José Antonio Labordeta Subías

De Biquipedia
Iste articlo tracta sobre o cantautor, escritor y politico aragonés José Antonio Labordeta. Ta atros emplegos se veiga Labordeta.
José Antonio Labordeta
José Antonio Labordeta Subías



Deputau en as Corz Chenerals
por Zaragoza
27 de marzo de 2000 – 1 d'abril de 2008


Deputau en as Corz d'Aragón
por Zaragoza
7 de chulio de 1999 – 24 de marzo de 2000
Naiximiento 10 de marzo de 1935
Zaragoza
Muerte 19 de setiembre de 2010
Zaragoza
Partiu Chunta Aragonesista
Partido Socialista de Aragón
Izquierda Unida
Conchuche Juana de Grandes
Fillos Ángela Labordeta
Ana Labordeta
Paula Labordeta
Profesión Profesor, cantautor y escritor
Alma Máter Universidat de Zaragoza

José Antonio Labordeta Subías (Zaragoza, 10 de marzo de 1935 - † Zaragoza, 19 de setiembre de 2010) estió un profesor, cantautor, escritor y politico aragonés.

Chirman d'o poeta Miguel Labordeta, estió considerau un d'os prencipals exponents d'a canción d'autor espanyola. Encetó a suya carrera musical en 1963, destacando os suyos albuns Cantar i callar (1974), Tiempo de espera (Tiempo d'Aspera, 1975) y Las cuatro estaciones (As cuatre estacions, 1981).

Participó en o establimiento d'o semanario Andalán, ye autor de cuantos libros de poemas, una novela (Cada cual que aprenda su juego, 1974) y unas recordanzas (Con la voz a cuestas, 1982). Entre os suyos zaguers títols destaca Aragón en a muchila (1983), Os amigos contatos (1994), Un país en a muchila (1995) u Banderas rotas (2001).[1] Enfiló y presentó o programa de Televisión Espanyola Un país en a muchila.

Miembro d'a Chunta Aragonesista (CHA) estió esleito deputau por Zaragoza en 2000 y 2004, estando o portavoz d'iste partiu aragonés en o Congreso d'os Deputaus.

O Rolde de Estudios Aragoneses reeditó o disco Cantar i callar de 1974, encara inedito en CD, con a ocasión d'a publicación d'o libro colectivo José Antonio Labordeta: creación, compromiso, memoria (con mes de sixanta colaboracions d'a suya fegura y a suya trachectoria), presentato o 26 de noviembre de 2008 en una fiesta feita en o Teatro Principal de Zaragoza.

José Antonio Labordeta feneixió o 19 de setiembre de 2010 de maitinada en o Hespital Miguel Servet de Zaragoza a causa d'un cáncer de prostata que li diagnosticoron en l'anyo 2006.[2]

Biografia[editar | modificar o codigo]

Labordeta en 2009

José Antonio Labordeta Subías naixió o 10 de marzo de 1935 en l'antigo palacio d'os Lanuza en o numero 1 d'a carrera Buen Pastor, en o centro de Zaragoza, a on que a suya familia rechentaba a escuela-internato Santo Tomás de Aquino, a la que asistirían personalidaz como Jesús Moncada. Cuatreno fillo (d'entre siet chirmans) de Sara Subías y Miguel Labordeta, un catedratico de latín y militant d'Izquierda Republicana que, en prencipiar a guerra a l'anyo siguient, fue preso por ateu, comunista y masón y, en rematar ista, se le retiró a catedra.[3]

Infancia[editar | modificar o codigo]

Por miedo a más represalias, a familia escolarizó o choven José Antonio en o Colechio Alemán de Zaragoza dica que zarró en 1943, anyo en que l'Alemanya nazi prencipiaba a perder a guerra. Alavez continó os estudios en a escuela paterna, a on que fació o bachillerato chunto a futuras personalidaz como Emilio Gastón y, en rematar, prencipió a carrera de dreito; en 1953, mientres o tercer curso, su pai morió y Labordeta se'n pasó ta letras. A escuela familiar pasó a mans d'o suyo chirman poeta, catorce anyos mayor que él, qui pasaría a exercer un rol paternal sobre o suyo chirmán chicot.[4]

Literatura[editar | modificar o codigo]

