yeran contes d'Echipto y o grupo de chens que yeran con els os suyos vasallos; por ixo en quantas lenguas europeas se conoix a os chitans con bell nombre derivato d'a palabra echipcians.

Cheografía d'Echipto

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía d'Echiptoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Cheografía fisica

Anvista den de satelite d'Echipto: se i puet veyer o río Nilo que divide o país, os suyos dos disiertos a l'este y a l'ueste, a peninsula d'o Sinai, a mar Mediterrania, a mar Roya y o golfo de Suez, os puestos cheograficament más importants d'o país.

Situato en Africa d'o Norte, en o suyo cabo noroccidental y en a muga con Asia (de feito a peninsula d'o Sinai ya fa parte d'ixe continent) con una superficie, alto u baixo, d'1 millón d'habitants. Muga a o noreste (precisament en a peninsula d'o Sinai) con Israel y Palestina, a l'este con a mar Roya y o golfo de Suez, a o sur con Sudán, a l'ueste con Libia y a o norte con a mar Mediterrania.

Ye un país dominato por o disierto, que ocupa a mayor parte d'a suya superficie, con o disierto d'o Sahara a l'ueste d'o río Nilo y zonas tamién deserticas a l'ueste d'ixe río, amás d'o disierto d'o Sinai en a peninsula homonima. Nomás no son diserticos os territorios regatos por o Nilo, o delta d'o Nilo y bells oasis ixeminatos por o disierto.

Asinas, o río Nilo, o solo río d'o país, ye l'autentico pulmón d'Echipto y a suya fuent de vida, estando historicament as suyas creixitas a razón de ser d'un país con una economía basada en l'agricultura.

O territorio echipcián puet dividir-se en quatre rechions clarament esferenciatas:

• O disierto occidental, dito Disierto de Libia, consistent en una plana eixuta que domina un territorio más baixo, a dita depresión de Qattara.
• O disierto oriental, dito Disierto arabigo, que plega dica las costas d'a mar Roya., dominato por una sierra paralela a la linia d'a costa.
• A val d'o Nilo, en o curso d'o río, que divide istas dos zonas diserticas, y d'a quala en fa parte o delta d'o Nilo.
• A peninsula d'o Sinai, dominata tamién por o dito disierto d'o Sinai, en forma de trianglo invertito con o golfo d'Aqaba a l'este, o golfo de Suez a l'ueste y a mar Mediterrania en o suyo canto norte.

Respective d'o suyo clima, o país ye asinas un país de clima disertico, encara que a redolada norte a o canto d'a mar Mediterrania tien un clima mediterranio (anque sin de plebias d'importancia, que no plegan a 250 mm/anyo). Cal parar cuenta que en o clima disertico as temperaturas ye fácil que cambien muito entre a nueit, que gosa estar muit fría, y o día, que ye muit caloroso.

Divisions administrativas

O país ye dividito administrativament en Gubernaturas u muhafazat, con un total de 26.

As 26 Gubernaturas d'Echipto.

Gubernatura Capital Aleixandría Aleixandría Aswan Aswan Asyut Asyut Al Buhayra Damanhur Beni Suef Beni Suef O Caire O Caire Al-Daqahliyah Mansura Damieta Damieta El Faium Faium Al-Gharbiya Tanta Gizeh Gizeh Ismailia Ismailia Kafr al-Shaykh Kafr al-Shaykh

Gubernatura Capital Matruh Mersa Matruh Al-Minya Al-Minya Al-Minufiya Shibin al-Kom El Wadi el Gedid Kharga Sinai d'o Norte Arish Port Saïd Port Saïd Al-Qalyubiyah Banha Qina u Qena Qena Mar Roya Hurghada Al Sharqiya Zagazig Sawhag Sawhag Sinai d'o Sud Al-Tor Suez Suez

Historía d'Echipto

Ta más detalles, veyer l'articlo Historía d'Echiptoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Echipto ye uno d'os puestos a on naixió l'actual cevilización occidental, estando l'Antigo Echipto uno d'os puestos clau de l'Antigüidat. Os reganos d'a val d'o Nilo premitioron o naiximiento d'una cevilización orichinal, estendillata por as mugas d'o río Nilo dica o delta d'o Nilo en a mar Mediterrania, cevilización conoixita por os historiadors como Antigo Echipto, que desembolicó un sistema d'escritura propio, a dita escritura hieroglifica, apareixita poco dimpués de l'aparición de l'escritura cuneiforme en Mesopotamia, alto u baixo en 3.300 aC. O país esdevenió una monarquía rechita por os ditos faraons, que reinoron en succesivas dinastías dica que Echipto fue adhibito a l'Imperio Román en tiempos de César Augusto. En ixas envueltas, Echpto esdevenió una crucillata de cevilizacions a on confluiban influencias de l'Africa subsahariana, de l'Antiga Grecia (y dimpués de l'Antiga Roma) y d'as cevilizacions d'Orient Meyo.

Luego d'a conquiesta romana d'Echipto, se i desembolicó activament a filosofía, amás d'esdevenir uno d'os centros de difusión d'o Cristianismo, dica la conquiesta d'o país en o sieglo VII por os musulmans, escaicimiento que transformó de raso a estructura relichiosa d'o país, profundament islamizato dende ixe inte. Activo partecipant en as luitas contra as Cruzatas, Echipto remató por estar adhibito a l'Imperio otomán, continando fendo-ie parte dica la suya ocupación en zaguerías d'o sieglo XIX por o Reino Unito, fendo asinas parte d'o Imperio britanico. Con a construcción d'o canal de Suez que premitiba o transporte maritimo entre a mar Mediterrania y a mar Roya (con a quala cosa ya no calía rodiar Africa), Echipto esdevenió un puesto clau en as rotas de comunicación britanicas con o Raj britanico, l'imperio que heban construito en a India, y con as suyas posesions en Asia y Oceanía. Por ixe motivo Echipto estió obchectivo de l'Afrika Korps d'o Tercer Reich mientres a Segunda Guerra Mundial, encara que formalment o país, que yera legalment un protectorato britanico semi-independient dende 1922 (o Reino d'Echipto), estió neutral en a guerra. En rematar a guerra, o país recobró a suya plena independencia, abolindo dimpués a monarquía ta esdevenir una Republica.

Molimentos

Como conseqüencia d'o suyo pasato historico, Echipto tien á-saber-los molimentos, destacando por as suyas piramides, encara que bi ha tamién destacados representants d'o Arte islamico, amás de quantos atros molimentos d'Arte echipcián y tamién d'Arte griego y d'Arte bizantín. Cal destacar a val d'os Reis, a piramide de Chiza u o monesterio de Santa Caterina d'o Mont Sinai.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Echipto.

Plantilla:Destacato Plantilla:Destacato ak:Igyipt