Diferencia entre revisiones de «Chibraltar»
Sin resumen de edición |
Sin resumen de edición |
||
Linia 44: | Linia 44: | ||
|dirichent1 = [[Isabel II d'o Reino Unito|Isabel II]] |
|dirichent1 = [[Isabel II d'o Reino Unito|Isabel II]] |
||
|tipo_dirichent2 = Gubernador |
|tipo_dirichent2 = Gubernador |
||
|dirichent2 = |
|dirichent2 = Edward Davis |
||
|tipo_dirichent3 = Primer Menistro |
|tipo_dirichent3 = Primer Menistro |
||
|dirichent3 = |
|dirichent3 = Fabian Picardo |
||
|PIB = $1066 millons |
|PIB = $1066 millons |
||
|PIB per capita= $38,200 |
|PIB per capita= $38,200 |
Versión d'o 11:55 25 chi 2016
Chibraltar | |||||
Territorio d'ultramar d'o Reino Unito | |||||
| |||||
Lema: Nulli Expugnabilis Hosti (latín «No conquerible por dengún enemigo») | |||||
Entidat • Estato |
Territorio d'ultramar Reino Unito | ||||
Capital | Chibraltar | ||||
Idioma oficial • Luenga propia • Atros idiomas |
Anglés Llanito Castellán | ||||
Establimiento d'o Reino Unito |
11 d'abril de 1713 | ||||
Superficie • Total |
6.843 km² | ||||
Gubierno • Chefe d'Estato • Gubernador • Primer Menistro |
Monarquía Isabel II Edward Davis Fabian Picardo | ||||
Población • Total (2014) • Densidat |
33 140 hab. 4.290 hab/km² | ||||
PIB (nominal) • Total • PIB per capita |
$1066 millons $38,200 | ||||
Identificadors • Internet |
.gi | ||||
Prefixo telefonico | +350 | ||||
Moneda | Libra chibraltarenya (GIP )
| ||||
Miembro de: Reino Unito, UE, ONU, OTAN, OCDE, OSCE |
Chibraltar (en grafía etimolochica, anglés y castellán Gibraltar, prenunciato /dʒɨˈbrɒltər/ en anglés y /xiβɾalˈtaɾ/ en castellán) ye un territorio d'ultramar perteneixient a lo Reino Unito. Ye situato a lo sud d'a Peninsula Iberica en o Estreito de Chibraltar, a los pietz d'o penyón d'o mesmo nombre.
A suya población ye de 27.967 habitants en 2007, en una superficie de 6,5 km² y una densidat de 4.290 hab/km².
A ciudat ye un centro bancario y toristico, y base de l'Armata Britanica (Royal Navy).
Toponimia
Provién de l'arabe جبل طارق (/Chabal Tarik/) que significa Mont de Tarik, suposato caudiello berber que dentró en a Peninsula Iberica bella cosa enantes que Muza. En o "Liber Regum" en parlan:
En o "Libro de las Cheneracions", relacionato con l'anterior plegan a fer servir a ch d'a grafía moderna:
Historia
Chibraltar y Ávila (antiga ciudat y tozal en l'actual Ceuta) formaban as ditas Columnas d'Hercules, que os mariners fenicios marcoron con unas columnas d'archent ta indicar a los pueblos mediterranios as mugas d'a zona segura de navegación.
Anglaterra y os Países Baixos, dos grans potencias maritimas, yeran enemigas de l'aspiración de Felipe d'Anchú (más tardi Felipe V d'Espanya) a la cadiera reyal d'Espanya. En chulio de 1702, mientres a Guerra de Succesión Espanyola, plegoron ta Cádiz y desembarcoron en Rota y Puerto de Santa María.
