Republica Democratica d'o Congo

	Republica Democratica d'o Congo; République Démocratique du Congo
(En detalle)	(En detalle)
	Lema nacional: Justice, Paix et Travail; francés: Chusticia, Paz y Traballo
	Himno nacional: Debout Kongolaise
	Situación d'a Republica Democratica d'o Congo
Capital; • Población	Kinshasa; 9.463.749
Mayor ciudat	Kinshasa
Idiomas oficials	Francés (Lingala, kikongo, suahili y tshiluba son idiomas nacionals)
Forma de gubierno President; Primer ministro	Republica semipresidencialista ; Félix Thisekedi ; Jean-Michel Sama Lukonde
Independencia; Declarata	De Belchica; 30 de chunio de 1960
Superficie; • Total ; • % augua ; Mugas	Posición 12º; 2.344.858 km² ; 3,3% ; 10.744
Población; • Total (2017); • Densidat	Posición 22º; 92.000.000; 39 hab/km²
PIB (PPA); • Total (2009); • PIB per capita	Posición 120º; US$ 21.393 millons; US$ 330
Moneda	Franco congolenyo
Chentilicio
Zona horaria ; • en Verano	UTC+1 ; UTC+2
Dominio d'Internet	.cd
Codigo telefonico	+243
Prefixo radiofonico	9OA-9TZ
Codigo ISO	180 / COD / CD
	Miembro de: UA, ONU

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Republica Democratica d'o Congo ye un país d'Africa, conoixito como Zaire entre os anyos 1971 y 1999. Situato en l'Africa central ye o tercer país mas gran d'o continent. Muga con a Republica Centroafricana y Sudán a lo norte, Uganda, Ruanda, Burundi, y Tanzania a l'este, Zambia y Angola a lo sud, y a Republica d'o Congo a l'ueste. Tien dentrada a lo mar a traviés d'una estreita francha de 40 km de costa, siguindo lo Río Congo dica lo Golfo de Guinea.

A suya población ye de 71.712.867 habitants (2011), en una superficie de 2.344.858 km², con una densidat de población de 31 hab/km².

A capital d'o país ye a ciudat de Kinshasa; o president ye Joseph Kabila y o primer ministro ye Adolphe Muzito.

Administrativament, a Republica Democratica d'o Congo ye dividita en provincias, encara que Kinshasa, a suya capital, tien un estatuto especial.

D'a suya larga historia fan parte escaicimientos destacatos, como a plegata d'os bantús en a dita expansión bantú, que dimpués i establioron o Reino d'o Congo en o sieglo XIV. En zaguerías d'o sieglo XIX, o territorio de l'actual Republica Democratica d'o Congo se convertió en una propiedat personal de Leopoldo II de Belchica, qui dimpués lo traspasó a o reino de Belchica, dica a suya descolonización en primerías d'os anyos 1960, en meyo d'una guerra civil que remató con o establimiento d'a dictadura de Mobutu Sese Seko, prencipiando a la suya cayita una atra guerra civil.

Historia[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia d'a Republica Democratica d'o Congoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

D'a larga historia d'a Republica Democratica d'o Congo fan parte escaicimientos destacatos, como a plegata d'os bantús a o territorio dende 2000 aC dica 500 dC en a dita expansión bantú, que dimpués i establioron o Reino Luba y encara dimpués o Reino d'o Congo en o sieglo XIV; en ixas envueltas s'establió un denso rete comercial que plegaba dica l'Oceano Indico.

En zaguerías d'o sieglo XIX, manimenos, como consecuencia d'a Conferencia de Berlín, o territorio de l'actual Republica Democratica d'o Congo se convertió en una propiedat personal d'o rei Leopoldo II de Belchica, qui dimpués lo traspasó en 1908 a o reino de Belchica, prencipiando asinas una intensa explotación colonial en condicions d'autentica esclavitud, dica a suya descolonización en primerías d'os anyos 1960, en meyo d'una guerra civil (a dita Crisi d'o Congo) entre Patrice Lumumba y Moise Tshombe, que remató con o establimiento d'a dictadura de Mobutu Sese Seko, principiando a suya cayita en una atra guerra civil con aduya forana, guerra a on venció Laurent-Désiré Kabila, asasinato y succeito dimpués por o suyo fillo Joseph Kabila, qui venció en as primeras eleccions democraticas celebratas en o país dende a suya independencia..