En l'anyo 1957 le tocoron trenta mil pecetas en a lotería i se'n fue un mes entero a o Parador de Turismo de Sant Chuan d'a Penya a leyer-se l'Ulises de James Joyce: influyiu por Miguel, fundó y dirichió a revista Orejudín (195859) y publicó en a Papageno (1958–60), con dos publicacions sutitas arredol d'a tertulia Niké y d'a Oficina Poetica Internacional. Finalment, se licenció en Filosofía en 1960 y se'n fue a treballar de lector de castellano en Ais de Provença, en os zaguers anyos d'a Cuatrena Republica, a on daba clase a os pied-noirs: astí ascuitó por primera vegata os discos de Brassens, Brel y Léo Ferré[5] y escribió Sonata ibérica, un poemario influyiu por Machado que encara contina inedito.[6]

Foto de Labordeta en Uesca
O Periferias de Uesca

Amostranza[editar | modificar o codigo]

Dos anyos dimpués se'n tornó ta Aragón y, en casar-se con Juana de Grandes o 29 de setiembre de 1963, os dos se treladaron a Teruel ta treballar de mayestros en una escuela laica establita por un amigo d'él: astí, ella exerceba de mayestra de griego y él, d'historia. Entre os alumnos que tenió Labordeta mientres ista epoca feguran o president d'Endesa Manuel Pizarro, o polemista Jiménez Losantos u o polifacetico Joaquín Carbonell: chunto con iste zaguero y Cesáreo Hernández prencipió a cantar, con trenta y tres anyos, en noviembre d'o 68. A suya primera aparición en publico estió en Belchit (o lugar d'a mai de Serrat). Mientres os ueito anyos d'estacha en Teruel naixioron as suyas primeras dos fillas, Ana y Ángela; a tercera, Paula, naixió en tornar ta Zaragoza. En l'anyo 1985 demandó a excedencia y ya no tornó a exercer de mayestro.

Musica[editar | modificar o codigo]

Ixe mesmo anyo, dimpués de veyer un anuncio en prensa, ninvió unas cintas a Madrit que se convirtioron en o suyo primer disco, Andros, vol. II, un EP de cuatre cancions editato por Edumsa que fue retirato a l'anyo siguient por as autoridaz; se reeditó en 1971 como complemento de Cantar y callar, un d'os primers librodiscos d'a epoca. Dos anyos dimpués, o 13 de noviembre de 1973 se celebró o Primer Encuentro de la Música Popular en Aragón en o Teatro Prencipal de Zaragoza con as actuacions de Boira, La Bullonera, Renaxer, Pilar Garzón, Tierra Húmeda, Tomàs Bosque (d'a Francha) y o mesmo Labordeta, que alavez ya yera a cabeza visible d'a emerchent «canción popular aragonesa». A l'anyo siguient, Edigsa le publicó o suyo primer disco de luega durata, Cantar i callar (sic), que contaba con notas preliminars (en valenciano) d'Ovidi Montllor.

En 1975 publicó Tiempo de espera, que incluye a suya canción mas conoixita, Canto a la libertad, escrita en o suyo retiro de Villanuga:[7] ya en democracia, a suya canción fue proposata por o Partido Aragonés como himno oficial d'Aragó, pero o PSOE y o PCE votoron en contra. Se retiró parcialment de l'oficio de cantautor, con un concierto en a Plaza d'o Pilar o 4 d'octubre de 1991, encara que dimpués ha feito conciertos puntualment, en solitario u chunto con Carbonell y Eduardo Paz en o espectaclo Cantautores aragoneses, que les tornó a achuntar en un concierto historico retransmeso por Aragón TV l'11 d'octubre de 2006 que, en rematando, han feito chiras por ciudaz como Fraga y Uesca (en o festival Periferias).[8]

Politica[editar | modificar o codigo]

Co-fundador d'a revista Andalán, d'o Partido Socialista Aragonés, creyador d'un partiu imachinario dito Izquierda Depresiva Aragonesa y candidato en a lista a o Senau espanyol por Ezquierda Unida, en zaguerías estió deputau electo por Chunta Aragonesista en as Corz entre 1999 y 2000 y en o Congreso d'os Deputaus os anyos 2000 y 2004 (por dos lechislaturas seguitas) dica l'anyo 2008, en que se chubiló. En a etapa en Madrit destacó aintro d'o grupo mixto, como l'unico representant de l'aragonesismo, por o suyo estilo radicalment oposato a lo d'a resta de congresistas: mientres o debate sobre a invasión d'Iraq recitó un poema d'o suyo chirmán Miguel; en una atro debate respondió a os deputaus d'o PP que le feban a mofla con un «¡A la mierda!» u insultando-los;[9] tamién participó activament en o debate sobre o Estatuto d'Autonomía d'Aragón,[10] en a comisión d'investigación de l'11-M[11] y, en zaguerías, anunció a suya retirata mientres a intervención en o debate sobre o estau d'a nación de 2007.[12] Mientres a suya trachectoria como deputau s'oposó a o trescole de l'Ebro, votó en contra d'a Lei de Partius[13] y en favor d'a Constitución europea,[14] defendeba a co-oficialidat d'as luengas d'Aragón y o software libre[15] y parlaba d'Espanya como «una gran federación».[16] En recullir o premio de l'Asociación de Periodistas Parlamentarios, compartiu con Agustí Cerdà, Labordeta se despidió con una ixota aragonesa.[17]

