Esperanto

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Esperanto
Atras denominacions: Luenga internacional
Parlau en: Esperantujo
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: {{{pueblo}}}
Parladors: 100.000 - 2 millons
Posición: {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Luenga artificial

 Esperanto

Escritura: Alfabeto esperanto (latín)
Estatus oficial
Oficial en: Muitas ONGs y asociacions
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: {{{reconoixiu}}}
Regulau por: Academia d'o Esperanto
Codigos
ISO 639-1 eo
ISO 639-2 epo
ISO 639-3 epo
SIL epo

O esperanto ye una luenga artificial creyata por o medico L. L. Zamenhof en 1887 como resultato d'una decada de treballo. O primer libro publicato estió La lingvo internacia (en aragonés: A luenga internacional).

A cifra de fablants creixió rapidament en as decadas siguients, en un prencipio en l'Imperio Ruso y Europa oriental, America, China y Chapón. En os primers anyos d'o movimiento, os esperantistas teneban contacto por correu, pero en 1905 se fació lo primer Congreso Universal d'Esperanto (Universala Esperantista Kongrezo) en Boulogne-sur-Mer.

O vocabulario se trigó de muitas luengas. Bellas parolas nuevas tienen o suyo orichen en fablas no indo-europeas, como o chaponés, por estar consideratas internacionals. Sin dembargo, a mayor parti d'o vocabulario d'o esperanto procede d'o latín, as luengas romances (mas que mas d'o italiano, o castellano y o francés), o alemán y l'anglés.

Ista luenga no ye oficial en dengún país, pero ye parte de bels programas educativos en muitos países.

Historia[editar | modificar o codigo]

L. L. Zamenhof, iniciador d'o esperanto.

O doctor Zamenhof desenvolicó o esperanto en zaguerías d'a decada de 1870 y primerías d'a de 1880. A luengua nativa de Zamenhof yera o ruso, pero tamién parlaba yiddisch,[1] polaco[2] y alemán con fluideza. Aprendió francés, latín, griego, hebreu y anglés. Escribió una gramatica d'o yiddisch (a primera escrita per un chodigo). De luengas como o espanyol, o italiano[3] y o lituano en teneba conoixencias basicas.

En Białystok, a villa natal de Zamenhof, i viviban muitos pueblos y se i parlaban cuantas luengas, como l'alemán, o ruso, o polaco u o yiddisch —que yera amplament mayoritario—, lo que dificultaba a comprensión, mesmo en as situacions mas cutianas. Como Zamenhof consideraba que a inexistencia d'una luengua comuna yera a razón prencipal d'os conflictos entre diferents nacions, prencipió a treballar, cuan yera estudiant, en o prochecto d'una luenga de convención capable de resolver o problema lingüistico. Caldría que fuese distinta d'as luengas nacionals, neutral y fácil d'aprender y ta ixo acceptable por toz como segunda luenga. Una luenga aprendita a o mesmo tiempo que as nacionals y emplegata en situacions en que s'han de comunicar diferents parlants de diferents culturas u nacions. La clamó Lingwe Uniwersala. Su pai le fació prometer que deixaria de treballar en o suyo idioma y s'adedicaría a os estudios. Zamenhof se'n fuó ta Moscú a estudiar medecina. Seguntes bels biografos, en una d'as vesitas a o suyo lugar descubrió que su pai heba cremato toz os manuscrits d'o suyo prochecto. Zamenhof se metió alavez a reescribir-los, adhibindo-ie milloras y fendo-lo evolucionar.

Dimpués de diez anyos de treballo, que Zamenhof pasó traducindo literatura a l'idioma y escribindo prosa y versos orichinals, a primera gramatica d'o esperanto se publicó en Varsovia, en ruso, o 26 de chulio de 1887, en un libro dito Lingvo Internacia, que entre os esperantistes se conoixe como Unua Libro.[4] Teneba 40 pachinas, cubierta y una fuella suelta y encluyiba:

  • Prologo (28 pachinas), a on i heba os primers textos en esperanto:
    • Pai nuestro.
    • Fragmentos d'a Bíblia.
    • Modelo de correspondencia.
    • Mia penso, poesía orichinal.
    • Poesía de Heinrich Heine, traducita de l'alemán.
    • Ho, mia kor', poesía orichinal.
  • Ueito tarchetas con a promesa d'aprender a luenga si diez millons de persones feban publica a mesma promesa.
  • Leccions de lingvo internacia, que consistiban en l'alfabeto d'o esperanto y 16 reglas basicas de gramatica y de sintaxi (6 pachinas).
  • Diccionario internacional-ruso (947 parolas) (en tomo a parti) con a frase introductoria siguient (en ruso): "Tot o que ye escrito en a luenga internacional, se puet entender con l'aduya d'iste diccionario".

