Aragonés ansotano

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Ansotano

Situación de l'ansotano
Localización cheografica
Estau {{{estau}}}
País Aragón
Rechión {{{rechión}}}
Parlau en Val d'Ansó
Lugars principals Ansó, Biniés y Fago
Estatus
Atras denominacions {{{atras denominacions}}}
Charradors
Oficial en {{{oficial}}}
Reconoixiu en {{{reconoixiu}}}
Regulau por {{{regulau}}}
Vitalidat Meya
Escritors principals
Rasgos dialectals
Clasificación lingüistica
Indoeuropea
ISO 639-1 {{{iso1}}}
ISO 639-2 {{{iso2}}}
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL {{{sil}}}

L'ansotano ye a forma de l'aragonés que se charra en a val d'Ansó enclusos os municipios d'Ansó, Biniés y Fago. Ansó figura en l'ALEANR con as siglas Hu 101.[1]

Fonetica[editar | modificar o codigo]

A -r final no se pronuncia en Ansó pero sí en Fago.

Se mantién a -d- intervocalica en casos que no son guaire comuns en aragonés occidental: odir ("oyir", "sentir").

Morfolochia[editar | modificar o codigo]

O sistema d'articlos mes común y millor documentato en ansotano ye o de l'aragonés cheneral o, os, a, as, sin embargo fa poco que se i ha documentato o emplego d'o sistema mas antigo lo, los, la, las, como en cheso en determinatos contextos:

  • fendo lo fatuo
  • le'n diremos a la hermana

O verbo haber como impersonal en (b)i ha, (b)i heba de l'aragonés cheneral ya substituyiu por estar:

  • bi está agua
  • bi estaba agua

Existe una desinencia personal de primera persona -i en los pasatos imperfectos d'indicativo, pasatos imperfectos de subchuntivo y condicionals:

  • yo febai.
  • yo tenebai.

Ye a sola variedat de l'aragonés actual que conserva esta caracteristica, (se crei que o chistabín febe, tenebe en ye una evolución, AI > e), pero o mas notable ye que lo trobamos en o castellano de sustrato aragonés d'Embún, Salvatierra d'Esca, Longars, Uncastiello, Orés, Luesia y Malpica d'Arba y en o castellano d'o nord-este navarro (arredol d'Eslava) s'emplegaba también (teníai), por ixo podría ser una caracteristica d'o romance navarro medieval, perdiu de tot.

Os imperfectos de subchuntivo a diferencia d'as atras variedaz d'aragonés se fan con desinencias en -ara, -iera: ficiera, puyara, clamara, trobara

A forma de os pasaus presenta este paradigma: puyé, puyés, puyó, puyemos, puyez, puyoron

Lexico[editar | modificar o codigo]

A parola monín, monina ye un occitanismo/ gasconismo derivau de mon nin (mi niño) y significa poliu,[2] y coincide con o vocativo que se fa servir en o Baixo Martín coexistindo con manyo, sobre tot en l'afirmación si monín. Ye documentau este gasconismo tamién en cheso y atras variedaz d'aragonés.

Presenta terminos d'etimolochía basca: bizcalera, sabaya, magoría.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Manuel Alvar: Atlas lingüístico y etnográfico de Aragón, Navarra y Rioja. Institución Fernando el Católico. Departamento de Geografía Lingüística, Institución Fernando el Católico de la Excma. Diputación Provincial de Zaragoza, 1983. Tomo I, Lamina 3, Mapa nº 3.
  2. (es) KUHN, Alwin, El Dialecto Altoaragonés (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, 2008. ISBN 978-84-96457-41-6

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Biquizionario
Biquizionario
O Biquizionario tien una dentrada sobre l'Ansotano.


Variedatz occidentals de l'aragonés
Aisino | Ansotano | Aragüesino | Chaqués | Cheso
Iste articlo ye un borrador. Enamplando-lo aduyarás a amillorar a Biquipedia.