Retiro[editar | modificar o codigo]

En retirar-se d'a política «por cansancio ideyolochico», ocasionalment residiba en Altafulla,[18] escribió a novela Memorias de un beduino en el Congreso de los Diputados (2009),[19] actuó en a Expo de Zaragoza y en 2006 se le diagnosticó un cáncer de prostata, que le levó a la muerte en 2010.[20]

O Rolde de Estudios Aragoneses ha reeditato el Cantar i callar de 1968, encara inedito en CD, con ocasión d'a publicación d'o libro colectivo José Antonio Labordeta: creación, compromiso, memoria (con mas de seixanta colaboracions sobre a fegura y a trachectoria de l'homenacheato),[21] presentato o 26 de noviembre en una fiesta en o Teatro Prencipal de Zaragoza.[22]

Muerte[editar | modificar o codigo]

Parque Gran José Antonio Labordeta
O president d'Aragón Marcelino Iglesias entrega a Labordeta a Medalla d'Aragón a títol postumo

Murió en a maitinada d'o 19 de setiembre de 2010, en l'Hospital Miguel Servet de Zaragoza, a la edat de 75 anyos, debito a o cáncer de prostata que se l'heba diagnosticato en l'anyo 2006, y que le obligó a permaneixer en casa os zaguers meses d'a suya vida.[23][24]

O zaguer acto publico que protagonizó se produció o día 6 de setiembre de 2010, cuan os ministros d'Esfensa, Carme Chacón, y Educación, Ángel Gabilondo, le entregoron en a suya casa a Gran Cruz d'a Orden d'Alifonso X o Sabio; un reconoiximiento que o Gubierno le concedió por a su sabiduría, a suya pasión, as suyas conviccions y a suya esfensa d'a libertat y o pueblo, motivos por los que tamién l'atorgó a medalla a o Treballo.[25]

En as calendatas posteriors a la suya muerte bi habioron numerosos actos en remeranza a Labordeta en toda a cheografía aragonesa. Mas de 20.000 aragoneses o primer día y de 40.000 en total,[26] dioron o zaguer adios a o cantautor en o veilatorio que s'instaló en o Palacio de l'Alchafaría, vesitato amás por diversas personalidaz d'a politica y a cultura aragonesa y espanyola como Joan Manuel Serrat, Manuel Pizarro, Gaspar Llamazares, Carmen París, José Luis Borau u Miguel Ángel Berna entre muitos atros.[27] O president d'Aragón, Marcelino Iglesias colocó a Medalla d'Aragón a títol postumo sobre l'atabul cubierto con a cuatribarrata.

Manimenos no estioron menos emotivos os homenaches populars convocatos en diferents puestos d'Aragón. En a plaza Sant Felipe de Zaragoza, 2.000 personas se reunioron de nueiz ta cantar toz chuntos o "Canto a la libertad", una d'as cancions mas conoixitas y simbolicas de Labordeta[28] Feito que se repitió tamién en rematar o veilatorio en l'Alchafaría, a on que a multitut demandaba a oficialidat d'a canción como himno nacional d'Aragón.[29] En atras ciudaz como Uesca y Teruel tamién se facioron actos d'ista mena.[30]

Entre os reconoiximientos d'as institucions dimpués d'a suya muerte cal destacar a nueva denominación d'o Parque Gran de Zaragoza, que dende alavez pasó a decir-se oficialment Parque Gran José Antonio Labordeta.[31] y ye tamién se quiere dar ista denominación en o futuro a l'Auditorio.[32] Tamién en atras ciudaz s'han feito homenaches parellans, asinas en Chaca l'Auditorio-Palacio de Congresos pasará a decir-se tamién "José Antonio Labordeta"[33]

Obra[editar | modificar o codigo]

Bibliografia[editar | modificar o codigo]

A producción literaria de Labordeta ye a mayor de totas as suyas aficions por l'antigüitat y a constancia d'o ritmo de publicación; manimenos, puet estar que sía a suya faceta menos conoixita, a la que caldría adhibir os numerosos articlos en prensa u o poemario inedito debantdito.[34]

