Lexico de l'italiano

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O lexico de l'italiano ye o conchunto de parolas que fan parti d'ista luenga. Istas se recullen con o suyo significau en un diccionario. A unidat fundamental ta o estudio d'o lexico ye o lexema, u o que ye o mesmo cada unidat lingüistica minima que tien un significau autonomo a o que se pueden aplicar as flexions tipicas d'os substantivos, adchectivos y de toda mena de parolas variables. O lexico ye d'atra man a capa mas externa d'una luenga ya que ye esposada a o contacto con as atras luengas, por iste motivo ye en costante movimento y cambeo.

Seguntes os diccionarios actuals, o numero de lexemas de l'italiano oscila entre os 200.000 y os 250.000. Si prenemos manimenos como unidat de mesura as parolas, o numero ye muito mayor; a diferencia se veye facilment parando cuenta que cada substantivo tien por un regular dos formas, os adchectivos dica cuatre, os articlos determinaus en tienen seis, os verbos diez, etc. Podemos asinas afirmar que o numero de parolas italianas sería alto u baixo de 2 millons.

Vocabulario de base, común, corrient, estendiu

O vocabulario contién un numero muit alto de lexemas y dengún italiano, manimenos, domina una cantidat tan ampla de parolas. Un buen vocabulario, a mas d'enumerar os significaus y formas d'os termins, ha de dar información sobre o suyo ambito d'uso: ista operación ye por un regular feita por os lexicografos a traviés d'as marcas d'uso (en italiano marche d'uso), abreviaduras que sinyalan si un lexema ye d'uso dialectal, rechional, si ye d'ambito quimico, medico, etc.

O nuclio d'o lexico italiano ye o vocabulario de base (en italiano vocabolario di base): contién alto u baixo 6.700 lexemas emplegaus cutianament y necesarios ta fer-se entender en as situacions comunicativas frequents. Se puet subdividir en tres components:

1. o vocabulario fundamental (en italiano vocabolario fondamentale, alto u baixo 2000 lexemas)
2. o vocabulario d'alto uso (en italiano vocabolario di alto uso, 2700 lexemas)
3. o vocabulario d'alta disponibilidat (en italiano vocabolario di alta disponibilità, alto u baixo 2000 lexemas).

Ta establir qué parolas fan parti d'o vocabulario de base bi ha cuantas posibilidaz:

1. D'antis mas se basaba en a sensibilidat d'o lexicografo. O escritor Giuseppe Baretti, deciba en o prologo d'o suyo libro Easy Phraseology (Fraseolochía fácil) que bi heba en o tozuelo dica alto u baixo 10.000 termins, aquels que amenista un nativo ta fer-se entender en a mayor parti d'as situacions comunicativas.
2. Successivament o desenvolique d'as tecnolochías d'a información ha feito posible estudiar o tema baixo una base estatistica: ta delimitar o vocabulario fundamental ye menester poseyer un vocabulario de frecuencia que ordina os lemas en función d'a suya presencia en un corpus de referencia. Ta l'italiano o primer instrumento d'ista mena estió o LIF (Lexico de frecuencia de l'italiano contemporanio, en italiano Lessico di frequenza dell'italiano contemporaneo) basau en alto u baixo 500.000 parolas quitadas de textos escritos de cuantos tipos diferents. En primerias d'os anyos novanta se publicó o LIP (Lexico de frecuencia de l'italiano parlau, en italiano Lessico di frequenza dell'italiano parlato) tamién basau en bellas 500.000 parolas quitadas manimenos de cuantas fuents diferents de producción oral. Asinas ye como s'identificoron os dos primers components d'o vocabulario de base: o vocabulario fundamental y o d'alto uso. En o primer puesto d'os lexicos de frecuencia apareixen as parolas gramaticals: articlos, adverbios, conchuncions etc. En o vocabulario de base trobamos termins d'o lexico diario. Os termins d'o vocabulario d'alto uso son una mica mas difusos.

En cheneral, ta definir o vocabulario de base ye menester integrar o metodo estatistico con atros metodos d'investigación (por eixemplo entrevistas).

