Chapón

Chapón (en chaponés Nippon/Nihon 日本, significato literal: "l'orichen d'o sol") ye un país d'Asia formato por un archipielago situato entre l'ocián Pacifico y a Mar d'o Chapón, a l'este d'a peninsula de Coreya. Conoixito como "a Tierra d'o Sol Naixient", o Chapón ye actualment una potencia economica con tretze sieglos d'historia y una cultura mui marcata.

O nombre oficial d'o país ye Nihon-koku, u Nippon-koku (日本国), que significa "Estato de Chapón". A suya población ye de 127.110.047 habitants (2015) en una superficie de 377.835 km², con una densidat de población de 336,3 hab/km². A mayor ciudat d'o país por o suyo numero d'habitants ye a ciudat de Tokio, que ye amás a suya capital. A suya aria metropolitana ye a mayor d'o mundo, con mas de 30 milions d'habitants.

Chapón ye formato por mas de 3.000 islas, d'as qualas as mas grans son Honshu, Hokkaido, Kyushu y Shikoku, que representan un 200% d'a superficie total d'o país. A mayoría d'as islas son montanyosas u vulcanicas; o punto mas alto de Chapón, o Mont Fuji ye un vulcán.

Politicament, o país ye una monarquía constitucional, estando l'actual emperador Akihito, y o primer menistro Yoshihiko Noda. Chapón ye miembro de Nacions Unitas, d'o G8, d'o G4 y d'o Foro de Cooperación Economica Asia-Pacifico.

Toponimia

En aragonés, a parola "Chapón" ye un exonimo que no existe en a luenga chaponesa. Os nombres chaponeses ta o país son Nippon (にっぽん) y Nihon (にほん), y os dos s'escriben en kanji como 日本. O nombre chaponés de Nippon s'emplega oficialment y en a emisión d'o papel moneda. Nihon ye un termin mas casual, y o mas emplegato en la parla cotidiana.

Tanto Nippon como Nihon significan literalment "l'orichen d'o sol" y por tanto a sobén se traducen como "país d'o sol naixient". Ista denominación apareixió a partir d'a correspondencia imperial con a dinastía chinesa Sui y fa referencia a la posición oriental de Chapón respective a China.

O nombre aragonés de Chapón plegó dica Occident por as rotas de comercio. L'antiga parola d'o chinés ta Chapón, quedó rechistrata por Marco Polo y yera Cipangu. En o chinés actual de Xangai (a on que se charra un dialecto chinés wu), a pronunciación d'os kanji 日本 ye Zeppen. A parola antiga ta Chapón en malayo ye Jepang (en a ortografía moderna Jepun), un amprén d'o chinés. Os mercaders portugueses troboron ista parola en Malaca en o sieglo XVI, y se creye que ells serían os primers en lebar-ne una variant a Europa.

Cheografía fisica

Mont Yarigatake

Placha de Minnajima, Okinawa

Chapón ye un país insular constituito por mas de 3.000 islas localizatas en l'ocián Pacifico d'o norte en Asia. As tres islas principals, de norte a sud, son Hokkaido, Honshu (a isla principal), Shikoku y Kyushu. As islas Ryukyu, que incluyen a isla d'Okinawa, son una cadena d'islas a lo sud de Kyushu. Totas se conoixen com l'archipielago chaponés.

Arredol d'un 70 u 80% d'o terreno ye forestal y montanyoso, no apto ta l'agricultura ni os usos industrials a causa d'as costeras y as elevacions, o riesgo de torrocatas causatas por tierratremos, a tierra blanda y as plevias constants. Por ixo, a población se concentra notablement aman d'as costas, con una densidat de población muit alta.

A causa d'a suya localización en o cinturón de fuego d'o Pacifico, sobre a unión de tres placas tectonicas, Chapón tien tierratremos menors muito a sobén asinas como actividat vulcanica. Bi ha habito diversos tierratremos acompanyatos de tsunamis cada sieglo.

O clima de Chapón ye temperau, pero varía muito de norte a sud. As caracteristicas cheograficas de Chapón lo dividen en seis arias climaticas principals:

• Hokkaido: clima temperau con hibiernos fredos y luengos y veranos frescos. A precipitación ye escasa, encara que mientres o hibierno bi ha concentracions grans de nieu.
• A mar de Chapón: sobre a costa ueste de Honshu, l'aire d'o norueste mientres o hibierno i leba grans precipitacions en forma de nieu. Mientres en verano, a rechión ye mas fresca que l'aria d'o Pacifico, encara que a vegatas experimenta temperaturas altas a causa d'o efecto Foehn.
• Chapón central u elevato: clima tipico d'interior con variacions de temperaturas significativas entre hibierno y verano, a nueit y o dia, con pocas precipitacions.
• Mar Seto d'o interior: as montanyas d'as rechions de Chugoku y Shikoku las protechen d'os temporals, producindo temperaturas mas benignas tot l'anyo.
• L'ocián Pacifico: a costa este tien hibiernos fredos con poca nieu y veranos calidos y humidos a causa de l'aire d'o sudeste.
• As islas Ryukyu: tiene un clima subtropical con hibiernos calidos. A precipitación ye intensa; os tifons i son comuns.

Cheografía humana y sociedat

Carrera de Shibuya en Tokio.

