Peninsula de Crimea

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Este articlo tracta Crimea, una peninsula d'o sudeste d'Europa. Ta atros emplegos se veiga Crimea (desambigación).
Foto de satelite d'a Peninsula de Crimea.

A Peninsula de Crimea ye una peninsula d'o sudeste d'Europa unita a lo continent por o Itsmo de Perekopsk y rodeyata por a Mar Negra por a suya marguin ueste y sud, por a Mar d'Azov por a suya marguin nord-este, y por a suya marguin este por o Estreito de Kerch, que desparte as debantditas mars y desparte a peninsula de Crimea d'a peninsula de Tamán.

Gran part d'a peninsula presenta un clima templato continental, pero o sud de Crimea presenta un clima con temperaturas mes grans y contrastes termicos chicoz que lo amanan a lo clima mediterranio u a lo clima subtropical humido. Esto permite a existencia de vechetación submediterrania y o cautivo de citricos.

Por a suya posición estratechica Crimea ha estato tierra de paso y establimiento de diferents pueblos y civilizacions: cimerios, escitas, sarmatas, godos (en realidat ostrogodos), gazaros, cumans, mongols, tartaros de Crimea, nogais, turcos otomans, armenios, venecianos, chenoveses, chudeus caraís y chudeus crimchacos, griegos antigos, griegos bizantins, y griegos actuals, rusos y ucraineses.

Toponimia[editar | modificar o codigo]

Mapa actual de Crimea

Os antigos griegos denominaban esta peninsula Ταυρικὴ Χερσόνησος (Taurikē Khersonesos) u Χερσόνησος Ταυρική (Khersonesos Taurikē), ye dicir, "Peninsula Taurica". CHERSONESUS TAURICA ye l'adaptación en latín, que no s'ha de confundir con o toponimo Chersonesus referito la colonia griega que bi heba en l'actual Sebastopol y que encara teneba importancia en o periodL'bizantín.

O toponimo actual Crimea con o que se conoixe a esta peninsula en muitas luengas occidentals arribó dende a forma griega Krimea (Κριμαία), que corresponde a la helenización d'o toponimo tartaro crimeu Qırım, capital d'a demarcación de Crimea en ixas envueltas d'o Khanato d'a Horda d'Oro y que corresponde a l'actual Staryi Krym, toponimo sin relación con os antigos cimerios y con diversas etimolochías dende as luengas turquicas.

D'esta traza o toponimo no se troba en os textos medievals aragoneses ni en as traduccions literarias, que se refieren a esta peninsula y as suyas ciudaz con as denominacions d'os orichinals en griego helenistico, griego bizantín u francés. En "La Flor de las Ystorias d'Orient" parlan de Tierra Gazera, ye dicir "tierra d'os gazaros" u "Gazaria":

…regno de Cumania, el entro en el regno de Rosia et prisolo et conquisto la tierra gazera et el regno de Vulgaria. Apres caualgo entro al regno de Ongria et aqui trobo algunos cumanianos et prisolos. Apres de aquest…..

O toponimo actual Crimea s'escribe en aragonés actual como atros toponimos transmesos por o griego como Galilea y Chudea, que presentan a forma femenina d'o sufixo -eu y son cultismos.

O chentilicio d'os habitants de Crimea en as luengas occidentals se puet fer partindo d'a etimolochía griega (crimeu, crimeus, crimea, crimeas), u con o sufixo romanz "-án(o)" (crimeán(o), crimeán(o)s, crimeana, crimeanas). Predomina a segunda forma por influencia d'o francés (crimeén) y anglés (crimean).

Población por etnias y nacionalidaz[editar | modificar o codigo]

D'alcuerdo con o Cens d'Ucrania de 2001, a población de Crimea yera de 2.033.700 habitants.[1] Os grupos etnicos representatos son: rusos: 58.32%; ucraineses: 24.32%; tartaros crimeus: 12.1%; belarrusos: 1.44%; tartaros: 0.54%; armenios: 0.43%; y chudeus: 0.22%.[2]

Atras minorías son os alemans d'a Mar Negra, chitans, bulgaros, polacos, azerins, coreanos, griegos. O numero d'alemans de Crimea yera de 45,000 in 1941.[3] En 1944 70,000 Griegos y 14 000 bulgaros de Crimea fuoron deportatos ta Asia Central y Siberia,[4] a l'igual que 200,000 tartaros crimeus y atras nacionalidaz.[5]

Historia[editar | modificar o codigo]

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Crimeaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En a historia recient a peninsula de Crimea yera o nuclio d'o Khanato de Crimea, que podió existir mes tiempo que atros khanatos tartaros por estar un estato vasallo y protechito por l'Imperio Otomán. Fue conquiesto por l'Imperio Ruso en tiempos de Caterina, estió escenario d'a Guerra de Crimea en o periodo zarista. En o periodo sovietico estió una rechión de Rusia, con un periodo d'ocupación alemana, pa dimpués tornar a ser ocupata por l'exercito royo y pasar a Rusia y dimpués Ucraína. Tanto en o periodo zarista como en o periodo sovietico a estructura etnica d'a población cambió, con a emigración u deportación d'os tartaros crimeus y atros pueblos menos numerosos, y l'afluencia de rusos, ucraineses y atros pueblos cristianos.

En l'actualidat Crimea dentro de Ucraína constituye a Republica Autonoma de Crimea, pero o dia 6 de marzo de 2014 o Parlamento de Crimea convocó un referendum ta o día 16 y ratificar l'anexión a Rusia.[6]

Referencias[editar | modificar o codigo]

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]


Rechions historicas d'Ucraína
Val d'o río San | Bucovina d'o norte | Buchac | Cuenca d'o Don | Crimea | Chelm | Galitzia Oriental | Kubán | Polesia | Podlasia | Podolia | Sloboda Ucraina | Transcarpatia | Volinia | Yedisán | Zaporizhia