Prehistoria[editar | modificar o codigo]

Os primers pobladors bantús plegoron a l'actual territorio d'a Republica Democratica d'o Congo entre 2000 aC y 500 dC, desplazando a los suyos anteriors pobladors pigmeus enta o sud (y con bels repuis ixeminatos por tot o territorio); antiparte, grupos de pobladors orichinarios d'o Sudán y de l'Africa oriental tamién s'instaloron en a parte oriental d'o territorio. Os nuevos habitadors, os bantús, yeran mas que mas agricultors, a diferencia d'os pigmeus, que yeran cazataires-recolectors, y charraban as luengas bantús, que dende ixe inte se convertioron en as luengas predominants en o territorio.

Dende o sieglo III, os pobladors bantús en as marguins d'o río Lualaba (en l'actual Katanga) establioron as bases d'un desembolique social complexo, a cultura Upemba, que dimpués se convertió en un estato consolidato, o reino Luba, que posteriorment se transformó enta o reino Congo. En ixe inte se desembolicó a tecnolochía d'o fierro y d'o cobre, dentrando asinas o territorio en a Edat d'o Fierro. Amás de l'agricultura, practicaban o comercio, plegando os suyos rez comercials mesmo a o canto de l'Oceano Indico.

Organización territorial[editar | modificar o codigo]

Dende a independencia d'o país a Republica Democratica d'o Congo estió tradicionalment dividita en diez provincias. Istas yeran de distinta grandaria y historicament constituyoron en si mesmas focos de seccesionismo debito a la escasa fuerza d'o gubierno de Kinshasa ta mantener o control en tot o país. Asinas, por eixemplo, en a decada de 1960 o estato de Katanga proclamó a suya independencia, encara que a dita situación fue revertita con posterioridat. A constitución de 2005 establió un cambeo en a organización territorial d'o Congo, creyando 26 provincias y substituyindo a las tradicionals 10. Istas, seguntes o texto constitucional, habrían de prencipiar a funcionar en febrero de l'anyo 2009, encara que dica hue o debantdito cambeo constitucional encara no s'ha levato a la practica.

Nº	Nueva provincia	Capital	Antiga provincia
1	Kinshasa	Kinshasa	Sin cambeos
2	Kongo central	Matadi	Baixo Congo
3	Kwango	Kenge	Bandundu
4	Kwilu	Kikwit	Bandundu
5	Mai-Ndombe	Inongo	Bandundu
6	Kasaï	Luebo	Kasai Occidental
7	Lulua	Kananga	Kasai Occidental
8	Kasaï Oriental	Mbuji-Mayi	Kasai Oriental
9	Lomami	Kabinda	Kasai Oriental
10	Sankuru	Lodja	Kasai Oriental
11	Maniema	Kindu	Sin cambeos
12	Kivu d'o Sud	Bukavu	Sin cambeos
13	Kivu d'o Norte	Goma	Sin cambeos
14	Ituri	Bunia	Oriental
15	Alto Uele	Isiro	Oriental
16	Tshopo	Kisangani	Oriental
17	Baixo Uele	Buta	Oriental
18	Ubangi d'o Norte	Gbadolite	Ecuador
19	Mongala	Lisala	Ecuador
20	Ubangi d'o Sud	Gemena	Ecuador
21	Ecuador	Mbandaka	Ecuador
22	Tshuapa	Boende	Ecuador
23	Tanganyika	Kalemie	Katanga
24	Alto Lomami	Kamina	Katanga
25	Lualaba	Kolwezi	Katanga
26	Alto Katanga	Lubumbashi	Katanga

Cheografía[editar | modificar o codigo]

A Republica Democratica d'o Congo se sitúa en o corazón d'o sector centro-occidental de l'Africa Sub-sahariana y muga (seguindo o sentito d'as manetas d'o reloch, dende l'ueste) con Angola, a Republica d'o Congo, a Republica Centroafricana, Sudán, Uganda, Ruanda, Burundi, Tanzania (mugando con o laco Tanganica) y Zambia. O territorio ye trescruzato por o ecuador, con un tercio d'o país en o Hemisferio Norte y dos tercios en o Hemisferio Sud

Como resultato d'a suya localización ecuatorial, o Congo, RD. poseye altismos endices pluvials (Se veiga Clima Tropical), a meyana anyal d'o país ye de 1.070 mm. Tota ista plevia creya a segunda pluvisilva mas gran d'o mundo. A exuberant vechetación cubre gran parti d'a compleganza d'o río Congo, dica a suya desembocadura en l'Atlantico a l'ueste. Ista aria ye rodiada por sabanas a o sud y sudueste, por terrenos montanyosos a l'ueste y densos pastizals que s'estendillan dillá d'o río Congo a o norte. Altas montanyas pueden trobar-se en a rechión mas enta l'este d'o país, estando o punto mas alto d'o país se troba en o Mont Ngaliema en a muga con Uganda (5110 metros).

