Anarquismo

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
A bandera negra ye tradicionalment uno d'os simbolos anarquistas.

L'Anarquismo ye o termin chenerico que se da a las teorías y movimientos estremos que gritan ta a oposición y abolición de toda autoridat, hierarquía y forma de control social per considerar-las indeseyables, innecesarias y nocibles. A parola "anarquía" deriva d'o prefixo griego a αν (an) "no", y d'a radiz d'o verbo a αρχω (arkho), "gubernar".

L'autoridat refusata per os anarquistas incluye a de mena politica (o Estato), economica (o capitalismo), relichiosa (a Ilesia), cultural (o patriarcato) u cualsiquier forma d'explotación u d'opresión. D'a mesma forma, os anarquistas pretenden abolir tota mena de lei u tractau imposativo asinas como os suyos prencipals instrumentos, a coacción y a violencia, ta conseguir rematar con as cuantas menas de dominación d'o ser humán per os suyos concheners.

A intención ye de desembolicar y consiguir l'anarquía, que reconoixe a plena libertat y autonomía d'os individuos, devantando sociedaz basatas en os pactos libres, a libre asociación, a horizontalidat, a iniciativa y o emparo mutuo. Existen cuantos metodos proposatos per as diversas escuelas y tendencias que fan parte d'o movimiento anarquista ta la consecución d'istos fins, perén a traviés de medios consonants con éls como son os conceptos d'a autochestión u l'acción dreita.

Con movimientos precursors dende l'antigüidat, l'anarquismo se desembolica finalment en o sieglo XIX, a traviés de diferents escuelas, amanexindo bellas d'as esperiencias libertarias mas significativas mientres o sieglo XX, convertindo-se en dende allora un movimiento de contino en connexión con muitos temas contemporanios. Asinas y frent d'a hechemonía d'a globalización neo-liberal y d'a cayita d'os estatos socialistas, l'anarquismo se presenta en o sieglo XXI como una alternativa socialista libertaria ta la existencia y o repunte politico y cultural y ta la revolución social.

Radices filosoficas de l'anarquismo[editar | modificar o codigo]

Os libertarios han esplanicato que realment as ideyas anarquistas han estato dende perén presents en a humanidat, mesmo han dito que a cooperación y l'aduya mutua entre os individuos yeran cualidaz connaturals a la naturaleza humana, d'astí que a vegatas se mencione a expresión "anarquismo moderno" ta nombrar a las teorías que se desembolican en o sieglo XIX.

As radices filosoficas de l'anarquismo moderno se documentan en o Renaiximiento y en a Ilustración. En o Renaiximiento se desembolican os fundamentos d'o pensamiento critico, antimás d'amanixer l'humanismo con caracteristicas como l'antropocentrismo frent d'o teocentrismo d'a epoca anterior, o pacifismo y l'optimismo. Con a Ilustración, plegoron os conceptos de racionalismo, ideyalismo y individualismo, asinas como a busca d'un sistema social y politico basato en as ideyas de libertat, igualdat y fraternidat.

Anticipando o desembolique de l'anarquismo en atros campos que superan l'ideolochico, y como respuesta a l'excesivo racionalismo y ta la mesma Ilustración, amanixió o Romanticismo en zaguerías d'o sieglo XVIII enfocando-se a subversión cultural y o retorno a la creatividat como facultat primordial d'o ser humán que lo leva a destruir totas as demás cadenas. O desembolique d'o socialismo utopico y l'ambito filosofico d'os primers teoricos anarquistas modernos ye influenciato per os romanticos.

Historia de l'anarquismo[editar | modificar o codigo]

William Godwin.

O primer emplego conoixito d'a palabra "anarquía" apareixe en a obra Os siet contra Tebas (467 aC) d'Esquilo. Os anabaptistas d'o sieglo XVI en Europa son a vegatas consideratos como los precursors de l'anarquismo moderno. Un atro que ye considerato como precursor de l'anarquismo moderno ye Gerrard Winstanley, qui publicó un panfleto a on preconizaba a propiedat vecinal y social u en favor d'una organización economica organizata basando-se en as chicotas comunidaz agricolas d'o sieglo XVII. Os socialistas utopicos, asinas como bellas formas radicalizatas d'o liberalismo tamién han estato consideratos precursors de l'anarquismo moderno.

En 1793, William Godwin publicó "Una pregunta respective d'a chusticia politica", una obra en a que presentaba a suya visión d'una sociedat libre amás d'una critica d'o gubierno. Belluns consideran iste texto como o primer tractau anarquista, decindo que Godwin ye o establidor de l'anarquismo filosofico. Pierre-Joseph Proudhon estió o primer individuo en denominar-se a sí mesmo un "anarquista". Proudhon esfendeba una economía de mercato a on os individuos fesen l'intercambeo d'o producto d'o suyo treballo. O valor d'intercambeo d'as mercaderías adintro d'iste sistema economico sería determinato por a cantidat de treballo que s'hese invertito en a suya producción.