Anyo Títol Editorial Puesto Comentaris
1959 Sucede el pensamiento Colección Orejudín Zaragoza primer llibre de poesia
1965 Unamuno: diario poético Son Armadans Palma Ensayo sobre o cancionero d'Unamuno
1965 Las sonatas Colección Poemas Zaragoza Segundo poemario, escrito en Teruel
1971 Cantar y callar Jabalambre Zaragoza incluye o primer EP
1972 Trenta y cinco veces uno El Bardo Barcelona Poemario editato por Josep Batlló
1973 Tribulatorio Jabalambre Zaragoza Poemario
1974 Cada cual que aprenda su juego Júcar ? novela
1976 Poemas y canciones Lumen ? Antolochía de poemas y cancions anteriors
1980 Método de lectura Ayuso ? Poemario
1982 Con la voz a cuestas Los Libros de la Frontera Barcelona Memorias de 1967 - 1977
1983 Aragón en la mochila Penthalon ? Guía de viaches por Aragón
1985 Jardín de la memoria Taifa Barcelona Poemario, editato por Josep Batlló
1986 El comité Ayuso ? Segunda novela
1988 Diario de náufrago Prensas Universitarias Zaragoza Poemario
1992 Mitologías de mamá Ediciones Libertarias/Prodhufi Madrid Tercera novela
1994 Los amigos contados Xordica Villanueva de Galligo Articlos publicatos en Andalán entre 1979 y 1982
1994 Monegros Ediciones Libertarias Madrid Poemario
1995 Un país en la mochila Ediciones Libertarias Madrid Guía de viaches basata en o programa homonimo
1995 Tierra sin mar Xordica Villanueva de Galligo Triga d'articlos variatos autobiograficos
2001 Con la mochila a cuestas RBA Barcelona Un atra guía de viaches
2001 Banderas rotas La Esfera de los Libros Barcelona «Quasimemorias»
2003 Dulce sabor de días agrestes Huerga & Fierro Barcelona Antolochía
2004 Cuentos de San Cayetano Xordica Villanueva de Galligo Narrativa
2009 Memorias de un beduíno... Ediciones B Barcelona ..en el Congreso de los Diputados
2010 Regular, gracias a Dios. Ediciones B Barcelona Memorias compartidas
2011 Mercado Central Xordica Villanueva de Galligo Postumo

Discografia[editar | modificar o codigo]

A mayor parti d'a suya discografía fue replegata en l'anyo 2004 en Cantar y no callar (1975-1995), una caixa de trece compactos reeditatos por Dro: basicament, toz os discos editatos por Fonomusic, con a notable ausencia d'o Cantar i callar, que encara ye inedito en CD.[35]

any Títol Siello Comentarios
1968 Andros vol.II Edumsa EP de cuatre cancions, censurato en a epoca
1971 Cantar y callar Javalambre Reedición de l'anterior enclusa en o libro homonimo
1974 Cantar i callar Edigsa Primer luenga durada que incluye Aragón y La vieja y un prologo d'Ovidi
1975 Tiempo de espera Pentamusic/Quiroga Con Ya ves y Canto a la libertad
1976 Cantes de la tierra adentro Pentamusic/Quiroga incluye Rosa rosae y Coplas de Huesca
1977 En directo ? Gravato en vivo en marzo de 1977, incluye o Chinchecle de Bielsa
1978 Que no amanece por nada Fonomusic Con Nana para dormir a un niño en la montaña y Crónicas de Paletonia
1979 Cantata para un país Fonomusic Con Quién te cerrará los ojos y Albada
1981 Las cuatro estaciones Fonomusic incluye El villano y Ya viene marzo con flores
1984 Qué queda de ti, qué queda de mí Fonomusic Con A veces me pregunto y Somos
1985 Aguantando el temporal Fonomusic incluye Zarajota blues y Mar de amor
1987 Qué vamos a hacer Fonomusic Con Joven paloma
1989 Trilce Fonomusic incluye Banderas rotas
1991 Tú, yo y los demás ? Concierto con Imanol, Ovidi Montllor y Sabina, entre atros
1993 Canciones de amor ?
1995 Recuento ? Reedición en directo d'as suyas cancions trigatas
1997 Paisajes ? Con Suceso francés y Monegros
1999 Nueva visión ? Disco de tributo grabato en vivo en o Pireneus Sud de Lanuza
2001 30 temas Fonomusic
2001 Con la voz a cuestas Prames Libro-disco de poemas recitatos, propios y d'otri
2004 Cantar y no callar (1975-1995) Dro Caixa antolochica con toz os discos de Fonomusic
2006 Cantautores aragoneses El Periódico Recopilatorio compartiu con Carbonell y La Bullonera
2006 Nueba cozina Luna Nueva Disco tributo a Ixo Rai! a on Labordeta fa a introducción
2007 Cantautores aragoneses: el concierto! El Periódico Gravación d'o concierto de l'11 d'octubre de 2006