Mientres os anyos siguients se'n facioron edicions en hebreu, alemán, polaco, francés y anglés.

Espardidura inicial[editar | modificar o codigo]

Mapa d'associacions d'esperanto en Europa en 1905.

O numero de parlants creixió ascape en as primeras decadas, mas que mas en l'Imperio Ruso y en Europa Oriental; dimpués en Europa Occidental, en as Americas, en a China y en Chapón. Muitos d'aquels primers parlants veniban d'un atro idioma planificato, o volapük, que o mesmo Zamenhof heba aprendito.

En 1888, en Nuremberg (Alemanya), o periodista Leopold Einstein funda a primera asociación d'esperanto. Un anyo dimpués, en 1889, o mesmo Einstein funda a primera revista en esperanto: La Esperantisto. I publicoron os suyos escritos Zamenhof, Antonio Grabowski, Solovjev, Devjatin u Leo Tolstoy. Dimpués d'a colaboración de Tolstoy, que estió un d'os mas grans esfensors d'o esperanto, a censura zarista prohibió a dentrada d'eixemplars d'a revista en l'Imperio Ruso.

O movimiento esperantista creixe de traza firme y atraye a personas de todas as clases socials y de todas as ideyolochías, encara que, puet estar que, con una proporción una mica mas gran de miembros d'o que se podría decir a chicota burgesía. Ascape a luenga pasa a o Estato francés y d'astí a o Estato espanyol. Se i pueden documentar os primers parlants en a ciudat de Valencia y en Ceret (Vallespir).[5]

En 1898, o expresident d'a Primera Republica Espanyola, Francesc Pi i Margall, da a conoixer o esperanto en Madrit a traviés d'un articlo de prensa publicato en o diario republicano El nuevo régimen.[6] Dimpués d'a fundación d'os primers circlos esperantistas, d'os cursos d'esperanto y d'o contacto con grupos parellans en atros países, o movimiento esperantista d'o Estato espanyol se siente con prou fuerza ta creyar a primera agrupación d'ambito estatal con l'obchectivo de difundir l'idioma internacional. A Sociedat Espanyola ta a Propaganda d'o Esperanto s'establió en 1903. O mesmo anyo se creyó l'Associació Valenciana d'Esperanto.

Barcelona se constituyó ascape en un centro esperantista gracias a la faina d'o escritor Frederic Pujulà, considerato o introductor y maximo difusor d'o esperanto en Catalunya, que'n fació una gran difusión dende a revista modernista Joventut, con colaboracions en La Veu de Catalunya y con a publicación d'un gran numero d'obras didacticas, como gramaticas, cursos y vocabularios. Atros esperantistas catalans famosos serían Joan Amades, Delfí Dalmau, Joan Mascaró, Andreu Nin u Carles Riba.

En os primers anyos d'o movimiento, os esperantistas nomás heban mantenito contacto por correspondencia. En 1905, manimenos, s'escaició en a ciudat francesa de Boulogne-sur-Mer o I Congreso Mundial d'Esperanto, con 688 participants procedents de trenta países, que consolidó os alacez d'a comunidat esperantista. En iste congreso s'acceptó a Declaración de Boulogne, un documento constitucional basico en que se definiban as causas y os obchectivos d'o movimiento esperantista y a on se fixa oficialment o Fundamento d'Esperanto como reglamento esencial y inalterable d'a luenga. Dende alavez y dica hue, cada anyo, fueras de periodos belicos, s'han celebrato congresos internacionals en os cinco continents, amás d'a-saber-las trobadas y actividaz.

O 18 de chulio de 1907 se constituye o Grupo Esperantista de Maó, con seu en l'Ateneu Popular. Un día dimpués, o 19 de chulio d'o mesmo anyo, se constituye l'Esperantista Klubo Palma, con seu en a Cambra de Comercio,[7] y en 1908 se funda l'Asociación Universal d'Esperanto (UEA). O movimiento esperantista tenió tamién una gran acullita en Aragón dende os primer anyos d'os sieglo XX. Estió l'advogato Emilio Gastón Ugarte qui, con l'aduya d'Agustín Montagud y Rafael Benítez, establió en Zaragoza en l'anyo 1908 a primera sociedat esperantista, dita "Frateco".[8]

En ixe mesmo anyo, 1908, s'orichinó una grieu crisi en o movimiento esperantista que menazaba con destruir a luenga: o cisma de l'ido. Iste cisma lo provocoron un grupo d'esperantistas "reformistas", con Louis Couturat a la capeza, os cuals presentoron un nuevo prochecto de luenga considerato por éls un esperanto reformato,[9] y que a la vegada deixaban ubierta a nuevas reformas. A presión que exercioron os idistas levó a Zamenhof a proposar cuantas reformas ta o esperanto a os lectors de La Esperantisto, como eliminar os sinyals diacriticos, suprimir l'acusativo, etc. O 60% d'os subscriptors d'a revista refusoron as reformas, ya que entendeban que istas destruirían a confianza d'os parlants en a estabilidat d'a luenga que heban aprendito y prencipiato a emplegar. Os idistas creboron o progreso d'o esperanto mientres dos decadas. Manimenos, se veyió un abance notable d'o movimiento esperantista a escala internacional.

Cartel d'o V Congreso Universal d'Esperanto, celebrato en Barcelona (1909).

En 1909 se celebra en Barcelona o V Congreso Universal d'Esperanto, que suposó a plegata a la ciudat (y a la ciudat de Valencia, a on tamién se fació bella actividat) de milenta de personas venitas de muitos países, no nomás europeus, y representó o empentón prencipal d'o movimiento esperantista. Mientres a celebración s'establió a Unión Esperantista Catolica Internacional. Frederic Pujulà presidió o Congreso, estando president d'honor o rei espanyol Alifonso XIII, que nombró a Zamenhof Comandador d'a Orden d'Isabel a Catolica. O mesmo anyo, en Chest (Foya de Bunyol), un vecín d'o lugar, Francisco Máñez, metió o esperanto y consiguió que se i espardise. Chest se convirtió, asinas, en un d'os puestos d'o mundo con un d'os index mas altos de población que parla u entiende o esperanto.[10]

En 1910 s'establió a Federación Esperantista Catalana. O X Congrés Universal d'Esperanto, celebrato en 1914 en París, reunió a alto u baixo 4.000 personas. Tot iste progreso se vió aturato de raso en l'anyo 1914 con o inicio d'a Primera Guerra Mundial. Un golpe addicional estió a defunción d'o iniciador de l'idioma en 1917.

O esperanto y os conflictos d'o sieglo XX[editar | modificar o codigo]

Mientres o primer tercio d'o sieglo XX o esperanto estió muit emplegato y difundito por o movimiento obrero d'Europa. En Alemanya se cononoixiba como o "latín d'os obrers".[11] En a Unión Sovietica se i produció un creixiemiento destacato y en 1921 se creyó a Sennacieca Asocio Tutmonda (que significa alto u baixo Asociación Anacionalista Mundial), una organización obrera internacional con seu en París, que s'oposó a o neutralismo nominal d'a corrient prencipal d'o esperantismo, a la que calificó de burgesa, y proposó de fer servir o esperanto como instrumento revolucionario.

En l'anyo 1921 se celebró en Zaragoza o Congreso Nacional d'Esperanto[8], primero celebrato en ista ciudat en a que dimpués se'n celebrarían atros tres mas (en os anyos 1954, 1967 y 1983)

En 1922, a Tercera Asamblea d'a Liga de Nacions acceptó un informe sobre o esperanto como luenga auxiliar internacional, en o que se reconeixe como "luenga viva de fácil aprendizache".

En Catalunya bi habió un gran empentón esperantista ligato a o movimiento obrero, aintro d'a tradición d'o internacionalismo proletario.[12] A mayoría d'escuelas racionalistas[13] y os ateneus libertarios, asinas como os sendicatos anarquistas y as organizacions libertarias, como a Federación Anarquista Iberica (FAI), potencioron activament l'uso d'a luenga en o Estato espanyol.

