Orés

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Orés
Municipio d'Aragón
Bandera Escudo d'armas
Anvista d'Orés dende a Cruz d'as Eras
Anvista d'Orés dende a Cruz d'as Eras.
Entidat
 • País
 • Provincia
 • Comarca
Municipio
 Aragón
 Zaragoza
Cinco Villas
Partiu chudicial Exeya d'os Caballers
Superficie 30,64 km²
Población
 • Total

91 hab. (2013)
Altaria
 • Meyana

647 m.
Distancia
 • 104 km

enta Zaragoza
Alcalde Antonio Campos Idoipe
Codigo postal 50619
Patrons Sant Bertolomeu
Parroquial
 • Diocesi
 • Arcipestrau
 • Parroquia

Chaca
Erla-Uncastiello
Sant Chuan Baptista
Ríos Orés
Coordenadas
Orés ubicada en Aragón
Orés
Orés
Orés en Aragón

Orés ye un municipio aragonés en a comarca de Cinco Villas (en o norueste d'a provincia de Zaragoza). Perteneixe a o partiu chudicial d'Exeya d'os Caballers, y fa parte d'a comarca de Cinco Villas. O suyo termin municipal tien una superficie de 54,5 km² con una población de dreito de 107 habitadors (INE 2011) y una densidat d'1,96 hab/km². A suya población permanent ye menor. O codigo postal ye 50619.

Cheografía[editar | modificar o codigo]

Se troba a una distancia de 104 km d'a ciudat de Zaragoza, a capital d'a suya provincia y d'Aragón, y a 28 km d'Exeya d'os Caballers, a capital de Cinco Villas y d'o suyo partiu chudicial. As suyas coordenadas cheograficas son: 42º 17' N, 1º 00' O. A suya altaria ye de 647 metros sobre o livel d'a mar, chunto a lo río Orés. Ye clavau en o piet d'a Sierra de Luna, entre os ríos Farasdués u Agonías y Arba de Biel.

Luengas y parlas[editar | modificar o codigo]

Dende o punto de vista lingüistico se troba en a buega entre l'aragonés y o castellano, drento de o dominio lingüistico castellano pero con un substrato lexico rico y amplo, encara que ya no se conserva rasgos morfosintacticos de l'aragonés como l'emplego d'os articlos definius y o complemento en/ne que si s'han conservau en localidaz cercanas como O Frago y Biel.

Climatolochía[editar | modificar o codigo]

Temperatura meya anyal, 12,5°. Plevida anyal, 600 mm.

Demografía[editar | modificar o codigo]

Evolución demografica
1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900
- - 310 680 693 738 714 659 715

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991
734 728 665 627 502 408 285 144 119

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
- - - - - 107 - 107 107

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 -
- 95 - - - - - - -

 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE, Series de población en l'INE y Relación d'unidatz poblacionals en l'INE.

A meyaus d'o sieglo XX, a Guerra Civil primero, y a industrialización mas entadebant, con l'atracción d'as grans ciudaz, entre ellas Zaragoza, fan decreixer a escape a población, mas que mas a partir d'os anyos sixanta, dica plegar en a población actual.

Historia[editar | modificar o codigo]

Os primers habitadors conoixius d'o territorio en do s'asienta Orés estioron os bascons. Enta part d'o sieglo VIII aC o territorio estió ocupau temporalment por os suessetans, y mas entadebant plegoron as dominacions romana y visigoda, y a musulmana, encara que o suyo dominio efectivo no ye platero.

Orés estió un lugar de Luesia dica a Lei de nueva planta d'as Corz de Cádiz (1834). Estió en poder d'os musulmans por 210 anyos de contino, ya que en 933 fue liberada por o rei don Sancho Abarca, de conchunta con a villa de Luesia y os atros lugars d'ista: Farasdués y Asín.

As guerras con os musulmans continoron y istos lugars cambioron de mans cuantas vegadas, quedando en una situación penible. Asinas, en veyendo a pobra situación en que se trobaban, don Sancho III lo Mayor reedificó a villa de Luesia en l'anyo 1030, dimpués d'haber edificau a ilesia de Sant Salvador d'a mesma villa (1014).

O rei de Navarra Sancho III establió a buega sudoriental d'os suyos dominios en a cercana villa de Biel, con o que en establir-se o nuclio inicial d'o Reino d'Aragón, por legación testamentaria d'iste rei a Remiro I d'Aragón, a muga sud d'o reino s'establió en as vecinas villas d'Uncastiello, Luesia y Biel. Asinas, Orés estió entre muito tiempo territorio buegant entre os reinos cristiano y musulmán.

A villa de Luesia, igual como os lugars d'Orés, Farasdués y Asín, perteneixioron a la corona reyal dica l'anyo 1270, alto u baixo, reservando-se ta ella os diezmos y primicias d'os mesmos. Por ixos anyos fación donación o rei Don Chaime I d'istas poblacions, con as suyas primicias respectivas, a Donya Teresa Gil de Vidaure y a o suyo fillo Don Pedro.

Orés se separó d'ista churisdicción de Luesia en chinero de 1337, por orden de Pero IV, estando confiscada a Pero de Xerica (nieto de l'anterior) y dada a Beltrán del Valle, encara que sería recuperada dimpués por Don Pedro.