A un livel intermeyo entre o vocabulario de base y o vocabulario estendiu se troba o vocabulario común (en italiano vocabolario comune) que comprende alto u baixo 45.000 parolas. Adhibindo-lo a o vocabulario de base se plega a os 50.000 termins, que constituyen o vocabulario corrient (en italiano vocabolario corrente), u o conchunto de termins que pueden estar "emplegaus u entendius indipendentement d'a profesión y que son cheneralment conoixius por una persona con un livel meyo superior d'educación". O vocabulario corrient consiste en alto u baixo un 20% d'o vocabulario estendiu (en italiano vocabolario esteso). Tot o resto de termins d'a luenga (200.000 voces) pueden clasificar-se como tecnicismos, rechionalismos y dialectismos u parolas d'uso literario u muit formal.

Dialectismos y rechionalismos

Se definen como dialectismos u dialectalismos (en italiano dialettismi u dialettalismi) as parolas (u tamién locucions, formas u construccions) de orichen dialectal inseridas en o contexto de l'italiano. Os dialectismos lexicos son constituyius con voces propias d'un dialecto (u d'un aria dialectal prou gran) que en o paso a l'italiano han teniu por un regular una adaptación fonomorfolochica. Ye practicament imposible cuantificar con precisión os dialectismos que han dentrau a fer parti d'o lexico de l'italiano, mas que mas por que a sobén no ye fácil definir criterios ta diferenciar-los d'os rechionalismos ( en italiano regionalismi); ya que as dos catagorías incluyen termins d'orichen cheograficament amugau y a diferencia ye en a percepción y en l'uso. Os rechionalismos son emplegaus mas que mas en a propia rechión d'orichen; carnezzeria, termin siciliano ta l'italiano macelleria, ye usau cuasi exclusivament en Sicilia. D'atra man os dialectismos son termins d'orichen locale que s'han estendillau y son entendius y usaus tamién por parlants d'arias diversas, y la suya difusión se debe mas que mas a l'ausencia de termins italianos designaus ta indicare una cosa particular (por eixemplo o napolitán mozzarella, o piemontés grissino etc). En atros casos o dialectismos sono termins que han teniu exito por a suya valura espresiva, como por eixemplo o romanesco coatto "mocet que actua de modo vulgar y violento". A sobén os rechionalismos y dialectismos son ligaus a la cultura material:

• Nombres d'utensilios de cocina: napolitán: caccavella "pentola di terracotta", romanesco sgommarello "mestolo".
• Nombres d'elementos d'o paisache: friulán foiba, meridional fiumara "fiume a carattere torrentizio".
• Nombres d'ainas tradicionalis: piemontés mondina "lavoratrice stagionale addetta alla monda del riso", romanesco barcarolo "barcaiolo".
• Nombres d'habitacions: nuraghe, trullo.

A presencia de rechionalismos y dialectismos en o lexico italiano prencipia en os dos zaguers sieglos: ye l'efecto d'o paso a la luenga común de termins ligaus a la cotidianidat como resultau d'a italianización dimpués d'a unificación d'Italia y a superación de la tradición precedent, caracterizada por a división entre cultura escrita (italiana) y cultura oral (dialectal).

Dende o punto d'anvista d'a forma, os rechionalismos y dialectismos se comportan como ampres adaptaus, ya que son integraus tanto en a fonetica como en a morfolochía.

Os cheosinonimos

O primer estudio sobre cheosinonimos italianos fue feito por Robert Rüegg, estudioso suizo, en os anyos 1950. Rüegg entrevistó a 124 personas, provenients de 54 provincias d'Italia, preguntando sobre l'uso y conoiximiento de bels termins. Solo una d'as 242 propuestas resultó que yera emplegata a sobén en todas as provincias: a esprisión "café fuerte", indicada con a parola espresso. O dato mas interesant d'a investigación fue que en 46 casos s'observo una variant lexica conoixida en una sola rechión y desconoixida de tot en a rest d'Italia.

Encara bi ha muitas parellas -u chicoz grupos- de parolas que significan o mesmo, encara que con una caracteristica particular: se fan servir nomas, u mas que mas, en una determinada aria lingüistica. Se tracta de sinonimos en una distribución cheografica complementaria u cheosinonimos (en italiano geosinonimi).