Mientres a Guerra Civil Espanyola se confirmó a utilidat comunicativa d'o esperanto, alavez que s'incrementó a politización d'o movimiento, clarament vinculato a la resistencia antifranquista. Fue emplegato por o movimiento anarcosindicalista, por os socialistas, por os comunistas oposatos a o estalinismo, por os catalanistas y tamién por una parti d'a dreita catolica. Con as Brigatas Internacionals venioron bels esperantoparlants d'os países de l'Este que establioron contactos eventuals con espanyols d'a zona republicana. partius y sendicatos como o POUM, o PSUC u a CNT publicaban boletins y comunicatos en esperanto y en ofreixeban cursos en os suyos locals. A Cheneralidat de Catalunya emplegó amplament o esperanto a traviés d'o suyo Comisariato de Propaganda y os suyos comunicatos de prensa.[14] En o País Valenciano tamién se feba servir como meyo de propaganda a traviés d'a radio. Dos emisoras emitiban en esperanto, una baixo a responsabilidat d'o Partiu Socialista y una atra d'o Partiu Comunista.

En 1939, cuan as tropas franquistes ocuporon Barcelona, a Federació Esperantista Catalana pasó a la clandestinidat. Alavez, bels circlos reducitos y personas isolatas prencipioron a organizar-se poquet a poquet. En istos primers anyos l'idioma yera mal visto por bellas autoridaz, pero nunca no estió prohibito oficialment, encara que se conoixen bels datos d'esperantistas executatos u represaliatos.

A fin d'a Guerra Civil Espanyola permitió a recuperación rapeda de l'idioma en o Estato espanyol, a on tornó a estar tolerato en a decada de 1950. I renaixioron grupos anteriors y se'n establioron de nuevos. O esperanto adquirió atra vegada un nuevo prestichio debant d'una sociedat farta d'odios y guerras: si en toda Europa l'Asociación Universal d'Esperanto heba aduyato a prisioners de guerra en os dos bandos, en o Estato espanyol estió muit apreciata a faina d'os esperantistas que acullioron ninos procedents de familias que heban sufrito as consecuencias d'o conflicto.

A Segunda Guerra Mundial crebó atra vegada a espardidura d'o movimiento esperantista a escala mundial. Como vehiclo potencial ta a comprensión internacional, o esperanto despertó as suspicacias de bels gubiernos totalitarios. A situación estió especialment dura en l'Alemanya Nazi, en l'Imperio Chaponés y en a Unión Sovietica baixo o mando de Josef Stalin. En Alemanya bi heba a motivación adicional de que Zamenhof yera chodigo. En o suyo libro Mein Kampf, Hitler describiba o esperanto como una luenga que podeba estar emplegata ta a dominación d'o mundo por una conspiración chodiga internacional.[15] Como resultato d'ista animadversión, os esperantistas estioron encorritos mientres l'Holocausto.[16][17]

En os primers anyos d'a Unión Sovietica o esperanto fue refirmato por o gubierno y existió una Asociación Sovietica d'Esperanto reconoixita oficialment. Manimenos, en 1937, Stalin revertió ista politica y acusó a o esperanto d'estar una "luenga d'espias". En a URSS i habió esperantistas exiliatos u executatos. A prohibición de l'uso d'o esperanto estió efectiva dica 1956.

Renaixencia[editar | modificar o codigo]

Dimpués d'a Segunda Guerra Mundial o esperanto se reactivó. Bi habió intentos serios d'emplegar o esperanto en a nueva arquitectura politica internacional surtita dimpués d'a guerra. En iste sentito se consideró una petición en o sino d'a Liga de Nacions. Manimenos, as propuestas fuoron refusatas por a oposición d'as potencias prencipals, mas que mas Francia, que no quereban veyer disminuito o papel d'a suya luenga nacional.

En 1954, a petición de 19 millons de sinyals, a UNESCO, en a suya Conferencia Cheneral celebrata en Montevideo (Uruguai), recomendo a os estaus miembros d'a ONU l'uso y amostranza d'o esperanto.

