Ir al contenido

Dinastía Han

Articlo d'os 1000
De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Dinastía Han
漢朝
206 aC — 220
Situación de Dinastía Han
Situación de Dinastía Han
Capital Chang'an (206 aC9, 190195)
Luoyang (25190, 196)
Xuchang (196220)
Idioma oficial Chinés
Gubierno Monarquía
 • Formación 206 aC
 • Desaparición 220

A dinastía Han ye una dinastía que gobernó en China succedendo a la dinastía Qin entre l'anyo 206 aC y l'anyo 220 dC y precedendo a lo periodo d'os tres reinos. Lo periodo Han ye considerau como una edat dorada en a historia china, y deixó un legado cultural que encara prevale. La dinastía dio nombre a lo grupo etnico mayoritario de China, a etnia Han y prenió o suyo etnonimo d'esta. Se fa distinción entre os Han anteriors u occidentals (por tener a capital en Xian-yang), dica l'anyo 9 dc, y os Han posteriors u orientals (por tener a capital en Luoyang) dende ixe anyo.

Han anteriors

[editar | modificar o codigo]

Gaozu consolida l'imperio. O suyo fillo Wendi (180-157) suavizó as leis heredatas d'os Qin, o que ubre camín a lo confucianismo. Os primers Han plegan a lo suyo apocheu en o reinato de Wudi (141-87 A.C). En o primer tercio d'o sieglo II a.c l'imperio s'estendilla dica o sud con a conquiesta d'o Min Yue y d'o Nan Yue incluito Tonquín. Tamién s'estendilla enta o nord-este con a conquiesta de parte de Corea. En o norte bi ha conflictos con os Xiongnu, con os que ya heba negociato. En as decadas de 120-110 A.C Wudi los atacó pero sin que deixasen d'estar una amenaza, os chinos entroron por a rota d'a seda dica Fergana, sin poder asegurar-se o control d'esta zona enantes d'o 150 A.C.

Han posteriors

[editar | modificar o codigo]

A fins d'o sieglo I a confederación d'os xiongnu se desfá, pero ye tamién un tiempo d'inestabilidat en China. Un usurpador, Wang Mang, se fa con o poder en l'anyo 9 d.c. Ye un reformador ambicioso, pero a chent poderosa li se posa en contra y muere asasinato en l'anyo 23.

Dimpués de Wang Mang os emperadors Han prenen como capital Luoyang, y pierden l'autoridat enantes d'o fin d'o sieglo II. En ixe tiempo a inestabilidat politica con intrigas palacinas se suma a la pobreza y las inundacions. O poder real lo tienen os militars que luitan entre ellos.

Expansión economica

[editar | modificar o codigo]

En l'anyo 2 dc se fa o primer empadronamiento d'a población. En China viven uns 70 millons, a mayoría en a cuenca d'o río Amariello. Bi ha una expansión comercial (que se reflecta en o intrés por a rota d'a seda) y urbana (que se reflecta en a costrucción de Chang'an a fins d'o sieglo II a.c). China d'o norte sufre una intensa desforestación por exarticar tierras pa cautivar y por a explotación fusta pa la calefacción y costrucción. Ixo fa que os suelos de Loess s'erosionen y a mes que as inundacions sigan mes fuertes.

Confucianismo

[editar | modificar o codigo]

Baixo os primers Han os textos antigos, en especial os d'a epoca de Confucio tornan a ser honratos. Son 5 clasicos: Yijing (adivinación), Shujinj (historia), Shijing (poesía), Chunqiu (anals d'o Estato de Lu) y Liji (ritos ligatos a lo culto a los antipasaus). O estudio d'os clasicos fará parte d'astí entadebant d'a base en a educación d'os ilustratos que ocuparán os puestos en l'administración d'o estato. O confucianismo esvebién a ideolochía oficial, presa por os funcionarios.

En l'orden politico o confucianismo esfiende a leyaltat a los superiors, o respeto a l'orden establito y tamién obligacions morals tanto pa os funcionarios como pa l'emperador, que ha d'estar eixemplo y gobernar en proveito d'o intrés cheneral.

Institucions imperials

[editar | modificar o codigo]

As institucions d'os Qin y os Han serán fundamentals en o pensamiento politico de China dica o sieglo XIX. L'emperador tien un poder absoluto y o monopolio en o uso d'a fuerza encara que en l'orden civil o poder de l'emperador se fa en realidat menor por l'administración confucianista.

L'administración ye formata por os mandarins (altos funcionarios), que se reparten entre l'administración central y puestos territorials importants (cabos de comanda). Ye un rechimen burocratico centralizato conoixito como junxian, que será tipico d'as dinastías fuertes capaces sozmeter a las aristocracias locals, que prefieren o fengjian u feudalismo, que reapareixe en baixo as dinastías febles u decadents.

O mandato celeste

[editar | modificar o codigo]

A cosmolochía china percibe correlacions entre os fenomenos celestes u naturals y la sociedat. Os astrologos, que conoixen os movimientos d'o firmamento y as suyas "intencions" se converten en consellers d'os emperadors. O punto de vista confucianista anyade que os emperadors han d'estar moralment dignos y que los consellers han d'iluminar-lo. As esferras y os fracasos politicos pueden cuestionar o mandato.

A caita d'os Han

[editar | modificar o codigo]

En os zaguers tiempos i heba dos procesos que enfebliban a los Han:

  • Intrigas palacinas entre as diferents brancas d'a familia imperial, as emperatrices, os eunucos, ecetra...
  • Amaneixen grans familias de terratenients que dixan de pagar bels diners a la fiscalidat imperial.

Asinas como o poder imperial va fendo-se menor pierde o monopolio d'a fuerza y amaneixen milicas privatas d'a nueva aristocracia. Tamién bi ha revueltas y los chenerals encargatos de reprimir-las prenen parte de poder y fan guerra entre ellos. En a segunda metat d'o sieglo II bi ha revueltas d'influencia taoísta como os Turbants amariellos.

A capital Luoyang ye saqueyata dende o 190 pero a dinastía Han no desapareixe oficialment dica fins d'o 220, y con ella l'Imperio. Dimpués d'a desaparición d'os emperadors Han bi habrá divisions y s'ixemenará o budismo.

Bibliografía

[editar | modificar o codigo]
  • Jean Sellier. Atlas de los pueblos del Asia Meridional y Oriental. Acento Editorial.

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]