Mont-fort

	Mont-fort; Monforte de Moyuela
	Municipio d'Aragón
	; Envista de Mont-fort
Entidat; • País; • Provincia; • Comarca	Municipio; Aragón; Teruel; Xiloca
Partiu chudicial	Calamocha
Superficie	47,77 km²
Población; • Total	; 83 hab. (2013)
Altaria; • Meyana	; 1.008 m.
Distancia; • 121 km	; enta Teruel
Alcalde	Paula Delmás Biel (2019)
Codigo postal	44493
Chentilicio	Montfortino
Parroquial; • Diocesi; • Arcipestrau; • Parroquia	; Teruel y Albarracín; Mont Albán; Asumpción de Ntra. Sra.
Ríos	Nogueta (u Santa María)
Coordenadas	41° 3’17’’N 1° 0’51’’U
	Mont-fort Mont-fort en Aragón
	Web oficial

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Ta atros emplegos d'o toponimo Mont-fort se veiga Mont-fort (desambigación) u Monforte (desambigación).

Mont-fort (en castellano Monforte de Moyuela) ye un municipio y localidat aragonesa situata en a muga norte d'a provincia de Teruel, en a comarca de Xiloca.^[1]

Tien una población de 80 habitants (censo de 2007) en una superficie de 47,77 km², con una densidat de población de 1,68 hab./km².

Cheografía

Mont-fort se troba situato a o piet d'a sierra d'Orich (Sistema Iberico), a una altaria de 1.008 m y en a marguin dreita d'o río Nogueta (u Santa María), afluent d'o río Moyuela, a o que debe o suyo apellito en castellano.

Ye situato a una distancia de 121 km de Teruel, a capital d'a suya provincia.

Mugas

O termin municipal de Mont-fort muga con os municipios de Blesa, Uesa, Loscos y Plenas.

Historia

A carta de población de Mont-fort ye de l'anyo 1157. Mont-fort yera situato orichinalment chunto a o castiello, esplazando-se dimpués a o plan. Tenió, dende o prencipio d'a Reconquiesta una gran importancia estratechica: yera o punto de contacto entre a depresión d'Ebro y o Sistema Iberico, en a Extremadura aragonesa.

Mont-fort amanixe como una d'as mencions decumentals mas antigas d'a redolada, ya que se repobló en 1157, anyada en a que Remón Berenguer IV lo prene y le da a Carta de población, con os fueros de Zaragoza y fixando as mugas d'o lugar. Mientres un breu periodo de tiempo estió cabeza d'una Comunidat d'aldeyas, ta integrar-se dimpués en a Sexma de Trassierra, una d'as cinco u seis en que se trestallaba a Comunidat de Daroca.

En 1877 s'adhibió a o termin municipal montfortino a pardina d'Otón, con a condición de que heba a pagar un censo a la Comanda de Mont Albán d'a Orden de Sant Chaime.

Toponimia

Seguntes diz a tradición popular en primeras se deciba Montefuerte y por contracción d'o vocable cambeó ta Monfort. O nombre podría tener un orichen a partir de nombre de persona (bi ha toponimos d'o tipo Mont-fort en Francia con orichen antroponimico^[2]).

Monfort ye como se vei ya en a Carta de población de 1157:

In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Raimundus Dei gracia comes barchinonensis et princeps aragonensis facio hanc cartam donationis et cesionis vobis omnibus populatoribus de Monfort qui ibi estis populati veneritis.

Tamién apareix como Monfort, Montfort, u bellas variants, en a Bula d'Hadrián IV (que ye una confirmación d'ilesias que fa o Papa Hadrián IV a o bispe de Zaragoza en 1159), en a lista de primicias de 1279-1280 y en o Fogache de 1495. En o "libro d'a manifestación d'o morabetín d'as aldeyas d'a ciudat de Daroca"^[3] (1373) s'escribe Moffort.

O nombre se castellanizó anyadendo una -e seguindo o modelo de Argent-Argente, Cascant-Cascante, y se convertió en Monforte. Dende 1916 ye conoixito oficialment ya como Monforte de Moyuela.

Bi ha microtoponimos en idioma aragonés u talment en mozarabe como o río Nogueta (d'o latín NUCETUM como "Nocito"), tamién conoixiu como río Santa María.

Camín d'o Cit

A localidat ye incluyita en a Rota d'o Cit, creyata en 1999 por diversas deputacions provincials ta remerar os nueucientos anyos d'a muerte d'o Cit Campeador, ya que ye Mont-fort un d'os lugars por a on que pasó iste personache. A prueba d'ello ye que apareixe en o propio Cantar d'o mío Cit, libro en que se basa a rota:

Hya va el mandado por las tierras todas,
pesando va a los de Monçon [Mont-fort] e a los de Huesca [Huesa].