A partir de 1955 prencipian a renaixer as asociacions d'esperanto en Polonia, Bulgaria, Checoslovaquia, Hongría y a Unión Sovietica y se fundan cada vegada mas grupos d'esperanto en o dito Tercer Mundo, como en Vietnam (1956), Madagascar (1959), Liban (1961), Zaire y Tanzania (1963). En 1963 se creya en a Universidat de La Laguna (Tenerife) a primera catedra d'esperanto, ocupata por o doctor Juan Régulo Pérez, profesor de luenga y literatura.

En 1966, l'Asamblea Cheneral d'a UNESCO se manifiesta publicament favorable a o esperanto [18], en a petición formal feita a la ONU aquel anyo, que s'acompanya d'un dossier a on bi ha representatos os sinyals de 71.165.028 personas de 74 países.

En 1970, o president austriaco, Franz Jonas, saluda en esperanto a o Congreso Universal de Viena. En 1977 se publica a primera traducción completa a o esperanto d'a novela Don Quixot d'a Mancha, de Miguel de Cervantes. O mesmo anyo, Radio Vaticana prencipia as suyas emisions regulars en luenga internacional.

En 1982, China introduce o esperanto en as escuelas superiors de machisterio. O mesmo anyo se funda l'Associació Catalana d'Esperanto, que se considera continadora d'a faina d'a Federació Esperantista Catalana. Con 5.000 participants, en 1983 se fa en Budapest (Hongría) o Congreso Mundial d'Esperanto con mayor numero d'asistents dica hue.

En 1985 y aman d'a celebración d'o Centenario d'a Luenga Internacional Esperanto (1887-1987), atra vegada a UNESCO, en a suya Conferencia Cheneral, celebrata aquel anyo en Sofia (Bulgaria), ratifica as valors d'o esperanto y emite a suya segunda resolución favorable. O 13 de setiembre se funda oficialment l'Academia Internacional d'as Ciencias de San Marino (AIS), a primera asociación cientifica de caracter academico con o esperanto como luenga oficial.

En 1993 se celebra en Valencia o 78 Congreso Universal d'Esperanto. A Cheneralidat Valenciana y o Grupo Esperantista de Valencia publican de conchunto, con motivo d'o congreso, una antolochía bilingüe en catalán y esperanto d'a obra d'Ausiàs March: Amkantoj/Cants d'amor.[19] O profesor Reinhard Selten (Alemanya) recibe en 1994 o Premio Nobel d'Economia. Ye, dimpués d'Alfred Fried (1911) y Daniel Bovet (1957), o tercer esperantofono que reculle ista distinción. En a bastida d'o LXXXI Congreso Internacional d'Esperanto, celebrato en Praga en 1996, se subscribe o "Manifiesto d'o movimiento a favor d'a Luenga Internacional Esperanto", mas conoixito como Manifiesto de Praga.[20] En 1998 William Auld ye nominato a o Premio Nobel de Literatura por a suya obra en esperanto.

Esperanto hue[editar | modificar o codigo]

Monumento adedicato a Zamenhof en a carrera Zamenhof de Sabadell.

En l'actualidat, o esperanto ye una luenga desembolicata de tot, con una comunidat de centenars de parlants a escala mundial y una gran cantidat de recursos lingüisticos. Entre os esperantofonos mas conoixitos internacionalment se troba o premio nobel d'economía Reinhard Selten, a campiona mundial d'aixedrez Zsuzsa Polgár y Tivadar Soros, pai d'o financiero George Soros.

A celebración d'o 150 aniversario d'a naixencia d'o doctor Zamenhof (1859-1917) prencipió con un simposio en a seu d'a UNESCO en aviento de 2008, ta rematar con un Congreso Universal d'Esperanto en a suya ciudat natal, Białystok, y un simposio en Nueva York con l'asistencia de diplomaticos d'as Nacions Unidas.

A UEA mantiene relacions oficials con a UNESCO, as Nacions Unidas, UNICEF, o Consello d'Europa, a Organización d'Estatos Americanos y a Organización Internacional de Normalización (ISO). Ha estato presentata como candidata a o Premio Nobel d'a Paz, entre atros por o Parlamento polaco, en 2009. A Sociedat Mongola d'Esperanto s'ha convertito en a 70ena asociación nacional asociata a la UEA. En una veintena de países africanos funcionan asociacions esperantistas nacionals.

Muitas universidaz encluyen o esperanto en os suyos cursos de lingüistica y belunas lo ofreixen como materia deseparata. A Universitat de Poznan, en Polonia, concede un títol d'interlingüistica.