Alto u baixo a mitat d'o sieglo XIX os principios anarquistas s'estendilloron per Europa de forma significativa, prevocando rs primeras grans descusions en a Primera Internacional entre Karl Marx y Mikhail Bakunin, precipiando asinas o distanciamiento entre anarquistas y marxistas. Con a important emigración que bi heba en ixas envueltas enta os países americanos, l'anarquismo s'estendilló tamién per ixe continent. En Europa o mutualismo ubrió camín enta l'anarquismo colectivista y iste mas tardi a l'anarcosendicalismo. Allora s'empecipioron a veyer descusions entre anarquistas colectivistas y comunistas libertarios. L'anarcosendicalismo fue dimpués influito per o sendicalismo revolucionario.

En Estaus Unius s'estendilló l'anarquismo individualista con Josiah Warren, Benjamin Tucker u Henry Davíd Thoreau, anque en zaguerías de sieglo con a inmigración europea l'anarcosendicalismo tamién tenió importancia, como contrimuestra a vada cheneral per a chornada laboral de ueito horas d'1 de mayo de 1886 que levó tres días mas tardi a la Revuelta de Haymarket, en una escalada de celebracions que dió orichen a l'actual celebración de l'1 de mayo como Día Internacional d'os Treballadors.

O sieglo XX conoixió bellas revolucions anarquistas como a mexicana, a ucrainesa u a espanyola. En ista zaguera, se dió en Aragón una d'as mas importants experiencias libertarias de toz os tiempos cuan se facioron milenta colectividaz que fuoron suprimitas dimpués per l'acción d'as autoridaz republicanas espanyolas.

En as zagueras anyadas d'o sieglo XX y primeras d'o sieglo XXI, a sublevación zapatista (1994), a batalla de Seattle (1999), a expansión d'o movimiento d'"okupacions" y d'o movimiento de ecoaldeyas mas que mas per Europa y Estaus Unius, o emplego d'o software libre y o desembolique d'o conoiximiento libre, l'archentinazo (2001-2002) con as suyas asambleas de barrio, piquets y ocupacions de fabricas, o conflicto con o mayestros d'Oaxaca con as asambleas populars y o movimiento estudiantil autonomo chileno (os dos en 2006), son consideratos como fenomenos en os que as influencias libertarias han estau y son presents.

Escuelas d'o pensamiento anarquista[editar | modificar o codigo]

Entre l'anarquismo utilitarista de William Godwin, o mutualismo de Pierre-Joseph Proudhon, l'egoísmo etico de Max Stirner, o colectivismo de Mikhail Bakunin, o individualismo radical de Benjamin Tucker, o comunismo libertario de Piotr Kropotkin u l'anarquismo voluntarista de Errico Malatesta, as escuelas d'o pensamiento anarquista en a filosofía politica y economica son variatas; son d'alcuerdo en o prencipal pero con cuantos puntos d'anvista diferents d'o que una sociedat sin gubierno habría d'estar.

Concepcions d'una sociedat anarquista[editar | modificar o codigo]

Antiparte, os anarquistas han teorizato cómo se podría levar l'administración cutiana en un rechimen d'autogubierno. S'han exposato cuantas menas d'organización, dende a visión sendicalista dica a visión d'as asociacions vecinals. Istos modelos administrativos, beluns mas basatos una organización formal y institucionalización y atros fendo un mayor enfasi en o espontaneinismo, gosan mezclar conceptos como l'autorganización, l'autonomía, l'asamblea, a democracia dreita y a decisión per consenso.

D'a mesma forma, se han proposato cuantos modelos economicos, mas que mas fundamentatos en a chicota propiedat y/u en a propiedat cooperativa, tenendo l'autochestión como principio. Son pensatos ta enamplar a sobiranía d'os individuos y reducir a dependencia d'unos respective d'atros u en tot caso desembolicar una interdependencia satisfactoria entre éls, ta que cada un pueda levar una vida plena.

Fenomeno cultural[editar | modificar o codigo]

O lingüista Noam Chomsky.

L'anarquismo se troba en a cultura popular en muitas expresions, entre ellas ye con facilidat reconoixible a que ye representata per personas famosas u tamién por grupos musicals que publicament s'han identificato como anarquistas. Anque bels anarquistas refusan de parar cuenta en tals individuos famosos per estar prou elitistas, as siguients feguras son eixemplos prominents d'autoconsideratos anarquistas:

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]