A compleganza d'o río Congo s'estendilla por cuasi a totalidat d'o país, en un aria de bels 3.700.000 km². O río y os suyos afluyents (o Kasai, o Sangha, l'Ubangui, l'Aruwimi, y o Lulonga son os mas grans) forman a piedra angular d'a economía y transporte d'o país, y tienen un alto impacto en a vida diaria d'a población. A fuent d'o Congo se troba en as tierras altas y as montanyas d'a Gran Val d'o Rift, tamién en o laco Tanganica y o laco Mweru. O río Congo ye o mas luengo d'Africa Central, o segundo con mas largaria d'Africa y o segundo con mayor cabal d'o mundo.

A Gran Val d'o Rift d'o continent africano s'estendilla por l'aria d'os Grans lacos africanos, mugando a Republica Democratica d'o Congo con dos d'éls: o laco Alberto y o laco Tanganica. A val de Rift en a parti sud y este d'a Republica Democratica d'o Congo conta con una gran cantidat de riquezas minerals, incluyindo-ie coltan (mineral que ha aduyato a financiar a cuantos bandos d'a Segunda Guerra d'o Congo, un conflicto que ha resultato con un balance d'alto u baixo 5 millons de muertos, o mayor dende a Segunda Guerra Mundial), cobalto, arambre, cadmio, petrolio, diamants, oro, archent, sen, magnesio, estanyo, chermanio, uranio, radio, bauxita, fierro y carbonio. Desafortunadament ista riqueza no ha plega a mans d'o pueblo congolenyo sino que son as guerrillas locals as que se financian en parti gracias a la expleitación y venda d'os diamants que se i quitan ilegalment.

Flora y fauna[editar | modificar o codigo]

Situata en un territorio d'orografía diversa, a Republica Democratica d'o Congo poseye una gran variedat de biomas; dende a sabana en as rechions d'o sud, a selva umbrofila d'as rechions montanyosas de l'este, os grans lacos africanos a l'este y a pluvisilva d'o Congo que ye, dimpués d'a Selva Amazonica a mas gran d'o mundo, isto fa d'a Republica Democratica d'o Congo un d'os países con mayor diversidat biolochica d'a planeta.

O WWF divide o territorio d'a Republica Democratica d'o Congo entre decisiet ecorrechions:

Mosaico de selva y sabana d'o norte d'o Congo, en o norte.
Sabana sudanesa oriental, en l'extremo nord-este.
Selva costera ecuatorial atlantica, en l'extremo ueste.
Manglar d'Africa central, en a desembocadura d'o río Congo.
Selva de tierras baixas d'o Congo nororiental, en o nord-este d'a cuenca d'o Congo.
Selva pantanosa d'o Congo occidental, en a marguin occidental d'o Congo.
Selva pantanosa d'o Congo oriental, en a marguin oriental d'o Congo.
Selva de tierras bajas del Congo central, en o centro d'a cuenca del Congo.
Mosaico de selva y sabana d'o Congo occidental, en l'ueste d'o país.
Mosaico de selva y sabana d'o Congo meridional, en o sud d'a cuenca d'o Congo.
Selva montana d'a falla Albertina y paramo d'os monts Ruwenzori y Virunga, en as montanyas de l'este.
Mosaico de selva y sabana d'a cuenca d'o laco Victoria, en a muga con Uganda.

Sabana arbolata de miombo d'Angola, en o sudueste.
Sabana arbolata de miombo d'o Zambeze central, en o sureste.
Matarralera de Itigi y Sumbu, en un chicot enclau chunto a o laco Tanganica, en a muga con Zambia.
Paúl d'o Zambeze, en un chicot enclau d'o sudeste, en a muga con Zambia.

Entre as muitas especies (belunas endemicas y muitas atras raras) que habitan en o suyo territorio podemos trobar dos especies de chimpanzés; o chimpanzé común y o bonobo u chimpanzé pigmeu, o gorila de montanya, l'okapi y o pavo reyal d'o Congo. Cinco d'os parques nacionals d'o país son catalogatos como Patrimonio d'a Humanidat: os parques nacionals de Garamba, Kahuzi-Biega, Salonga y Virunga y a Reserva d'a Vida Silvestre de l'Okapi. A guerra civil y a pobre economía han feito a-saber-lo mal a la biodiversidat. Muitos guardas forestals fuoron asasinatos u no podioron continar con o suyo treballo. Istos cinco puestos son listatos como Patrimonio d'a Humanidad en periglo por a Unesco.