L'Anuarii Bibliografico de l'Asociación Norteamericana d'Idiomas Modernos rechistra mas de 300 publicacions cientificas sobre o esperanto cada anyo. A biblioteca d'o Museu Internacional d'Esperanto de Viena (que fa parti d'a Biblioteca Nacional d'Austria) tien mas de 35.000 eixemplars en ista luenga. Atras grans bibliotecas, con mas de 20.000 eixemplars cadaguna, encluyen a Biblioteca Hodler, en as oficinas centrals d'a UEA en Rotterdam, a biblioteca de lAsociación Britanica d'Esperanto en Stoke-on-Trent, a colección alemana d'esperanto en Aalen y a biblioteca d'o Instituto Chaponés d'Esperanto en Tokio.

Con a popularización y expansión d'as nuevas tecnolochíes, o esperanto ha ganato una nueva fuerza propulsora y gracias a ixo se puet parlar d'una renaixencia de l'idioma. En internet se pueden trobar milenta de pachinas web en esperanto, cursos, foros, salas de chat, blogs, grupos de debate, vidios, prensa, etc. Un dato significativo d'a situación d'o esperanto ye o numero d'articlos en ista luenga en Vikipedio, a Wikipedia en esperanto, mas de 170.000 en noviembre de 2012, con index de profundidat 16 y unas cifras superiors a las de muitas luengas etnicas. En febrero de 2012, o traductor de Google incorporó o esperanto a la suya lista d'idiomas.[21]

Asinas, aprender esperanto y meter-se en contacto con atros parlants ye hue mas fácil que no nunca. Se calcula que 10.000 persones lo parlan fluidament, 100.000 de manera activa, y un millón entienden un gran porcentache de manera pasiva.

O esperanto en Aragón[editar | modificar o codigo]

Cartel en esperanto en Teruel: "Esperanto. Neutrala. Simpla. Internacia. Logika." (Esperanto. Neutral. Simpla. Internacional. Lochica)

O movimiento esperantista ha teniu dende primerías d'o sieglo XX gran importancia en Aragón. Estió d'advogato Emilio Gastón Ugarte, con a colaboración d'Agustín Montagud y Rafael Benítez qui presento a luenga en sociedat en Aragón, establindo en l'anyo 1908 a primera sociedat esperantista d'o país, Frateco.

En a ciudat de Zaragoza s'han celebrato un total de cuatre Congresos Nacionals d'Esperanto (isto ye, congresos d'ambito estatal) en os anyos 1921, 1954, 1967 y 1983 y o post-congreso Universal de 1968, anyo en que o Congreso Universal d'Esperanto se celebró en Madrit. S'han feito tamién a-saber-las trobadas internacionals (en esperanto renkontiĝoj) en ciudaz como Chaca (1970), Uesca (1975) u Exeya d'os Caballers (1986)[22]. En l'anyo 2013 Zaragoza tornará a estar a seu d'un nuevo Congreso Nacional d'Esperanto [23].

Ye important destacar tamién que Zaragoza ha estato seu d'a Federación Espanyola d'Esperanto[24] dende 1963 dica 1970, estando o suyo president Miguel Sancho Izquierdo, alavez rector d'a Universidat de Zaragoza, y a suya secretaria Inés Gastón Burillo, dende iste zaguer anyo a seu d'a federación se tresladó enta Madrit. Atra important institución con seu en Zaragoza ye a Fundación Esperanto, que la establió tamién Miguel Sancho Izquierdo en 1968[25] y que tien una d'as millos bibliotecas d'esperanto d'o Estato con 4.000 volumens (nomás o Museu Espayol d'Esperanto en Catalunya supera ista cifra)

Entre as publicacions que han amaneixito en ista luenga en Aragón destacan as revistas publicatas en Zaragoza Nia Vivo[26] (en esperanto A Nuestra Vida, a mas antiga), Horizonto (en esperanto Horizont); Kajeroj el la sudo (en esperanto Cuadernos d'o Sud), que prencipió a publicar-se en Zaragoza en 1988 pero que dende 1998 se publica en Murcia, y o Boletín de la Federación Espanyola (que s'edita en Zaragoza, encara que actualment a Federación tien a suya seu en Madrit). Tamién s'han publicato en Zaragoza libros y traduccions que cal destacar, entre ellas a mas important ye a primer traducción que se fació enta ista luenga d'o Quixot feita por Fernando de Diego, y Vojo, y traducita por Nicolás López Escartín. Tamién cal esmentar a importancia en a difusión d'a luenga d'a imprenta zaragozana de Carlos Boloix.

