Civilización

De Biquipedia
(Reendrezau dende Cevilización)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
A formación de ciudaz ye a caracteristica prencipal d'as civilizacions

O termin civilización tien una gran variedat de significatos relacionatos con a sociedat humana. En a mayoría d'os casos se'n fa uso ta referir-se a las sociedaz complexas u desembolicatas: aquellas que practican l'agricultura, tienen una división d'o treballo significativa, y una densidat de población prou gran ta formar ciudatz. D'atra man, civilización tamién puet emplegar-se ta referir-se a la suma, grandaria u desembolique d'a humanidat y d'os logros d'os humans en cualsiquier orden,[1] u en a cultura d'una comunidat en particular. A la fin, en un sentito mas amplo, a civilización se puet referir a la sociedat humana mundial.

Gosa considerar-se que una sociedat ye prou civilizada en dixar d'estar una sociedat tribal a on as relacions socials se basan sobre lo parentesco entre los suyos miembros ta convertir-se en una sociedat mas complexa a on i destacan bellas caracteristicas, como un urbanismo y una arquitectura prou desembolicaus que fan que una part important d'a población resida en as ciudatz u a lo menos en pueblos como consecuencia de l'estendillamiento d'o sedentarismo, un desembolique de l'agricultura y la ganadería que permita mantener a la población que no tienga o suyo treballo en o sector primario y faiga posible asinas una división d'o treballo que a la vegada permita o intercambio d'excedents de producción en forma de comercio con as sociedaz mugants u amanadas, una politica u poder politico prou centralizau y fuerte como ta creyar formas de control gubernamentals (estau, leis, exercito, monarquías, etc) y relichiosas (clero, templos...) sobre os ciudadans, y un desembolique cheneral d'o conoiximiento basau en a escritura superando a transmisión oral que permita a transmisión acumulativa en o tiempo d'ixe conoiximiento enta las succesivas cheneracions permetendo asinas l'aparixión d'inventos industrials que comporten o creiximiento d'a producción y de l'excedent ta continar a expansión d'a civilización.

Antiparte, cualsiquier civilización tiene un principio y un final, como nos amuestra la Historia. A ormino, as civilizacions desparixen por una esferra, que puet estar bel desastre natural (tierratremo, erupcions volcanica, inundacions, huracans, etc), bella guerra u desastre militar, bella crisi economica u politica u bella situación que provoque un cambeo d'as condicions u d'a situación interna d'ixa civilización que faigan imposible a suya continación como tal. En desaparixer una civilización, gosa estar substituyida por una atra, asobent com cambeo u a lo menos transformación profunda d'a suya elite dirichent. Un eixemplo en ye la cinta Gone with the Wind, que amuestra la cayida d'o viello Sud en perder os Estaus Confederaus d'America a Guerra Civil d'os Estaus Unius y rematar asinas a esclavitut en que se basaba economicament o Sud, con as plantacions de cotón.

En o suyo sentiu mas amplo, civilización se converte en un cuasi sinonimo de Cultura, encluyendo-ie visions d'o mundo, ideolochía, costumbres, leis y institucions (ye decir, ixo que o marxismo y o materialismo histórico considerna as superestructuras, frente a las infrastructura formadas por os medios de producción y o treballo).

O termin civilización proviene d'o latín civis, "ciudadán" u "habitant d'un lugar", y d'o suyo adchectivo civilis. En iste sentito, "civilizato" significaba estar un ciudadán, una persona gubernata por as leis d'o suyo lugar, ciudat u comunidat.

Evolución d'o concepto[editar | modificar o codigo]

O concepto de civilización naixió mientres o Sieglo d'as Luces, en o marco d'a Ilustración y se potenció con a Revolución francesa. En ixe marco politico y filosofico, se contraponeba civilización a barbarie, en considerando pues o termín como cuasi equivalent a progreso d'a Humanidat. Mientres o sieglo XIX ixo permitió considerar o colonialismo d'os países d'Europa (mas que mas Francia con l'Imperio Francés y Reino Uniu con l'Imperio Britanico) como una simpla tutela de pueblos civilizaus sobre pueblos no civilizaus u pueblos barbaros ta aportar-lis a civilización y incorporar-los a las nacions civilizadas, como expresión de l'imperialismo decimononico, un proceso que Rudyard Kiplig definiba prou bien en o suyo conoixiu poema La carga de l'hombre blanco (The White Man's Burden).

Ye nomás que dende meyaus d'o sieglo XX que lo termín civilización se converte en cuasi sinonimo de Cultura, en reivindicando asinas formas culturals desapareixidas u destruyidas por a colonización occidental, recuperando asinas una tradición filofica ya present en Espanya dende los tiempos d'o descubrimiento y posterior conquiesta d'America por l'Imperio Espanyol, con figuras como Bartolomé de las Casas, esfensor d'os amerindios mientres os debaz en a Chunta de Burgos y en a Chunta de Valladolit que rematoron en as clamadas Leis de Burgos. En o sieglo XX ista corrient, naixida de l'Antropolochía, se conoix como relativismo cultural.

Grans civilizacions historicas[editar | modificar o codigo]

Contino se listan as civilizacions mas relevants a lo largo d'a historia por continents, en una aproximación ni sistematica ni exhaustiva de clasificación:

Articlos que se i relacionan[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

  1. Articlo de civilización d'o Gran Diccionari de l'Enciclopèdia Catalana

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Wikiquote Wikiquote tien una replega de frases celebres de u sobre Civilización.