Idioma turco
| Turco Türkçe | ||
|---|---|---|
| Atras denominacions: | ||
| Parlau en: | Turquía, Bulgaria, Macedonia d'o Norte, Kosovo, Rumanía, Grecia, Iraq, Azerbaichán y Siria; | |
| Rechión: | ||
| Parladors: | Bells 82 millons | |
| Posición: | {{{rank}}} (Ethnologue 1996) | |
| Filiación chenetica: | Luengas altaicas |
|
| Oficial en: |  Turquía,  Norte de Chipre,  Chipre, Macedonia d'o Norte, Kosovo
| |
| Luenga propia de: | {{{propia}}} | |
| Reconoixiu en: | {{{reconoixito}}} | |
| Regulau por: | Sociedat d'a Luenga Turca | |
| ISO 639-1 | tr | |
| ISO 639-2 | tur | |
| ISO 639-3 | tur | |
| SIL | ||
 | ||
O turco (Türkçe u Türk dili) ye una luenga turquica parlata por bells 61.000.000 de presonas por tot o mundo, 46.300.000 d'os qualos en Turquía y 180.000 en Republica Turca d'o Norte de Chipre; en os dos países ye luenga oficial. Tamién la parlan un 9% d'os habitants de Bulgaria y bi existen comunidatz importants en Rumanía, Macedonia d'o Norte, Grecia, Uzbekistán y Alemanya. A mayoría d'a población turcofona ye musulmana.
O standard turco actual ye recient y sustituyó a una luenga escrita conoixita como turco otomán, luenga plena d'arabismos y persismos. O standard turco otomán teneba tantos arabismos y persismos y yera tan luent d'as parlas vivas que una persona que no tenese una educación islamica clasica quasi no lo podeba entender. As parlas vivas yeran més a man d'a primera luenga turquica que s'estendilló por Anatolia. A fins d'o sieglo XIX quan se quereba ixamplar l'amostranza primaria se veyió o problema. En as zagueras decadas d'o Imperio Otomans bells periodistas ya escribiban en un luengache més a man d'a parla popular, pero o prencipal cambeyo en a luenga escrita se produció baixo o kemalismo, y a reforma que sufrió a luenga escrita fue muito més radical que en atros países.
En a decada 1920 Mustafá Kemal emprendió o prochecto de cambear o estandard y fer-lo més turco. Os arabismos y persismos heban d'estar sustituitos quan fuese posible por radices turcas u por neolochismos turcos, y dimpués cambeoron l'alfabeto arabe por l'alfabeto latín. En a decada de 1930 o pueblo mesmo fue movilizato pa replegar parabras turcas puras encara usatas en as parlas turcas locals y se creyoron equipes d'investigadors que rechirasen en os textos antigos pa escar parabras turcas obsoletas que podesen sustituir a los arabismos y persismos. As escuelas y prensa diaria daban publicidat a estas troballas. Se plegaba a prener parabras occidentals d'orichen frances pa sustituir arabismos u persismos quan se veyeba convenient. O vocabulario d'o standard cambeó tanto que bi ha pocos turcos que entiendan os discursos de Kemal en a forma orichinal. O discurso d'os seis días (nutuk) sobre a caita d'o Imperio Otomán y d'amenexer d'a republica, pronunciato en 1927, habió de ser tradueito a lo turco morderno en 1963.
Entre as pocas parolas d'orichen turco en aragonés tenemos café, arribato a traviés d'atro luengaches.