L'eixemplo mas clasico ye o de dos terminos emplegaus ta definir a espresión "marinare la scuola": en Veneto se dice bruciare, en Toscana fare forca, e Roma fare sega, en Sicilia caliare etc.

Os cheohomonimos

Os cheohomonimos (en italiano geoomonimi) son parolas iguals que tienen diferents significaus en as distintas arias cheograficas. Por eixemplo en o sud tovaglia equivale a "asciugamano", en bellas partis d'Italia temperino ye un cutiello (coltello), en atras un tallador (temperamatite); en Toscana o mestolo ye una cullara de fusta, en o norte manimenos ye un utensilio ta meter alimentos liquidos.

Os tecnicismos

Os tecnicismos (en italiano tecnicismi) son parolas con un alto grado d'especialización y que tienen como caracteristica a monosemia, ye decir tener un significau univoco.

A contribución d'os tecnicismos en a formación d'o lexico italiano ye muit relevant: alto u baixo a metat d'o vocabulario estendiu fa parti d'ista categoría de parolas. As vías a traviés d'as que se creyan os tecnicismos son prencipalment cuatre:

1. Ampres d'atras luengas.
2. Creyación de nuevos terminos emplegando os recursos d'a morfolochía lexica. A sobén a ciencia recurre a sufixos con un significau univoco: por eixemplo o sufixo -one (equivalent a o sufixo -ón en aragonés) emplegau en fisica ta denominar as particlas subatomicas (protone, elettrone, fotone).
3. Formación de siglas y acronimos constituyius por as letras inicials d'as parolas: OPA (offerta pubblica di acquisto), SIDA (sindrome da immunodeficienza acquisita).
4. Redeterminación d'o significau d'una parola que ya existe: iste proceso prene o nombre de resemantización y puet venir de cuantas formas:
   1. D'a luenga comuna a o lenguache especializau: forza, momento, son parolas comuns que se fan servir como tecnicismos en a fisica.
   2. D'o lenguache especializau a o lenguache especializau: rivoluzione ye un termín que pasa d'o lenguache de l'astronomía a la politica.
   3. Puet existir tamién o caso de detecnificacions, ye decir parolas d'a luenga especializada que pasan a la luenga común: l'uso d'a esprisión non farti paranoie ta "non crearti problemi" en ye un eixemplo.

Parolas raras y literarias

Ye faina d'o lexicografo rechistrar parti d'as esprisions arcaicas, literarias u en desuso propias d'a luenga. En o GRADIT as parolas sinyaladas como "obsoletas" son cuasi 55.000, lo que fa alto u baixo un 18% d'o vocabulario estendiu. Encara, una parola que puet resultar en desuso en un cierto periodo historico, puet "resucitar" y recuperar parti d'a suya importancia. A Società Dante Alighieri, d'alcuerdo con 4 d'os mas importants diccionarios d'uso de l'italiano contemporanio, ha quitau una campanya en a suya web ta adoptar as parolas d'a luenga italiana. Cada participant, rechistrando-se en a web, puet trigar una parola y cosirar-la. L'obchectivo d'a iniciativa ye sensibilizar a o publico d'un uso correcto y conscient d'as parolas, favoreixer un conoiximiento mas amplo d'o lexico, monitorizar l'uso de bels termins, y mas en cheneral promover a variedat d'esprisions en a comunicación.

Estratificación d'o lexico

L'analís d'a estratificación d'o lexico d'una luenga se refiere a tres categorías: as parolas hereditarias, os ampres y as formacions endochenas. En o caso de l'italiano existe una cuatrena categoría, porque o contacto con o latín s'ha manifestau en dos plans diferents: o primero aquel que fa referencia a os lexemas hereditarios que se da por a presencia de parolas d'o latín parlau plegadas dica l'italiano a traviés d'a tradición oral (parolas patrimonials). Se tracta de termins d'a vida diaria que han evolucionau en forma y en significau (HŎMO>uomo, CIVITĀTEM>città, etc.). O segundo livel d'iste contacto deriva d'a intensa relación con a cultura latina que ha teniu cuantas formas a traviés d'os sieglos, contribuyindo a un enrriquecimiento lexico (cultismos). En particular, dica o sieglo XVIII o latín ha estau una luenga viva, ya que yera utilizau como luengua de cultura supranacional. Dica o Concilio Vaticano II (1962-1965) ha estau amás a luenga d'a Ilesia Catolica, por o que a población se trobaba debant d'una situación en a que o latín yera usau en diversos ambitos.

Ta valurar l'aportación de parolas foranas que han dentrau a fer parti d'o lexico italiano cal fer una distinción entre as parolas que han dentrau mientres a latinidat tardana y l'Alta Edat Meya d'una man, y as parolas dentradas dimpués d'a naixencia d'a luenga vulgar, fixata en l'anyo 960.

Latinismo

Os termins presos como ampres dende o latín dimpués d'a formación d'a luenga vulgar medieval son ditos latinismos. Encara que atras luengas latinas han conoixiu un proceso analogo, os latinismos han deixau una impronta mayor en l'italiano, que ye una luenga muit amanada a o latín.

Os latinismos de l'italiano son cuasi 30.000. Podemos afirmar que o latín ha dau a l'italiano mas parolas que l'anglés y todas as atras luengas modernas chuntas. Arredol d'os sieglos XIII y XIV un buen numero de latinismos pasoron a o lexico vulgar a taviés de traduccios d'obras latinas (vulgarización). Dentran en ista categoría parolas como alleanza, amicizia y tecnicismos de cuantos ambitos: d'a medicina (arteria, costola, cervello), de l'arquitectura (cemento), d'o dreito (dazione, contraente, etc.).

Un fuerte empentón a la latinización d'o lexico la dió Dante Alighieri, qui en as suyas obras en luenga vulgar ficó parolas latinas necesarias ta desembolicar os temas tractaus. En Vita nova, por eixemplo, se troban termins d'o lenguache d'a psicolochía: mirabile, orribile, ineffabile; en Convivio termins filosoficos: intellettuale, essenza. En a misma linia treballoron atros escritors en os sieglos posteriors.

Un atro periodo de gran afluyencia de latinismos se troba arredol d'os sieglos XV y XVI, por efecto d'a cultura humanistica y renaixentista. Encara gran parti d'os 30.000 latinismos que dentroron a fer parti de l'italiano lo ferían en un periodo a caballo entre os XIX y XX: se tracta de cuasi 15.000 parolas relativas a termins especializaus en botanica, zoolochía, farmacolochía, cheolochía etc.

A mas d'haber enrriqueciu o lexico, os latinismos han teniu atras consecuencias:

1. han creyau os consideraus alotropos, o parolas duplicadas dende o punto d'anvista etimolochico.
2. han creyau modificacions en os regles fonotacticos (secuencias de fonemas posibles) de l'italiano, fendo posibles bels grupos consonanticos.
3. han incrementau o numero de parolas esdruixolas.

Os latinismos no adaptaus, son poco mas de mil y mantienen lur fonomorfolochia orichinaria: son mas que mas parolas d'ambito churidico y d'a medicina (referendum, quorum, virus, herpes).

Helenismos

Ta más detalles, veyer l'articlo helenismos en italianoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Bi ha milenta helenismos (en italiano grecismi) presents en italiano, muitos d'éls dentran a ista luenga a traviés d'o latín. Se tracta mas que mas de nombres d'animals, muitos d'éls marins (acciuga, balena), nombres de plantas (mandorlo, ulivo), partis d'o cuerpo (gamba, braccio), nombres d'as prencipals ciencias antigas (filosofia, aritmetica, geografia). O contacto entre o griego y l'italiano continó en os sieglos d'a epoca bizantina y mientres o periodo humanistico, estió en iste periodo cuan dentroron en l'italiano termins d'o lexico intelectual como entusiasmo, dialetto, catastrofe etc.

Chermanismos de primer y segundo estrato

Ta más detalles, veyer l'articlo chermanismos en italianoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

No guaire numeroros son os chermanismos (en italiano germanismi), termins ampraus d'atras luengas d'as poblacions chermanicas antigas. O contacto entre o mundo romano y o chermanico prencipió en a edat imperial, asinas muitos chermanismos dentroron en o italiano dreitament a traviés d'o latín. Se tracta de termins d'o lexico común como vanga, sapone y son consideraus un primer estrato de chermanismos.

Manimenos, a mayor parti d'os chermanismos vienen d'o periodo en que ostrogodos, longobardos y francos dominoron Italia y representan un segundo estrato de chermanismos. D'orichen gotico son termins d'a vida cutiana como fiasco y parolas d'ambito militar como elmo u guardia. D'o longobardo derivan termins que indican partis d'o cuerpo humano como guancia u schiena, y atro referius a obchectos d'a casa como balcone y scaffale. Entre os franconismos son eixemplos banco, guanto, etc.

Arabismos antigos

Ta más detalles, veyer l'articlo arabismos en italianoveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Una primera serie de termins derivaus de l'arabe, os arabismos (en italiano arabismi), dentra en primerías d'o sieglo X. O primer contacto d'Italia con o mundo arabe ye mientres os sieglos VII y VIII y s'intensifica con a conquiesta de Sicilia en o sieglo IX. Derivan de l'arabe muitos nombres de productos agricolas y alimentos como albicocca, carciofo y limone, asinas como termins ligaus a o comercio como darsena u magazzino. Provienen de l'arabe tamién muitos termins de lexico cientifico como alchimia, algebra y algoritmo. L'aria mediterrania de contacto ha favoreixiu o ingreso de termins d'o lexico arabe tamién en a epoca recient, se tracta por eixemplo de parolas como hummus.

Ampres lingüisticos

As vías a traviés d'as que una parola puet dentrar a fer parti d'o lexico d'un atra luenga son dos: l'ampre y o calco.

Ampres

Os ampres (en italiano prestito) son parolas u esprisions foranas que dentran en una luenga. Una excepción son manimenos os ditos ampres de retorno, parolas ampradas a una luenga y que retornan a la luenga orichinal con un significau diferent. Un eixemplo en ye o francés baguette "barra de pan de forma luenga" que deriva d'o termín italiano bacchetta, amprau a o francés en o sieglo XVI y restituyiu en primerías d'o sieglo XX con o nuevo significau. Constituyen ampres de retorno tamién os anglolatinismos (en italiano anglolatinismi), ye decir parolas latinas presas como ampres en l'anglés y que pueden tornar a l'italiano.

Seguntes a suya forma podemos distinguir entre ampres adaptaus y ampres no adaptaus: en o primer caso se mantiene a estructura fonolochica y morfolochica orichinaria; en o segundo caso se verifica una asimilación total u parcial d'a fonetica y morfolochía d'a parola. En italiano son por eixemplo ampres adaptaus bistecca (de l'anglés beefsteak) u ideologia (d'o francés idéologie).

Calcos

Os calcos (en italiano calco) pueden ser de dos formas: semanticos u estructurals. Un calco estructural consiste en a traducción literal de cadagún d'os suyos elemetos: de l'anglés weekend s'obtiene fine settimana, de l'alemán Eisenbahn s'obtiene ferrovia. A vegadas os calcos de traducción derivan en errors: por eixemplo cartoni animati viene de l'anglés cartoons y o determinant animati y traduz erroniament cartoons que significa literalment "disegni". Manimenos istas falsas traduccions fan tamién parti d'o lexico de l'italiano.

Os calcos semanticos consisten en dar a una parola ya existente un significau nuevo: stella (en aragonés "estrela") ha preso o significau de "personache celebre" por influyencia de l'anglés star.

Extrancherismos

Os extrancherismos (en italiano forestierismi) son parolas u esprisions importadas d'un atra luenga, en a suya forma orichinaria. Os vocablos rechistratos en o GRADIT d'orichen forano son milenta de parolas.

A luenga que mas ha influyiu a l'italiano ye o francés. As primeras influyencias lexicas d'o francés se troban en epoca d'a dominación carolinchia (sieglos IX y X) y han continau dica hue. A fase mas intensa d'o contacto entre l'italiano y o francés ye a epoca medieval, y o suyo resultau estió a dentrada de termins clau d'o lexico d'a organización feudal: conte, cavaliere, marchese; asinas como termins de l'ambito militar: giavellotto, freccia, bersaglio. Muit importants son tamién as parolas d'o lexico d'os alimentos (burro, formaggio). Dimpués d'un periodo de poca importancia, o francés tornó a tener una posición central a partir d'a segunda metat d'o sieglo XVIII y ye en iste periodo cuan se prenen termins d'o lexico d'a moda (cravatta, stoffa) y d'a gastronomía (bignè, ragù). A influyencia d'o francés s'aprecia notablement tamién en l'ambito d'a politica (patriota, abdicare, democrazia), d'a economía (contabilità) y d'a filosofía (empirismo, libertinaggio).

A influyencia occitana se manifiesta en parolas como scacchi ("escaques") y agio ("comoditat", "oportunidat").

Tamién o espanyol, mas que mas entre os sieglos XVI y XVII, ha deixau una impronta significativa en o lexico de l'italiano. Os dos ambitos mas representaus son o marín (flotta, mozzo, abbordare) y o militar (guerriglia, squadriglia, recluta).

Os ampres de l'anglés prencipioron a ficar-se arredol d'o sieglo XVIII, dimpués d'a espansión de l'Imperio Britanico. D'iste periodo bi ha influyencias en o mundo d'a politica y d'a economía, encara que se tracta mas que mas d'anglolatinismos. A partir d'a segunda metat d'o sieglo XX a influyencia de l'anglés en o lexico italiano s'intensificó gracias mas que mas a la hechemonía cultural d'os Estaus Unius. D'os 8.000 anglicismos rechistraus en o GRADIT, nomas bels setanta son d'o sieglo XVIII, alto u baixo 500 d'o sieglo XIX, bels 697 d'a primera metat d'o sieglo XX, y a resta d'a segunda metat d'iste mesmo sieglo.

Os tudesquismos (en italiano tedeschismi), son as parolas que dentran a fer parti d'o lexico de l'italiano dende l'alemán a partir d'o sieglo X y son alto u baixo 700 parolas. Beluns dentroron en o sieglo XIII: en o periodo de conflicto entre ilesia y imperio dentroron a fer parti d'o lexico de l'italiano os termins guelfo y ghibellino. En o sieglo XVI dentran termins militars como archibugio y parolas como lanzichenecco y brindisi (adaptación d'a esprisión alemana bring dir's, ye decir "te lo traigo" (o vaso)). A mayor parti d'os chermanismos dentroron a fer parti de l'italiano en o sieglo XIX: en l'ambito politico, d'as ciencias (dinamo, enzima, entropia), d'a psicolochía (psicosi, autismo) y d'a guerra (Bunker, Lager).

Os turquismos incluyen palabras como café y caviale.

En a siguient tabla se puede veyer en numero l'aportación d'as prencipals luengas foranas a o lexico italiano seguntes o GRADIT:

Orichen	Voc. estend.	Voc. común	Voc. de base
Anglés	8196	349	31
Francés (+provenzal)	5683	871	291
Espanyol	1126	143	31
Alemán	695	54	9
Chaponés	281	8	0
Ruso	258	20	1
Portugués	221	22	6
Turco	183	22	4
Hebreu	172	3	0
Chinés	76	5	0
Total	17.561	1526	373

Ta valurar a impronta que os extrancherismos han deixau en o lexico italiano actual, no ye prou con veyer o dato numerico absoluto, si no que importa mas que mas como de ficau ye o termín en o lexico cutiano. No ye raro que, encara que bi ha mas anglicismos, os galicismos son muito mas radicaus en o lexico italiano.

Bibliografía

• (it) Massimo Palermo, Linguistica italiana, Bologna, Il Mulino, 2015
• (it) Alberto Sobrero, Annarita Miglietta, Introduzione alla linguistica italiana, Bari, Laterza, 2006
• (it) Luca Lorenzetti, L'italiano contemporaneo, Roma, Carocci, 2002
• (es) Carlo Tagliavini: Los orígenes de las lenguas neolatinas. Introducción a la filología romance. Fondo de Cultura Economica, 1973.

Se veiga tamién

• Lexico.
• Lexicolochía.
• Idioma italiano.