Dende l'anyo 1961 bi ha en Zaragoza una plaza adedicata a o Doctor Zamenhof y dende 1995 existe una placa en a plaza que diz "Glorieta del Esperanto" (y en esperanto "Ĝardenplaco Esperanto"). O 13 d'aviento de 2008, con motivo d'o centenario d'a luenga, se metió en iste puesto un molimento adedicato a o esperanto en o que se representa un globo terraquio[27].

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (eo) Kontribuaĵo al la studo pri la influoj de la jida sur Esperanton Claude Piron, Jewish Language Review, 4, 1984
  2. Biografia: A. Zakrzewski, E. Wiesenfeld
  3. (eo) Doktoro kaj lingvo Esperanto. Adolf Holzhaus, Fondumo Esperanto, Helsinki, 1969
  4. (es)(eo) La fondaj tekstoj de Esperanto/ Les textes fondateurs de l'espéranto André Cherpillod, La Blanchetière, Courgenard, 2009
  5. (ca) Francesc Poblet. Kataluna Antologio. Una antologia de la literatura catalana en esperanto, Lletres, Grup del Llibre, Barcelona, 32, abril-mayo 2008
  6. (ca) Cent anys del Congrés d'Esperantistes gironins. Jordi Vilamitjana. Diari de Girona, 30 d'agosto de 2010
  7. (es) Xavier Margais. El moviment esperantista a Mallorca, Documenta Balear, Mallorca, 2003
  8. 8,0 8,1 (es) Esperanto en a GEA
  9. (eo) André Cherpillod. Ido, unu jarcenton poste, La Blanchetière, Courgenard, 2007
  10. (es) Esperanto, lingvo oficiala Vicente Lladró, Las Provincias, 5 d'aviento de 2009
  11. (eo) Esperanto kaj anarkiismo. Maldekstro kaj Esperanto, Will Firth. nodo50.org
  12. (ca) Història de l'esperanto als Països Catalans, Francesc Poblet, Hèctor Alòs. ACE. Cornellà de Llobregat. 2010
  13. (es) Esperantistas y libertarios. 15 d'agosto de 2011. Antonio Marco Botella. Maldekstro kaj Esperanto. nodo50.org, marzo de 2006
  14. (es) A utilización d'o esperanto mientres a Guerra Civil espanyola. Maldekstro kaj Esperanto
  15. (en) [1] Mein Kampf. Adolf Hitler, Volumen 1, Capítol XI, 1924
  16. (eo) La danĝera lingvo Ulrich Lins, Progreso, Moscú, 1990
  17. (en) Mind & Society Fads. pach. 116. Frank W. Hoffmann, William G. Bailey, Haworth Press, ISBN 1-56024-178-0, 1992
  18. Resolucions IV.1.4.422, IV.1.4.4221, IV.1.4.4222 y IV.1.4.4224 de la UNESCO.
  19. (ca) (eo) Amkantoj / Cants d'amor. Ausiàs March. Generalitat Valenciana, València. 1993
  20. (ca) Manifiesto de Praga Universala Esperanto-Asocio
  21. (es) El traductor de Google ya sabe esperanto. La Voz de Galicia, 24-2-2012
  22. (eo) IIIa Internacia Renkontiĝo
  23. (es) Hispana Esperanta Kongreso 2013
  24. (es)(eo) Federación Española de Esperanto
  25. (es) Esperando el esperanto. aragondigital.es. 26/1/2011
  26. (eo) Na Vivo
  27. (eo) Esperanta monumento

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Wikipedia
Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en Esperanto.


Luengas construitas
Luengas auxiliar 3CL | Dilpok | Esperanto | Europanto | Fasile | Folkspraak | Glosa | Ido | Intereslau | Interlingua | Interlingue | Kotava | Lingua franca nova | Neo | Novial | Romániço | Volapük
Luengas artísticas Ancheliano | Brithenig | Klingon | Lydnevi | Quenya | Wenedyk
Luengas experimentals Lojban | Ro | Solresol | Toki Pona