Republica d'Artsakh

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Republica d'Artsakh
Արցախի Հանրապետություն
Artsakhi Hanrapetut’yun
Нагорно-Карабахская Республика
Bandera d'a Republica d'Artsakh Escudo d'a Republica d'Artsakh
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional:
Himno nacional: Azat u ankakh Artsakh
Situación d'a Republica d'Artsakh
Situación d'a Republica d'Artsakh
Capital
 • Población
Stepanakert
~40.000
Mayor ciudat Stepanakert
en azerín Khankendi
Idiomas oficials Armenio y ruso
Forma de gubierno
President
Primer Ministro

Bako Sahakyan
Arayik Harutyunyan
Independencia
 •Declarata
 •Reconoixita
d'Azerbaichán
10 d'aviento de 1991
No
Superficie
 • Total
 • % augua
Costas
Posición n/dº
11.458 km²
Espernible
0
Población
 • Total
 • Densidat
Posición º
137.737(2005)
12,02 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (n/d)
 • PIB per capita
Posición n/dº
n/d
n/d
Moneda Dram
Chentilicio n/d
Zona horaria UTC+4
Dominio d'Internet
Codigo telefonico +374 47
Prefixo radiofonico
Codigo ISO
Miembro de: Azerbaichán

A Republica d'Artsakh (en armenio Արցախի Հանրապետություն, Artsakhi Hanrapetut’yun, en ruso Нагорно-Карабахская Республика, Nagorno-Karabakhskaya Respublika) u tamién conoixita con l'antigo nombre ruso de Nagorno Karabakh (Нагорный Карабах) entre 1991 y 2017, ye de facto un estato independient situato en a rechión d'o mesmo nombre en o Caucas Sud.

Oficialment fa parti d'Azerbaichán y ye situata a 270 kilometros a l'ueste d'a capital Bacú, en a rechión de l'Alto Karabakh, y amán d'a muga con Armenia.

Historia[editar | modificar o codigo]

Dimpués de l'armenización d'os albans caucasians (antipasaus d'os Udis), l'Alto Karabakh estió una zona de población armenia. Entre os sieglos XVI y XVIII yera un bastión d'a cultura armenia y una d'as pocas zonas habitatatas por armenios que no yeran en l'Imperio Otomán. Una dinastía armenia local, os Melik, resistiba contra a expansión otomana entre 1720 y 1730 en o contexto d'as guerras entre Persia y l'Imperio Otomán.

A principios d'o sieglo XIX os rusos conquirioron a l'Imperio Persa os territorios a lo norte de l'Araxes, con l'aduya d'os armenios locals. En 1828 se firmó o tractau de Turlmenchai entre os l'Imperio Ruso y l'Imperio Persa y permitió a 50.000 armenios de Persia que s'establisen en a rechión de Ereván, Nakhicheván y Karabakh.

En chunyo de 1918 os otomans ocuporon Azerbaichán y en agosto planteyoron a cuestión de Karabakh. Una asamblea local, con mayoría armenia refusó a unión con Azerbaichán, pero habió de ceder. Os otomans con l'armisticio de Mudros d'o 30 d'octubre de 1918 habioron de retirar-sen a las suyas mugas de 1914, mientres as fuerzas britanicas preneban posicions en Transcaucasia.

Dimpués de desapareixer o periglo otomán plegó l'inte que os armenios s'enfrentasen con os suyos vecins azerins. Os britanicos facioron de meyadors y establioron a principios de 1919 que Nakhicheban quedase en Armenia y Karabakh en Azerbaichán.

Nagorno Karabakh no feguraba en o tractau ruso-turco de Kars d'o 13 d'octubre de 1921, tractau que repartiba l'Armenia independient entre Turquía y a URSS, dimpués d'una invasión conchunta, pero poco dimpués fue atribuito a Azerbaichán y se creyó a rechión autónoma d'Alto Karabakh o 7 de chulio de 1923.

En ixos primers anyos d'independencia y de descomposición d'a URSS i habió tropas sovieticas que colaboraban en a muga d'Armenia y Azerbaichán en a deportación d'armenios, mientres os armenios de Karabakh yeran en rebelión ubierta y encomenzoron a vencer a los chenocidas azerins a servició d'a republica d'Azerbaichán, y dimpués a forachitar a los azerins de l'Alto Karabakh, (y a los meskhetas asentatos por os azerins). Os armenios de Karabakh y os armenios d'Azerbaichán refuchiatos en Karabakh consiguioron controlar o 10 % d'Azerbaichán, y creyar un corredor con Armenia en una zona habitata por kurdos. Plegoron a controlar dica a ribera ezquierda de l'Araxes, en a muga con Irán, dica que l'exercito iraní intervinió creyando una zona de seguridat de 10 km.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]


Estaus d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito