Sierra Ferrera

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo tracta sobre a sierra Ferrera. Ta altros usos d'o toponimo «Ferrera» se veiga Ferrera (desambigación).

Sierra Ferrera
A sierra Ferrera en verano, dende l'Atiart (Toledo d'a Nata)
Cheografía
Cordelera	Sierras interiors pirenencas
Sector	{{{sector}}}
{{{tpran}}}	{{{ran}}}
Maxima altaria	2.295 m, Picón d'o Libro
Cimas importants
Largaria	±17 km
Amplaria
Superficie
Vértiz cheodesico	21265
Subsistemas	{{{subsistemas}}}
Administración
Estau	Espanya
País	Aragón
Comarca	Sobrarbe y Ribagorza
Cheolochía
Edat
Materials	Calsinera mesozoica sobre salagons cenozoicos.
Tipo	{{{tipo}}}
Mapa

A sierra Ferrera ye una sierra pirenenca interior que s'extendilla en dirección este→nort-ueste dende a val d'o río Esera dica la val d'o río Cinca, d'entre as comarcas de Ribagorza y Sobrarbe, en a provincia de Uesca.

En o suyo extremo sudoriental bi ha un vértiz cheodesico con una altaria de 1.828 metros y en a cima d'a penya Montanyesa un atro.

Cheografía

A loma d'a sierra describe una forma d'«S» suaveta d'entre os suyos cabos, y delimita por un costau a «valle d'a Espunya» u val de o río Irués en a man norte, por os 2/3 mas occidentals en a suya lonchitut, y a depresión natural d'a Fueva en sud. En o tercio mas ta levant, a sierra Ferrera tiene menor altitut, y delimita en a man norte a valleta de l'aigüeta de Viu, y o collau d'A Foradada en sud. A val de l'aigueta de Viu («aigüeta» ye barranco) s'achunta con a de a Espunya por o dito collau d'a Cullivert.

Por alto d'a Fueva ye a masa mas visible, pus i destaca con a suya altaria contra las alturas muito menors que i ha dende ixa part enta sud, y se torna alavez a primer formación d'alta montanya en o Pireneu por ixa parte. En latitut, s'alinia mas u menos con o macizo de Turbón a l'altro costau d'o río Esera, en formando as primeras grans formacions d'o Pireneu, que a sobén se dicen sierras interiors pirenencas.

Anque a man norte d'a sierra no tiene garra población, en a baixant sud, muit solana, i ha un buen numero de nuclios de población menudez, que reciben o nombre colectivo de «Baixo Penyas» y que engloba dende a capital municipal que ye a Espunya, con mas de 200 habitants, dica despoblaus como a Mula. En o Baixo Penyas se troba tamién o Reyal Monesterio de Sant Veturián, «Bien d'Intrés Cultural» de gran historia y un d'os millor conoixius monumentos de o Sobrarbe.

Sierra Ferrera y Penya Montanyesa vista dende Merlli

Cheolochía

A sierra Ferrera ye una parte efectiva d'o macizo d'a Cotiella, formada por a frontera rompida d'una klippe de o gran napa tectonica de Cotiella que se va desplazar y se va romper dende o gruixo d'o macizo, en o proceso dito d'orochenia alpina.

A val que describe o río Irués, conoixida como «valle d'a Espunya», sufrió procesos de glaciarismo en o Pleistoceno que condicionón a forma actual que tiene, y sobre tot, a prefundidat que condiciona una situación d'ubago cuasi remanent que la fa inhabitable y inculturable en un buen troz d'a suya lonchitut.

A klipe d'a sierra Ferrera ye feta de roca calsinera, materials sedimentarios marinos d'o Churasico y, principalment, o Cretacio, que se van desplazar por alto de materials areniscos y sobre tot de salagons d'epocas posteriors, tot producindo un proceso d'inversión d'estratos en o que as rocas mas antigas se troban en a part superior. Ista disposición se fa patent en a naturaleza d'o suelo que se puede trobar en as baixants habitadas d'a sierra, en as que i ha parez cuasi verticals («cillos») de materials duros (penya calsinera) en a part superior, mientres que en as capas inferiors, a partir de a meya altaria en a suya prominencia, o desnivel s'envicia mas y i gosan dica amaneixer fiteros de material de terrero, tan caracteristicos d'a erosión sobre formacions de salagons.

Os cillos d'a sierra Ferrera, tan imponents por a suya prominencia alto d'a Fueva, se puede envistar-los dende buena cosa de o sud d'a comarca de Sobrarbe. Os mas destacables son en l'extrimo occidental d'a sierra, en a Penya Montanyesa, a on que arriban dica a tener cualques cientos de metros de vertical sobre o río Cinca.

Por adintro de l'estrato calsinoso i ha un buen rabanyo de galerías y truchos de karst, muit erosionaus por as escorrenteras d'augua por adintro d'a penya. Producto d'ixa erosión, existen en os calcils meridionals d'a sierra bella espluga u cueva que s'ha habitau dende a prehistoria.

O nombre d'a sierra Ferrera dimana de as grans cuantidaz de mineral de fierro que se troba en a penya, que dende antigos s'ha expleitau.

Protección

S'incluye en a Zona d'especial protección pa las aus (ZEPA) de Cotiella-Sierra Ferrera (ES0000280) que cubre un aria de 253,3 km².

Se veiga tamién

• Orochenia alpina.
• Macizo de Cotiella.
• Napa tectonica de Cotiella.
• Penya Montanyesa.
• Penya Solano.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Sierra Ferrera.
• (es) Fuella d'o vértiz cheodesico

• Datos: Q9077068
• Multimedia: Sierra Ferrera / Q9077068