Vuixiga

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Vuixiga

A vuixiga urinaria, voixica, veixiga u veixica (d'o latín vesīca) ye un organo bueito musclo-membranoso que fa parti d'o tracto urinario y que reculle a orina d'os uréters y a expulsa a traviés d'a uretra a l'exterior d'o cuerpo mientres a micción.

Denominacions tradicionals

A denominación vuixiga se documenta en aragonés d'a Valle de Tella, en chistabín, en fovano, en benasqués y en aragonés baixo-ribagorzano. En Ribagorza Baixa tamién se documenta veixiga y vixiga, y en Campo vuxiga.

As formas con e u i se documentan bien en aragonés occidental: vexiga en ansotano, vixiga en cheso sin que a documentación l'auna excluya a presencia de l'atra en estas parlas. A zaguera forma se documenta tamién en aragonés de Fuencalderas.

En aragonés central se documenta formas con a xorda intervocalica latina conservada -K- como voixica u veixica, por eixemplo en Alwin Kuhn rechistró en Torla vexica. En aragonés de Valle de Vio se diz vuxica. En belsetán se documenta vuixica.

En parlas alto-aragonesas afectadas por o fenomeno d'a cheada trobamos formas como vochiga u vechiga, que tamién se documentan en cualques lugars d'o Norte d'a provincia de Teruel a on a desaparición de l'aragonés estió tardana. D'acuerdo con as normas ortograficas estas formas s'han s'escribir con -x-.

En aragonés bi ha expresions como fer-se vuixigas pa dicir fer-se ambollas u bambollas. Antoni Maria Badia i Margarit dió como una d'as accepcions de vuixica en belsetán a de bambolla reflectando a existencia d'esta expresión.

Antoni Maria Badia i Margarit tamién documentó vuixiquetas como las bambollas que l'augua de plevia fa en os balsons y que son presachio que ixo trairá mes agua.

Orichen embriolochico

A vuixiga urinaria ye present en toz os mamifers. Procede d'a parti inferior d'o pediclo de l'alantoide, obliterando-se progresivament a parti superior d'iste pediclo ta formar l'uraco.

Situación

A vuixiga urinaria ye situata en a excavación d'a pelvis. Por debant ye fixata a o pubis, por dezaga muga con o recto, con a parti superior d'a prostata y as vesiclas seminals en l'hombre, y con a vachina en a muller. Por alto ye recubierta por o peritoneu parietal que la desepara d'a cavidat abdominal, y por debaixo muga con a prostata en l'hombre y con a musculatura perineal en a muller.

Forma

A vuixiga urinaria cuan ye plena tien una forma esferica, y cuan ye bueita s'asemeya a un tetraedro con:

• Vertice anterosuperior a on que se fixa l'uraco.
• Vertice anteroinferior que corresponde a o forato uretral.
• Vertices superoexternos a on que desembocan os uréters. A capacidat fisiolochica d'a vuixiga urinaria u dica que apareixe o deseyo d'orinar oscila entre os 300 y 350 centimetros cubicos. Y puet augmentar de 2 a 3 litros en caso de retención aguda d'orina. Ista capacidat se reduce en casos de cistitis dica os 50 centimetros cubicos.

L'interior d'a vuixiga se visualiza reyalizando una cistoscopia, que observa a mucosa vesical, os meatos ureterals y o cuello vesical (a unión con a uretra). Istos tres puntos delimitan o trigono vesical, que ye una porción fixa y no distensible de l'organo.

A paret d'a vuixiga ye formata por tres capas:

• Capa serosa: O peritoneu parietal recubre a vuixiga, ye a suya cara superior y parti posterior y laterals cuan ye plena.
• Capa muscular: Ye formata por musclo liso con tres capas:

1. Capa externa u superficial: Formata por fibras musculars lonchitudinals.
2. Capa meya: Formata por fibras musculars circulars.
3. Capa interna u funda: Formata tamién por fibras lonchitudinals. As tres capas d'a muscular forman o musclo detrusor que cuan se contraye expulsa a orina y tien como antagonistas os esfínters d'a uretra.

• Capa mucosa: Ye formata por epitelio de transición urinario que ye un epitelio estratificato de dica ueito capas de celulas, impermeable, en contacto con a orina, y por a lamina propia que ye de teixito conchuntivo.

Rechions de l'interior d'a vuixiga

Interior d'una vuixiga

• Trigono vesical: Os ureters dentran en a vuixiga diagonalment a traviés d'a paret dorsolateral, en un aria dita trigono, que tien forma triangular y ocupa l'aria correspondient a la paret posteroinferior d'a vuixiga. A uretra define o punto inferior d'o trianglo que debuixa o trigono.
• Ápex vesical: O ligamento meyo umbilical connecta con l'apex d'a vuixiga.
• Cupula vesical: Ye a parti superior y mas ampla d'a vuixiga, que augmenta considerablement de volumen, como una esfera, cuan ye plena d'orina.
• Cuello vesical: Ye connectato con o ueso d'o pubis a traviés d'o ligamento pubovesical en as mullers, y por o ligament puboprostatico en hombres.

Irrigación y innervación

• Arterias: Provienen de l'arteria ilíaca interna dreitament u d'as suyas brancas como l'arteria umbilical en a parti superior, l'arteria chenitovesical en a suya parti meya u de l'arteria pubica en a suya parti inferior.
• Venas: Drenan en un plexo venoso pelvico que recubre o espacio prevesical en a suya cara posteroinferior y que remata en a vena hipogastrica.
• Sistema limfatico: A limfa d'a bufeta drena en os ganglios perivesicals, d'astí a os ilíacos externos y a os hipogastricos, que se reunen en os ganglios d'o promontorio.
• Niérvols: A innervación d'a vuixiga procede de:

1. Plexo lumboaortico u hipogastrico: Que contiene fibras niervosas d'o sistema niervoso simpatico.
2. Plexo presacro: Que contiene fibras niervosas d'o sistema niervoso parasimpatico.

Referencias

• Datos: Q9382
• Multimedia: Urinary bladder / Q9382