Con o paso d'os sieglos, a Republica Democratica d'o Congo ha estato o centro d'o que se conoixe como o problema d'o trafico de carne centroafricana d'animales silvestres, que ye considerato por muitos un problema medioambiental, y parti d'a crisi socio-economica que sufre o país. A carne d'os animals silvestres con os que se trafica s'obtiene por un regular por medio de trampas u gavias d'arambre, atras vegatas con escopetas u atras armas.

Mayors ciudaz[editar | modificar o codigo]

Mayors ciudaz en a Republica Democratica d'o Congo
Posición	Ciudat	Población		Provincia
Posición	Ciudat	Censo de 1984	Estimacions de 2005	Provincia
1.	Kinshasa	2 653 558	7 787 832	Kinshasa
2.	Lubumbashi	564 830	1 374 808	Katanga
3.	Kolwezi	416 122	910 167	Katanga
4.	Mbuji-Mayi	486 235	874 974	Kasaï Oriental
5.	Kisangani	317 581	539 164	Congo Oriental
6.	Kananga	298 693	463 556	Kasaï Occidental
7.	Likasi	213 862	422 726	Katanga
8.	Boma	197 617	344 522	Baixo Congo
9.	Tshikapa	116 016	267 508	Kasaï Occidental
10.	Bukavu	167 950	225 431	Kivu d'o Sud
11.	Mwene-Ditu	94 560	189 215	Kasaï Oriental
12.	Kikwit	149 296	186 995	Bandundu
13.	Mbandaka	137 291	184 189	Ecuador
14.	Matadi	138 798	180 115	Baixo Congo
15.	Uvira	74 432	170 422	Kivu d'o Sud
16.	Butembo	73 312	154 649	Kivu d'o Norte
17.	Gandajika	64 878	154 414	Kasaï Oriental
18.	Kalemie	73 528	147 065	Katanga
19.	Goma	77 908	144 151	Kivu d'o Norte
20.	Kindu	66 812	135 690	Maniema
21.	Isiro	78 268	127 068	Congo Oriental
22.	Bandundu	63 642	118 203	Bandundu
23.	Gemena	63 052	117 631	Ecuador
24.	Ilebo	53 877	107 086	Kasaï Occidental
25.	Bunia	59 598	96 757	Congo Oriental
26.	Bumba	51 197	95 514	Ecuador
27.	Beni	44 141	89 643	Kivu d'o Norte
28.	Mbanza-Ngungu	44 782	86 351	Baixo Congo
29.	Kamina	62 789	73 616	Katanga
30.	Lisala	37 565	70 082	Ecuador
31.	Lodja	28 671	68 239	Kasaï Oriental
32.	Kipushi	53 207	62 382	Katanga
33.	Binga	32 181	60 037	Ecuador
34.	Kabinda	24 789	58 999	Kasaï Oriental
35.	Kasongo	27 138	55 115	Maniema
36.	Kalima	27 087	55 012	Maniema
37.	Mweka	25 494	50 672	Kasaï Occidental
38.	Gbadolite	27 063	50 489	Ecuador

Economía[editar | modificar o codigo]

A economía d'a Republica Democratica d'o Congo, una nación provista de grans recursos naturals, ha cayito drasticamente dende a metat d'a decada de 1980. Os dos conflictos recients (a Primera y a Segunda Guerra d'o Congo), que prencipioron en 1996, han reducido a producción d'o país y os suyos ingresos estatals, incrementando a suya deuda externa, y han suposato a muerte por a guerra, a fambre y as malautías, de 3,8 millons de personas. Actualment, a Republica Democratica d'o Congo ye o segundo país mas pobre d'o continent Africano, con un PIB per capita de 300$, dimpués de Zimbabwe.^[1]

A situación d'incerteza causata por o creixient conflicto, l'ausencia d'infraestructuras y a dificultat ta operar en un ambient hostil, han reducido as operacions de comercio exterior. A guerra tamién ha intensificato o impacto de problemas fundamentals como o inestable marco legal, a corrupción, a inflación y l'ausencia de apertura d'o gubierno en politica economica y operacions financieras. As condiciones han amillorato a partir de 2002 con a salita d'as fuerzas invasoras. Un gran número de misions d'o FMI y d'o Banco Mundial s'han reunito con o gubierno ta aduyar a desembolicar un plan economico coderent y o president Joseph Kabila ha prencipiato a implementar reformas. Muita de l'actividat economica recaye en actividaz que quedan difuera d'os datos d'o PNB oficial.

