Sierra de Sant Visorio

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Sierra de Sant Visorio
Toponimia d'a Sierra de Sant Visorio
Cheografía
Cordelera	Sierras interiors pirenencas
Sector	{{{sector}}}
{{{tpran}}}	{{{ran}}}
Maxima altaria	1316 m, Tozal d'o Pozo
Cimas importants
Largaria
Amplaria
Superficie
Vértiz cheodesico
Subsistemas	{{{subsistemas}}}
Administración
Estau
País	Aragón
'
Edat
Materials
Tipo	{{{tipo}}}
Mapa

A sierra de Sant Visorio ye un serrato de l'aria central de Sobrarbe, que desepara d'una man la cuenca d'o río Yesa (baixa val de Vió y Puértolas) y a val d'a Cinca. A suya estructura ye de piedra calsinera con bellas betas de piedra d'arena. Forma terrers en beluns d'os suyos barrancos mas meridionals. Os termins municipals d'A Buerda, Puértolas y Boltanya en parten politicament a cheografía.

Orografía

As prencipals puntas son o tozal d'as Cruces (1225 m) (en as garras d'o cual i ye fincata la ermita de Sant Visorio), o tozal d'o Pozo (1316 m) y lo tozal d'o Muro (1182 m) (que debe lo suyo nombre a lo lugar de Muro de Bellós).

Cheograficament, limitan a suya base las cuencas meya y baixa d'a Yesa y baixa d'o Bellós per a suya vesant norte. Son barrancos importants d'este costato Fobons y Os Puis, que en baixan en afluencia enta lo Bellós, y As Moscaruelas, A Selva y Os Infiernos per a part d'a Yesa. A Val d'a Cinca trescruza per baixo y a l'este d'o lugar de Muro de Bellós y s'adintra en o termin municipal d'A Buerda dimpués d'o barranco d'as Faixas d'os Moros y Minguars. Os interfluvios d'estes dos barrancos forman os que están popularment clamatos Monts d'Escalona per a suya proximidat enta ixa localidat.

A garra sud d'o mont se fa fundament sulcada por o Barranco d'o Sarrato (mes conoixito como de Sant Vicient) on que i desaugua lo Barranco de Fontanal. Tot ixo perteneixendo a lo municipio d'A Buerda. A faldada sud-ueste d'o Tozal d'o Pozo ye conoixita como Solano de Regaderas y ubre lo paso enta lo Barranco de Canyimars dende os monts d'A Buerda. Canyimars drena l'augua d'a baixant sud d'esta sierra enta lo nuclio de Boltanya.

Ya en fincas de Boltanya, lo Portiello d'as valles, fincato debaixo d'o Tozal d'as Cruces y a part de Moriello de Sampietro, ye lo unico paso natural enta la Val de Vió dende la Val de l'Ara d'antes no se piense de puyar ta Fanlo per a cuenca d'o Ixate (Plana d'Ubiar, municipio de Broto).

Vechetación

A vechetación arboria i ye composata de pins royos y negros, chinepros (u chinebreros) y sabinas en as solanas, as dos zagueras especies especialment en a vesant sud d'o Tozal d'as Cruces, a on que la imperancia de terrers fan imposible la existencia de garra altra especie vechetal. Per cuentas de cambio, en os pacars i son frecuents os caixigos e las lecinas, con cualques formacions de chopos en puestos especialment humedos. Tamién se i puede trobar belas especies domesticas que quedoron asilvestratas en abandonar-se muitas d'as faixas cultivables, como las oliveras u almendreras, especialment a lo costato d'os lugars como Sant Vicient d'A Buerda, Fontanal, Muro de Bellós u Moriello de Sampietro.

Buixos, romers y aliagas forman as matas arbustibles predominants.

Explotacions

Tradicionalment, as garras d'o norte e nor-ueste d'o serrato, con muitos pacos e barrancos de uembra, estioron fértils productoras de fustes y matieras, con forestas prou densas y abundancia d'árbols de calidat, como grans caixigos en a man d'A Selva, beluns d'os cuálos encara se i pueden trobar en l'actualidat. Yeran estas vesants os puestos ideyals ta espleitar-ne os picadors qui en heban aproveitato los materials ta fer as navatas d'o Bellós. Mientres, as vesants sud, con pendients menos pronunciatas, con mes facilidat d'acceso, pero vechetación d'especies mes austeras (i son muito abundants os chinipros y las sabinas, pero os pins no i creixen con prou altura ta estar guaire rentables), estioron esforestatas en pro d'estender-ie faixetas d'uso agricola.

Documentos d'o sieglo XVIII parlan d'a división d'os monts d'uso forestal, perteneixendo, d'ixa man, as crestas y selvas d'entre os barrancos de Fobons y as Moscaruelas a l'uso exclusivo d'o lugar de Puyarruego (S'ha de recordar a tradición navatera de la dita localidat). Dende a Selva dica lo Portiello d'as Valles yera tierra en dreito d'o lugar de Moriello de Sampietro, que levaba tamién navatas ta tirar-las en a Yesa asinas como tamién una important actividat artesanal d'a fusta (tallas con buena reputación en heban quitato d'ixes fustes).

Os lugars de Muro de Bellós, Escalona y lo casar de Uertas de Muro yeran, en ixa epoca, parte d'a Val de Puertolas e como colectividat podeban espleitar as selvas dende Fobons dica la garra d'o barranco de Faixetas d'os Moros (on que ibi ha encara as buegas con o que ye mont d'A Buerda). Asinas, tot ixo que huei coneixemos como Monts d'Escalona, estioron de facto as faixas, barrancos y baixants que podeban espleitar os habitants d'esta comunidat. Amás, dintro d'esta cuaternación incluyoron o Pui Sancho, puesto per on trescruzaba una cabanyera ganadera dende lo mont d'A Buerda y la Val d'a Cinca enta as estivas de Vio. Encara se i pueden trobar una corral (uellera en o decir d'os pobladors) en l'alto d'o paso.

• Datos: Q20619675