Cantar d'o mío Cit
939-940

Demografía

Evolución demografica

1362 f	1495 f	1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900
-	-	-	-	-	-	-	-	702

1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991
753	698	664	488	478	347	203	126	116

1992	1994	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002
-	-	-	-	84	63	61	58	81

2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
73	75	76	81	80	84	80	69	64

2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
63	66	63	66	66	64	65	67	71

2021	2022	2023	2024	2025	2026	2027	2028	-
71	75	-	-	-	-	-	-	-

1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidaz poblacionals en l'INE.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
CHA											1
PAR					1	1	-	-	2	3	1
PCE		-
PP		4	5		-	-	-	-	-		1
PSOE		1		5		-	1	1	1		-
UCD	5
Total	5	5	5	5	1	1	1	1	3	3	3

Alcaldes

Lista d'alcaldes
Lechislatura	Nombre	Partiu politico
1979–1983	Adolfo Roche Gadea	UCD
1983–1987		PP
1987–1991		PP
1991–1995		PSOE
1995–1999	Pedro Ángel Gadea de Cortes	PAR
1999–2003	Pedro Ángel Gadea de Cortes	PAR
2003–2007	Carmelo Esteban Lacasa	PSOE
2007–2011	Carmelo Esteban Lacasa	PSOE
2011–2015	José Gracia Plou	PAR
2015–2019	José Gracia Plou	PAR
2019–2023	Paula Delmás Biel	PP
2023–2027	Paula Delmás Biel ^[4]	PP

Molimentos

Molimentos relichiosos

Ilesia Parroquial de Nuestra Sinyora de l'Asumpción (sieglos XVI a o XVIII). Edificata a espensas d'os vecins, dimpués de ser destruita l'antiga mientres as Guerras Carlistas; se remató a suya construcción en 1847, encara que en 1849 mancaba de fer a torre.
Ermita d'a Virchen de Belén (sieglo XVIII), con precedents goticos.
Ermita d'a Virchen d'o Pilar.
Ermita d'a Santa Sepoltura (Santo Sepulcre) (1791). Construcción de mampostería, d'una nau d'un trampo cubillata con vuelta vaída y lunetos. Actualment de propiedat privata.

Molimentos civils

Castiello de Mont-fort (sieglo XII). Situato en o tozal que manda o lugar, de gran valor estratechico ya que ye situato en a primera linia de sierras a o sud d'a depresión d'Ebro. D'a edificación orichinal, nomás se'n conservan os fundamentos de dos torrazas de mampostería. Bien d'Intrés Cultural.
Restas d'o Entibo Romano (sieglo I), situatas en o estreito d'a Virchen d'o Pilar, en o río Nogueta.
A Fuent (1954), conchunto formato por a fuent, o lavador y a basa.

Fiestas

Sant Antón, patrón d'as bestias (17 de chinero). Fogueras y bendición d'animals.
Sant Blas, patrón de Mont-fort (3 de febrero). Procesión con a imachen d'o santo por as carreras d'o municipio, bendición de lamins y reparto de roscón bendecito.
Romería a l'Ermita d'a Virchen d'o Pilar (Tercer sabado de mayo, encara que a suya calendata real ye o Lunes de Pentecostés). Se celebra misa en ista ermita, situata amán d'os estreitos d'o río Santa María, dimpués d'a cual o Concello ofreixe un "refresco popular". Gran parti d'os asistents realiza dimpués una chenta en o campo.
Fiestas Mayors en Honor a l'Alabanza d'a Santa Cruz (Meyatos d'agosto, encara que en realidat ye o 14 de setiembre). As tipicas fiestas de verano d'os lugars, con actos relichiosos, festivals de ixota, chuegos tradicionals y ta os mas chicoz, concursos y verbenas.

Ocio

Birlas, chuego tradicional (pareixito a os bolos) que practican hue en día as mullers. Anyalment se fa un campionato local mientres as fiestas patronals.

Asociación Socio-Cultural

Mont-fort tien una asociación socio-cultural dita Montefuerte, establita en 1990 y con seu en l'antiga escuela de ninyas. O nombre d'esta asociación proviene de l'antigo nombre d'o lugar y realiza tot tipo de actividaz culturals; dende excursions a chentas, cursos y chuegos ta os ninos, antimás d'a tipica participación en a Ofridura de Flors a la Virchen d'o Pilar.