Sierra d'a Monchoya

De Biquipedia
(Reendrezau dende Sierra d'a Manchoya)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Sierra d'a Monchoya
A Monchoya dende una era de Basarán.
Cheografía
Cordelera Sierras interiors pirenencas
Sector {{{sector}}}
{{{tpran}}} {{{ran}}}
Maxima altaria 2033 m, punta Monchoya
Cimas importants
Largaria
Amplaria
Superficie
Vértiz cheodesico
Subsistemas
Administración
Estau
País Sobrepuerto / Valle de Broto (Sobrarbe, Aragón)
'
Cheolochía
Edat
Materials Calsineras
Tipo
Mapa

A sierra d'a Monchoya u d'a Manchoya ye una sierra de materials sedimentarios cenozoicos[1] situata en os Pireneus d'Aragón, concretament en as sierras interiors pirenencas, en l'aria occidental d'o que actualment ye a comarca de Sobrarbe. A suya mayor altura ye a punta d'a Monchoya, que le da nombre, con 2033 msnm.

O macizo d'a Monchoya, que popularment se conoix tamién como «cerro» d'a Monchoya/Manchoya, ye una d'as barreras naturals que delimitan o Sobrepuerto, concretament por a valle d'Otal, contra la valle de Broto, en a cual a d'Otal afluye. Dende o punto d'envista de la dita valle d'Otal, a «sierra» d'a Monchoya determina toda la suya baixant oriental, en cheneral mas solana, y la zarra dica alto, en as estivas d'Otal, a on que arriba a achuntar-se con o tozal de Pelopín a traviés d'una cresta u lumera en a que se concatenan cerros menors, como o tozal de Matils (1909 m).

Orografía[editar | modificar o codigo]

O macizo de Monchoya tiene una cresta con forma de "C", leverament escorada ta la esquerna, y tiene puntas que son fiteras ta tres valles, despartindo por igual a valle de Broto (costau oriental), a valle d'Otal de Sobrepuerto (costaus occidental y sud) y una chiqueta parte d'a valle d'o río Sorrosal (valle de Linars) en norte, por as garras d'o Pelopín.

Por o nord-este, se despincha dende o Pelopín de camín ta la villa de Broto un sarrato important, que recibe o nombre de sarrato de Yosa y delimita la valleta de Yosa, cuenca d'o barranco de Yosa y puesto a on que se troba un solo despoblau: Yosa.

En as diferents garras d'o macizo se troba os lugars de Yosa, Ayerbe de Broto y Escartín, mas a Isuala, pardina despoblada que como a vegadas pasa s'ha emplegau pa bordas mientres os nuclios yeran habitaus.

Puertos[editar | modificar o codigo]

  • Cuello d'Otal, a 1894 msnm, comunica a valle d'Otal con a valle de Linars de Broto por entre a Penya Ronata (1934 m) y o Pelopín (2007 m).
  • Cuello Pelopín u puerto de Yosa, a 1926 m, comunica a valle d'Otal con a valle de Yosa por en sud d'o Pelopín, con o camino que tradcionalment partiba d'Otal.
  • Collada d'as Fuendes Blancas, a 1903 m, tamién mete en comunicación a valle d'Otal con a de Yosa, pero en iste caso o camino puya dende Escartín y pasa por o nor-ueste d'a punta la Manchoya.

Barrancos[editar | modificar o codigo]

A Monchoya, con Escartín en alto d'un d'os suyos garroz.

En sentiu anti-horario:

Toponimia[editar | modificar o codigo]

O toponimo Monchoya dimana de <*MONS GAUDII («mont d'o goyo»), seguntes Jesús Vázquez Obrador.[2] O toponimo ye común en os territorios a on que se parla o catalán con a forma Monjoia, y se gosa referir a fitas importants en os camins, especialment en os que se feba con razón de bella pelegrinación relichiosa. Vázquez Obrador considera que o mas probable ye que o toponimo arribás t'aquí, no pas a traviés d'o catalán, sino a traviés de l'occitano.[2]

Iste tipo de rebaptismos relichiosos con a toponimia fuen frecuents en os primers sieglos medievals y d'expansión d'o cristianismo.[3] S'ha de pensar que as autoridaz relichiosas por ixas envueltas miraban de rodeyar a os fidels de referents cristianos que achudasen a substituir as suyas anteriors creyencias paganas. Muit a sobén, isto pasaba por re-baptizar os referents cheograficos d'o entorno a on que viviban. En o caso de Sobrepuerto, que fue obchecto de repoblación u evanchelización por medio d'a implantación de tres monesterios impulsaus por o bispau de Chaca y os reis de Pamplona entre l'anyo 900 y l'anyo 1000,[3] os toponimos relichiosos y especialment os hachiotoponimos (toponimos «con nombre de santo») son especialment abundants, o que podría respaldar ixa tioría.

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. (es) Geoparque del Sobrarbe, consultada o 17 de noviembre de 2015
  2. 2,0 2,1 (es) VAZQUEZ OBRADOR, Jesús. Nombres de lugar de Sobrepuerto,, análisis lingüístico. Ed. comarca de l'Alto Galligo. Uesca, 2004. ISBN 84-8127-131-4. Versión dichitalizada consultable en linia
  3. 3,0 3,1 (es) SATUÉ OLIVÁN, Enrique. Ainielle, la memoria amarilla. Ed. PRAMES. Zaragoza, 2003. ISBN 84-8321-154-8

Se veiga tamién[editar | modificar o codigo]


Sierras de transición y d'a Depresión meya intrapirenenca
Depresión meya intrapirenenca Aineto | Arras | Belarra | Bonés | Buyán | Canciás | Capitiellos | Colladas | Gabardón | Guaso | Nabla | Penya Musera | Uruel | Picardiello | Portiello | Santa Isabel | Sant Pedro | Peranera | Sant Chuan d'a Penya | Sarda | Selva | Xabierre
Flysch cretacio-eoceno (transición) Algaralleta |Asín | Atuzcarraz | Baraguás | Beldú | Corona | Dos Ríos | Erata | Estiva | Forcala | Gabás | Icún | Idocorri | Illón | Izco | Leire | Luesia | Madalena | Maito | Monchoya | Novés | Orba | Sierra de Sant Miguel