O 4 d'agosto de 1704, una atra esquadra anglesa prenió Chibraltar. Os suyos comandants (Sir George Rooke y o Prencipe Chorche) prenioron o Penyón en nombre de l'Archiduque Carlos d'Austria, pretendient a la cadiera d'Espanya. Entre os expedicionarios, se i trobaba un batallón de catalans, que desembarcoron en l'actual Catalan Bay. Un d'os protagonistas d'istos escaicimientos ye o famoso duque de Marlborough (dito Mambrú por os espanyols). Nueu anyos más tardi, a conquiesta se formalizo por meyo d'o Tractato d'Utrecht (1713), en o que Espanya cedeba a lo Reino Unito o Penyón con a condición d'evitar, u en defecto d'ixo controlar, o contrabando enta Espanya.
Espanya prebó de reconquerir ista ciutat, en 1727, 1779 dica 1782, y no reconoixió a ocupación d'ista zona d'o suyo territorio. En 1783, por o tractato de Versailles, Espanya acceptó a cesión de la sobirania de Chibraltar a lo Reino Unito a cambeo d'a recuperación de Menorca y parti de Florida.
Totz os intentos ta recuperar Chibraltar fracasoron debito a la superioridat anglesa en a mar. O escritor espanyol, naixito de Cádiz, José Cadalso morió en un d'istos intentos. S'establió una muga e un campo melitar en Chibraltar. Os chibraltarenyos de 1704 se'n heban tresladato con a insignia d'o suyo municipio ta San Roque y chunto iste lugar creixió atro dito Los Barrios. Más tardi se repobló tamién Alchezira (albandonata dende 1369).
Mientres a Guerra Civil Espanyola, as tropas britanicas ocuporon l'itsmo, que no heba estato cedito a Anglaterra, a on i construyoron un aeropuerto. D'atra man mientres a Segunda Guerra Mundial, Chibraltar estió a base d'operacions melitars britanicas entre l'Atlantico y a Mediterranio, amás d'estar o solo territorio d'Europa continental que se mantenió libre d'ocupación por as fuerzas de l'Eixe.
Francisco Franco consideraba a ocupación como una afrenta a la dignidat espanyola, y ye por ixo que mirando de forzar una devolución mantenió trancata "la varana" mientres 13 anyos. Quan remató a dictadura se premitió unatra vegata o paso de viachers y mercancías.
En l'actualidat os gubiernos espanyols continan reclamando a sobirania u cosobiranía d'o Penyón, encara que ista reclamación siempre ha estato refusata por o gubierno britanico; os habitants de Chibraltar han esfendito lo suyo dreito d'autodeterminación, garantizato por a Carta d'a ONU en a suya resolución Nº 1514 (XV), y, en referendums convocatos por as autoridatz locals, han refusato albandonar a sobirania britanica.
Demografía
Como ye propio en un puerto mediterranio de gran importancia, l'actual población tien un orichen diverso: principalment britanico y espanyol, con minorías d'orichen italián, portugués, maltés, arabe y chodigo.
Os ciudadanos de Chibraltar son ditos "llanitos", posiblement d'o nombre italián Gianni, de Giovanni (Chuan). A unica luenga oficial ye l'anglés y ye emplegata por o gubierno y as escuelas, pero a mayor parti d'os habitants charran tamién o dialecto andaluz d'o castellán. Amás se charran atras luengas como l'arabe u o maltés y o clamato "llanito" (prenunciato [jɑˈnito] u [ʒɑˈnito]) que tien como base o castellán andaluz con gran influencia de l'anglés y asabelos amprens atras luengas como o chenovés, o italián, o maltés, o portugués y o chodigoespanyol.
As relichions más populars son o catolicismo (76%), o protestantismo (anglicanismo) (6%), o islam (6,9%), o chudaísmo (2,3%) y 7% denguna u bella atra.
Chibraltar ye un d'os territorios más densament poblatos d'o mundo, con alto u baixo 4.290 presonas por km². A requesta d'espacio s'ha solucionato con a ocupación de tierra a lo mar, que actualment representa un tercio d'a superficie total d'a ciudat.
Divisions territorials
Chibraltar ye dividita en siet arias residencials, que apareixen en a siguient tabla. As cifras de población s'han preso d'o censo de 2001:
Estaus d'Europa |
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano |
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard |
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito |