Adchectivo

De Biquipedia

L'adchectivo (d'o latín: adiectīvus, "que s'adhibe") ye una parte d'a oración u clase de parola que complementa un substantivo para cualificar-lo; expresa caracteristicas u propiedaz atribuidas a un substantivo, ya sían concretas (perceptible por os sentius, como que en o libro gran u the big book) u abstractas (cognoscible por a mente, como que en o libro dificil). Istos adchectivos acompanyan a o substantivo (libro, book) y cumplen a función d'especificar u resaltar beluna d'as suyas caracteristicas.

En gramatica tradicional se gosaba distinguir entre adchectivos cualificativos y adchectivos determinativos; manimenos actualment para istos zaguers se gosa usar a parola determinant entre que que a parola adchectivo se reserva para os adchectivos cualificativos.

Se distinguen dos funcions d'un adchectivo respective a un nombre: d'uns se diz que lo determinan, pus, en adhibir un adchectivo por eixemplo ya no se charra de cualsiquier libro, sino precisament d'un libro verde; istos son os adchectivos especificativos u restrictivos. Por unatro costau l'adchectivo puede utilizar-se para describir a o substantivo pero sin distinguir-lo d'atros, por eixemplo a verda hierba (si no se contrasta con hierbas d'atras colors); se charra en iste caso d'adchectivo explicativo u no restrictivo; iste tipo ye mas común en literatura y poesía.

En as luengas flexivas, ye común que l'adchectivo tienga as mesmas flexions que o substantivo, tals como chenero, numero u caso; pero no siempre ye asinas, por eixemplo en anglés o nombre tiene numero (singular u plural) pero l'adchectivo no.

Tipos[editar | modificar o codigo]

Os adchectivos seguntes a suya función sintactica[editar | modificar o codigo]

Se puede distinguir entre as siguients funcions sintacticas:

  • adchectivos adchuntos, que van unius a o nombre, como en nueit fosca u fosca nueit
  • adchectivos atributivos, ligaus a o nombre por meyo d'un verbo copulativo (estar u estar), como que a nueit yera fosca
  • adchectivos en función de complemento predicativo, cuan entre l'adchectivo y o substantivo i hai un verbo no copulativo (aquí dentra pareixer, pus no ye un verbo copulativo puro), como que en A casa pareixe verda, o nino plegó feliz
  • adchectivos en función d'aposición, cuan van coordinaus a o substantivo sin ir unius, como en a casa, gran.

Adchectivos explicativos y especificativos[editar | modificar o codigo]

Cuan un adchectivo acompanya a un substantivo, este puede tener dos distintas valors:

  • Adchectivo con valor explicativa: Expresa una cualidat abstracta u concreta d'a cual o substantivo ya informa, subrayando dita cualidat. En atras parolas, expresa una cualidat d'un estar sin a pretensión de distinguir-lo d'os de demás. Por eixemplo: Dulce zucre, manso cordero, furo león, azul ciel. Iste adchectivo, que se denomina epiteto, gosa ir antes d'o substantivo, y ye mas común en o luengache literario u poetico.
  • Adchectivo con valor especificativo: Os adchectivos con valor especificativo expresan una cualidat necesaria d'un nombre que sirve para diferenciar-lo entre os de demás, entre un conchunto a o que perteneixe; por eixemplo auto gran, frío tarde. Ye o mas corrient en a luenga charrada.

Adchectivos cualificativos, relacionals y determinativos[editar | modificar o codigo]

Os adchectivos cualificativos son os adchectivos mas propiament ditos, que se limitan a sinyalar una cualidat u caracteristica d'o substantivo a o que modifican, como en hombre alto, can fermoso.

Os adchectivos relacionals son os que, a pesar de limitar a extensión d'o substantivo a o que acompanyan como que os cualificativos, careixen de grau. Ye decir, no pueden amaneixer en grau comparativo ni superlativo. Asinas, podemos decir, que un auto ye "policial", pero no que ye muit policial u *policialísmo. Por tanto, adscriben a o substantivo dentro d'una clase pero no lo cualifican en determinau grau.

A gramatica tradicional considera a os determinants, preceden siempre a o nombre a o que determinan, como que adchectivos determinativos. Actualment, beluns consideran que en un sintagma en o cual existe un nombre determinau por un adchectivo determinant, ye iste zaguer o nuclio d'un hipotetico sintagma determinant.

D'alcuerdo con este enfoque, os determinants actualizan, presentan, cuantifican (miden) u preguntan por o substantivo nuclio d'o sintagma nominal, cheneralment, encara que no siempre, situando-se en posición anterior a istos. Existen tres clases de determinants: os actualizadors, os cuantificadors y os interrogativos (que incluyen a os adchectivos indefinius, numerals, demostrativos y posesivos). Manimenos, as propiedaz de substitución d'o sintagma por un pronombre dependen mas d'o tipo de determinant que d'o nombre. Por ixo se considera que o nuclio ye o determinant ya que ye qui fixa os rasgos en relación con a rección u rechimen.

Adchectivo actualizador[editar | modificar o codigo]

Os actualizadores presentan a o substantivo nuclio d'o sintagma nominal, isto ye, lo transforman de desconoixiu en conoixiu, lo ubican en o espacio y en o tiempo. Os determinants cuantificadors, por contra, miden a o substantivo nuclio d'o sintagma nominal. Os determinants interrogativos u interrogadores preguntan por o substantivo nuclio d'o sintagma nominal.

Os actualizadors son cuatro; o predeterminant tot-a-s, que puede preceder a os de demás determinants y delimita a integridat d'o substantivo nuclio d'o sintagma nominal; l'articlo, que presenta a o substantivo en un espacio y un tiempo concreto (o, a, lo, os, as); o posesivo, que sinyala a pertenencia d'o substantivo a un elemento d'a situación u contexto (a mía, a tuya, a suya, nuestro, vuestro, o suyo y os suyos femenins y plurals); y o demostrativo, que sitúa a o substantivo en un puesto mas u menos proximo u leixano (este, ixe, aquel y os suyos femenins y plurals)

Adchectivo cuantificador[editar | modificar o codigo]

Os cuantificadors s'agrupan en dos grans clases, os numerals, que miden de forma precisa o substantivo nuclio d'o sintagma nominal, y os extensivos u indefinius, que lo miden u evalúan de forma imprecisa.

Os numerals pueden estar cardinals (correspondients a la serie d'os numeros reals: un, dos, tres, cuatro...); ordinals (que sinyalan precedencia u seguimiento en una lista: primer, segundo, tercer, cuarto...); multiplicativos (que multiplican o numero d'o nuclio d'o sintagma nominal: dople, triple, cuadruple, quintuple/quintuplo, sextuplo, septuplo, octuple, nonuple, decuplo, undecuplo...), divisors u partitivos, que dividen o nuclio d'o sintagma nominal (meyo), y distributivos, que reparten o nuclio d'o sintagma nominal (los dos, senglos).

Adchectivo interrogativo[editar | modificar o codigo]

Son os que s'emplegan en a oración interrogativa u exclamativa, siempre s'anteposa a o substantivo y s'accentúan. Os adchectivos interrogativos son: Cuál(ye), cuánto(s), cuánta(s), qué, quí(ye).

  • Adchectivo sustantivado u absoluto: ye o que desempenya en a frase a función de substantivo por meyo de metabasi d'adchectivación.
  • Adchectivo verbal: ye o participio en función adchetiva cuan no ha perdiu encara a suya naturaleza verbal.