Don Pedro, nieto de Donya Teresa, o 27 d'abril de 1368 donó por testamento a villa de Luesia y os lugars d'Orés y Farasdués a lo bispe de Zaragoza (Don Lope Ferrández de Luna, IV arcebispe de Zaragoza).

Dimpués de 642 anyos sin primicias, en 1575 as ilesias d'istos lugars consiguioron con bula papal que s'ingresasen en as suyas cuentas 500 ducaus d'as primicias que s'empochaba l'arcebispe. Isto ye prou important, dau que, encara que a propiedat d'as tierras perteneixió succesivament a las personas y entidaz debanditas, os lugars pendeban, eclesiasticament, primero en a diocesi de Pamplona (dende o sieglo X dica o XVIII) y dimpués en a diocesi de Chaca.

Dende o punto de vista politico-administrativo, se trobaba en a sobrecullida de Tarazona (sieglo XV), vereda de Tarazona (sieglo XVIII) y correchimiento de Cinco Villas (1711-1833).

Flora y fauna[editar | modificar o codigo]

Entre as matas destaca l'aranyonera, o escarrón, l'adelfilla (hierba espigada), o buixo, o chinipro, a modrollera, a sabina, a cardonera, a fraga salvachina, l'allaca y bellas matas aromaticas como lo espligo, romero u estremoncillo. Entre os árbols puet nombrar-se l'urmo común, a carrasca y bellas variedaz de pino como o (pino royo, o pino carcallo y o pino carrasco).

Como especies animals trobamos aquí l'aliga reyal, l'aliga perdicera, o bobón, a voleta, o vueitre, o esparvel, a paniquesa, o fardacho ocelau, o melón y o gato montesino. Entre os animals de cazata, ye frecuent o chabalín y tamién se i troba o corzo, o ciervo, o conello, a perdiz y a becada.

Tradicions[editar | modificar o codigo]

  • Plantada d'o Mayo. Los oresanos tallan o mayor chopo d'o lugar, plantando-lo en una plaza. Ye un d'os eixemplos d'os tradicionals Mayos.[1]

Administración[editar | modificar o codigo]

Reparto de concellers[editar | modificar o codigo]

O concello d'Orés ye formau actualment por 5 concellers.

Eleccions municipals[2]
Partiu 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Partido Popular - 2 - 0 0 2 2 4 3 3 4
Partido de los Socialistas de Aragón 1 3 1 1 1 0 2 1 1 1 1
Partido Aragonés - - 4 4 4 3 0 0 1 1 0
Independients - - - - - - 1[3] - - - -
Unión de Centro Democrático 4 - - - - - - - - - -
Total 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

Alcaldes[editar | modificar o codigo]

Lista d'alcaldes
Lechislatura Nombre Partiu politico
19791983 Leoncio Laborda Idoipe [4] UCD
19831987
19871991
19911995 Leoncio Laborda Idoipe Partido Aragonés
19951999 Leoncio Laborda Idoipe Partido Aragonés
19992003 Leoncio Laborda Idoipe Partido Aragonés
20032007 Antonio Campos Idoipe Partido Popular
20072011 Antonio Campos Idoipe Partido Popular

Molimentos[editar | modificar o codigo]

A Ilesia de Sant Chuan Baptista d'Orés, una ilesia en estilo barroco adedicada a Sant Chuan Baptista, que ye la ilesia parroquial d'o lugar.[5]

Fiestas[editar | modificar o codigo]

  • 20 de chinero (Sant Sebastián). As fiestas de Sant Sebastián se celebraban d'antes mas o 20 de chinero. Ista fiesta s'ha recuperau en os zaguers tiempos, y chira arredol d'a foguera u charada de Sant Sebastián.
  • 23 d'abril. Se fa una romería ta l'ermita d'a Virchen de Yérzol. O concello obsequia con pan y vin a toz os vecins y vesitants que sigan cabeza de familia.
  • O segundo domingo d'agosto os oresanos celebran atra romería a l'ermita d'a Virchen de Yérzol.
  • 24 d'agosto (Sant Bertolomeu). Fiestas patronals en honor de Sant Sebastián y Sant Bertolomeu, con borinas que se prolargan entre 4 diyas.
  • O primer sabado de chunio se celebra dende 2009 o festival de os Bruxos, ye un certamen de machia con presencia de conoixius magos y espectaculos ubiertos arredol d'a machia

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Orés celebrará este fin de semana la subida del Mayo. Ejea Noticias (2007).
    • Foguera de San Sebastian. Se fa a nueit de 19 chinero se fa una gran charada en a plaza y una lifara popular.
    • Santchuanada. A nueit de o 23 de chunyo a chent de o lugar baixa ta o rio a remullar-se pa esfuraciar os malos espritos y emplir-se de salut. Se pilla augua en pozals y se lavan antes que no salga o sol
    • Romeria de Yerzol. 23 abril fendo a caridat que ye entrgar un pan y una pichera vin a cada familia.
    • Romeria de a pardina. Nomás de mullers.
  2. Archivo electoral
  3. Como Agrupación de Electores La Cuesta
  4. (es) Treinta aniversario de las primeras elecciones municipales de la democracia.
  5. (es) Parroquias del Arciprestazgo Erla-Uncastillo en o sitio web d'a Diocesi de Chaca.

Veyer tamién[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Lugars d'o municipio d'Orés
Poblaus: Orés
Despoblaus: Yérzol