Demografía[editar | modificar o codigo]

Población por etnias y nacionalidaz[editar | modificar o codigo]

A Republica Democratica d'o Congo no ye etnicament uniforme, como muitos países africanos con mugas naixitas d'o colonialismo europeu, y en especial os de gran mida. Os habitants mes antigos son os pigmeus d'o Congo y de tota Africa Central, con antigas adaptacions a la vida de cazataires-recolectors en a selva ecuatorial. A distribución d'os pigmeus quedó esminglanata en enclaus (o mes important a Selva d'Ituri), a causa d'a expansión de pueblos bantús que veniban d'o norueste y a diferencia d'os pigmeus practicaban l'agricultura y teneban conoixencias de metalurchia. En os cabos orientals d'o Congo os bantús se topetoron con a expansión u emigracions de pueblos niloticos principalment ganaders como os tutsis.

Os bantús d'a cuenca d'o Congo se dividen en cuatre brancas principals: mongo, ngombe, mbochi y as chents de l'augua.

Cultura[editar | modificar o codigo]

Idiomas[editar | modificar o codigo]

S'estima que se parlan un total de 242 luengas en a Republica Democratica d'o Congo. De todas ellas, nomás 4 poseyen o estatus de luenga nacional: o kikongo, o lingala, o tshiluba y o suahili.

O lingala estió a luenga oficial de l'exercito baixo a dictadura de Mobutu, pero, dende que l'exercito se rebeló, tamién s'usa o suahili en l'este.

O francés ye a luenga oficial d'o país. Se quiere emplegar como un idioma neutral entre as diferents collas etnicas.

Mientres o periodo colonial belga, as cuatre luengas nacionals fuoron amostratas en as escuelas primarias, lo que fació que o país fuese un d'os pocos en poseyer literatura en a suya luenga local mientres a ocupación europea en Africa.

Relichión[editar | modificar o codigo]

O cristianismo ye a relichión mayoritaria en a Republica Democratica d'o Congo, seguito por cuasi un 80% d'a población. En iste grupo s'incluyen as relichions catolica con un 50%, protestant con un 20%, y kimbanguista con un 10%. O kimbanguismo yera visto como una amenaza ta o rechimen colonial y fue prohibito por os belgas. Actualment a ilesia kimbanguista, dita oficialment "ilesia de Cristo en a Tierra por o profeta Simon Kimbangu", tien alto u baixo tres millones de miembros,^[2] mas que mas entre os bakongo en as rechions d'o Baixo Congo y Kinshasa. O mayor numero de cristianos seguidors d'o reverendo William Branham se troba en a Republica Democratica d'o Congo, a on s'estima que bi ha bels 2.000.000 seguidors.

Sesanta y dos d'as denominacions protestants d'o país son federatas aintro d'a Ilesia de Cristo en o Congo u CCC. A sobén se le diz dimplament "A Ilesia Protestante", ya que ye formata por mas d'o 20% d'a población.

Esporte[editar | modificar o codigo]

Republica Democratica d'o Congo en os Chuegos Olimpicos

A RD d'o Congo partecipa en os Chuegos Olimpicos de Verano ininterrompidament dende 1968, anque encara no ha ganato garra medalla.

O fútbol ye o esporte mes popular y con mes exitos internacionals, o suyo organismo rector ye a Federación Congolenya de Fútbol (Fédération Congolaise de Football-Association, FECOFA) y a suya prencipal liga ye a Linafoot. Os equipos mes destacatos d'a Linafoot son o Motema Pembe y el Vita Club. A suya selección nacional estió campiona d'a Copa d'Africa de Nacions en os anyos 1968 (como Zaire) y 1974 (como Congo Kinshasa) y en o anyo 2009 estió tamién campiona d'o Campionato Africano de Nacions. Tamién cal destacar a suya partecipacion en a Copa d'o Mundo de Fútbol en a edición de 1974.
En o atletismo cal destacar a Gary Kikaya Campión d'os Campionatos d'Africa d'atletismo en o 2006 y bronce en o 2010, y bronce tamién en o Campionato d'o Mundo d'Atletismo Indoor de 2004 en a preba de 400 metros lisos.^[3] En ista mesma preba en a lista mundial de toz os tiempos ye o primer atleta no estausunidense.^[4]
L'equipo nacional de baloncesto d'a RD d'o Congo ha partecipato 5 vegatas en a fase final d'o Afrobasquet (Campionato de baloncesto Africano) estando a suya mejor clasificación un cuatreno puesto en a edición de 1975 partecipando con o nombre de Zaire.