Milvus milvus

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Milvus milvus
milaneta
Milaneta u milano común (Milvus milvus)
Estato de conservación

En regresión.
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Clase: Aves
Orden: Accipitriformes
Familia: Accipitridae
Subfamilia: Milvinae
Chenero: Milvus
Especie: M. milvus
Milvus milvus
Linnaeus, 1758
Distribución
Distribución de M. milvus en Eurasia. Narancha = En verano. Verde = Tot l'anyo. Azul = Hibierno

A milaneta[1] u milano común (Milvus milvus (L., 1758)) ye un au rapinyadera d'a familia d'as accipitridas, subfamilia Milvinae. Ye, a mas, por a suya mida a especie mas chicota de milano d'Eurasia, mas que no a suya parient o milano negro. En Aragón tamién conoix altros nombres populars. En Espanya encara ye prou común de trobar-lo, pero en a resta d'Europa ista especie se troba en firme regresión.

As suyas midas varían d'entre os 62 y os 71 cm de lonchitut, pero como toz os milanos ye un animal esencialment planiador que tiene unas alas luengas y estreitas, as cuals cuan se desplegan obren dica 190 cm d'amplaria.

Tiene as plumas royencas por a tripa y as partes baixas d'o cuerpo, con a cabeza mas grisenca que a resta. Dos mallas blancas concabidas en o negro de debaixo d'as alas, en chunto con a suya caracteristica coda bifurcada, la fan inconfundible cuan se la vei volar.

Nombres populars[editar | modificar o codigo]

En Aragón, os terminos mas frecuents ta referir-se-ie dimanan d'o latín «milānus», que coinciden con as formas equivalents en altras luengas romances: «milán» y «milano» son as prencipals. Tamién se documenta a forma «milaneta»,[1] que talment fa referencia a la suya mida mas chiqueta que en altras especies semellants.

A demás, como totas as especies de Milvinae, tamién se troban formas relacionadas con o potencial arabismo lexico «alforocho», anque leixos d'estar as chenerals, no se i documentan si que en a comarca d'a Chacetania: «alforocho» en Aragüés de lo Puerto y Chaca,[1] y con mas frequencia «alforrocho» que se documenta en Ansó, Echo, Embún, Aragüés, Xabierregai y Puent d'A Reina en a dita comarca,[1] y en un punto nomás, que ye Santolaria de Galligo, en a vecina Plana de Uesca.[1]

Cualques autors han dau en os suyos estudios que tamién ye frequent o termino «abadeho» (AFI /abadexo/), como López Pardo[2] u Adolfo Aragüés Sancho, anque enquestas posteriors (R. Vidaller) muestran como se ixa parola no se i aplicase si que en a localidat d'Uncastiello[1] (as Cinco Villas), aplicando-se en realidat en cuasi tot Aragón tradicionalment a lo peix Gadus morhua. Sí que tiene mas repercusión en territorio aragonés a parola pareixida «abadehero» (AFI /abadexeɾo/) que se documenta en Santolaria de Galligo[1] (Plana de Uesca), en Borrés[1] (Alto Galligo) y en Luesia[1] (Cinco Villas). Pareix que toz istes casos acotan a distribución d'ixes terminos en o sector occidental d'o domenio lingüistico aragonés. A tamas de tot ixo, Inacio Arizón y Francho Rodés citan, en 1996, un caso de prenunciación aragonesa d'ixe termino que por demás siempre ha estau documentable con prenunciación castellana: «abadeixero» (AFI /abadeʃeɾo/) anque no ofreixen a procedencia cheografica d'ixa forma.[3]

Y ya en zagueras, cal destacar que como totas as aus de presa de mida meyana, recibe tamién en muitos puestos d'Aragón o nombre inespecifico d'«esparver/o», que ye mas especifico ta altras especies que se i pareixen anque no son filocheneticament relacionadas con os milanos (se veiga Buteo).

Imáchens[editar | modificar o codigo]

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 (an) VIDALLER TRICAS, Rafel, Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza 2004. ISBN 978-84-89862-35-7
  2. (es) BERNIS MADRAZO, Francisco, Diccionario de nombres vernáculos de aves; Ed. Gredos. Madrid 1995. ISBN 84-249-1691-3
  3. (an) ARIZÓN ALLUÉ, Inacio, PLATEUW, Marteen et RODÉS ORQUÍN, Francho. Bocabulario aragonés d'abes d'Uropa; Ed. Publicacions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa. Uesca, 1996.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]