Filmografia[editar | modificar o codigo]

A versant actoral de Labordeta ye amás tardana d'as suyas actividats: amás d'os papels protagonistas que apareixen a continación, Labordeta tamién treballó en 1988 como anfitrión d'o programa En la cadiera ta TVE en Aragón, por a on pasaron os cantautors mas importants d'o momento, amás d'as suyas incursions puntuals de contertulio en cuantos programas de debate u como actor convidato en series televisivas como 7 vidas.[36]

any títol dirección comentarios
1969 Monegros Antonio Artero ?
1985 Réquiem por un labrador Francesc Betriu Labordeta fa o papel d'un alguacil
? Azabache ? Cinta infantil ta TVE a on interpreta a un farero
1990 Del Miño al Bidasoa José Briz Méndez Basata en a obra de Cela
1994 Lazos ?
1995 Un país en la mochila Jose Antonio Labordeta Serie de viaches por a Espanya rural
2007 Cantautores aragoneses: el concierto! Aragón TV DVD d'o concierto de l'11 d'octubre de 2006

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. "Aragonesismos y otras voces de interés en "Banderas rotas" de José Antonio Labordeta", por Francho Nagore, (AFA, 2008, pp. 73-98).
  2. (es) Adiós, Labordeta en o diario Heraldo de Aragón.
  3. El Mundo José Antonio Labordeta en el Magacine
  4. 10Líneas.com cronolochía dica 2004 por Javier Aguirre
  5. (es) El Periódico de Aragón «Hay gente que me dice...»
  6. (es) El país Su señoría levanta la voz
  7. (en) El País Labordeta vuelve a sus viejas pasiones a la sombra del pirineo
  8. (es) Periferias.org concierto en a edición d'o 2007
  9. (es) Terra Labordeta llama en el congreso "gilipollas" a un diputado del PP
  10. (es) 10Líneas.com texto d'a suya intervención en o Congreso
  11. ElPlural.com ¡Viva la Comisión!
  12. (es) El País Labordeta asiste a su último debate del estado de la nación
  13. (es) La Democracia Labordeta: la ley de partidos fue creada para y contra HB
  14. (es) Escolar.net Entrevista a José Antonio Labordeta
  15. (es) Wikinoticias Entrevista a José Antonio Labordeta
  16. (es) A Sueldo de Moscú «España es una federación, pero...»
  17. (es) El Correo Digital «No soporto cachondeos con lo de la mochila y el ...»
  18. (es) El Imparcial «Menos mal que el PSOE no ha ganado con mayoría...»
  19. (ca) El Periódico de Catalunya Memòries de diputat
  20. (en) Público «José Antonio Labordeta muere en Zaragoza tras una larga enfermedad»
  21. (es) El Heraldo de Aragón Homenaje a Labordeta
  22. (ca) El Periódico de Catalunya El món de la cultura rendeix un emotiu...
  23. (es) Fernando Baeta, «José Antonio Labordeta. 1935-2010. El hombre que reinventó Aragón»», El Mundo.es.
  24. (es) «Adiós, Labordeta», Heraldo.es. 19 de septiembre de 2010
  25. (es) «José Antonio Labordeta muere en Zaragoza tras una larga enfermedad», El País, 19 de septiembre de 2010.
  26. (es) Multitudinario homenaje en la calle. Heraldo de Aragón. 21/09/2010
  27. (es) Desfile de ilustres en el velatorio de Labordeta. Heraldo de Aragón 21/09/2010.
  28. Unas 2.000 personas cantan a Labordeta en la Plaza de San Felipe. Heraldo de Aragón. 20/09/2010
  29. (es) 'Canto a la libertad' en La Aljafería. Heraldo de Aragón. 19/09/2010
  30. (es) Teruel se despide de José Antonio Labordeta Eco de Teruel. 23 setiembre de 2010
  31. (es) De parque 'Primo de Rivera' a 'José Antonio Labordeta' por clamor popular. Cadena Ser. 22-09-2010
  32. (es) Labordeta dará nombre al Parque Grande y puede que al Auditorio
  33. (es) El auditorio del Palacio de Congresos se llamará José Antonio Labordeta
  34. (es) 10Líneas.com ficha bibliografica
  35. (es) 10Líneas.com ficha discografica
  36. (en) Internet Movie Database ficha de José Antonio Labordeta

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]