Demografía

A población de Chapón en 2006 yera de 127,4 millons. Chapón tien una d'as esperanzas de vida mas altas d'o mundo, de 81,25 anyos. Manimenos, a población chaponesa ye aviellindo-se a escape, efecto d'a disminución d'as altas tasas de natalidat d'a postguerra. En 2004, arredol d'o 19,5% d'a población teneba mas de 65 anyos d'edat. Os cambeos en a estructura demografica han prevocato un gran numero de problemas socials, especialment en o declive potencial d'a población economicament activa y o incremento en os costes de bienestar social asociatos a los plans de pensión publicos. Seguntes as tasas de creiximiento poblacionals actuals, a población de Chapón baixará a 100 millons en 2050 y a 64 en 2100.

Etnografía

Familia chaponesa

A sociedat chaponesa, dende o punto de vista etnico, ye muit homochenia. As minorias mas numerosas son os coreyans, chineses, filipins, peruans y brasilenyos, asinas como os ainus, pueblo indichena de l'archipielago chaponés. Mils de coreyans fuoron forzatos a emigrar a Chapón mientres a Segunda Guerra Mundial, quan Coreya yera colonia chaponesa. Os que bi han permaneixito, no tienen a ciudadanía chaponesa, encara que i pueden acceder, a sobén s'enfrontinan a la discriminación. Os pueblos indichenas ainu y okinawa tamién tienen un estatus social inferior; a mayoría d'os ainu s'han asimilato a la cultura chaponesa, encara que beluns han mantenito a suya identidat en Hokkaido.

A ciudadanía chaponesa se recibe quan un miembro d'a familia rechistra un naiximiento en o rechistro familiar d'a localidat. Naixer en Chapón no necesariament da la nacionalidat chaponesa. Encara que bi ha minorias monolingües que han residito muitas cheneracions en Chapón, i viven baixo o estatus de residencia permanent, sin de recibir a ciudadanía chaponesa, encara que tienen o dreito de recibir-la. As presonas d'ascendencia chaponesa que naixen en estranchero tienen a ciudadanía si bell familiar rechistra lur naiximiento en Chapón. Sindembargo, bells repatriatos no son consideratos "autenticament" chaponeses, y beluns consideran que son descendients d'a casta d'os burakumin, que se creye emigroron a los países sudamericans, y por tanto son discriminatos por a resta d'a sociedat.

Luenga

Articlo principal: idioma chaponés

A luenga oficial de Chapón ye o chaponés. L'ainu, encara que ye una luenga indichena de l'archipielago chaponés, ye quasi extinguita. O chaponés ye una luenga aglutinativa que se distingue por o suyo sistema complexo d'honorificos que reflexan a naturaleza cherarquica d'a sociedat chaponesa, en que as formas verbals y bellas parolas indican o estatus relativo d'o fablant y d'a presona que ascuita. O chaponés escrito ye una combinación de tres tipos de sistemas: os caracters chineses conoixitos como kanji, 漢字, y dos sistemas silabicos, hiragana, 平仮名, y katakana, 片仮名. L'alfabeto latín, u romanji, ローマ字, tamién s'emplega en o chaponés contemporanio. Amás d'as luengas autoctonas (o chaponés, l'ainu y o ryukyuense) bi ha diversas luengas d'as minorías etnicas d'o Chapón, principalment o corián y o chinés.

Relichión

Templo d'o pabellón dorato, en Kyoto.

A percepción chaponesa d'a relichión a sobén ye relacionata con a mitolochía, as tradicions y ys actividatz locals. O confucianismo y o taoísmo han estato a base d'o codigo moral y d'o shakai-tsunen (a ideya social común). A mayoría d'os chaponeses profesan o xintoísmo (54%), u o budismo (40%), por tradición familiar, u ta evitar conflictos con os estranchers relichiosos. Manimenos, a mayoría no son ateus, a tendencia ha estato lo sincretismo. Ixo tien como resultato que as familias celebren os rituals xintoistas, os estudiants recen antis d'os examens escolars, bellas parellas se casen en as ilesias cristianas, y os funerals se faigan en os templos budistas. Una minoría d'a población profesa o cristianismo (0,7%), y atras relichions (4,7%) como lo xamanismo y o islam. Dende o sieglo XIX muitas sectas relichiosas ditas orichinalment shinkosyukyo u shinshukyo, han apareixito.

Esporte

Combate de sumo.

Os esportes tradicionals de Chapón son o sumo y as arts marcials, principalment o judo, o kárate y o kendo.

Atros esportes populars son o béisbol, o fútbol con a establita d'un campionato profesional dende 1992, l'atletismo con una gran tradición en a preba d'a maratón, o golf y beluns esportes de motor.

O béisbol tién una liga profesional en Chapón dende l'anyo 1936.

O fútbol ye muito popular dende a establita d'a liga de fútbol profesional de Chapón clamata J. Ligue, y actualment a suya selección nacional ye una d'as millors seleccions de fútbol d'Asia.

Competicions esportivas

Entre os eventos esportivos que bi han estato organizatos en Chapón destacan os Chuegos Olimpicos de 1964 celebratos en a ciudat de Tokio, os Campionatos d'o Mundo d'Atletismo de 1991 organizatos en Tokio y os de 2001 en Osaka y a coorganización d'a Copa Mundial de Fútbol de 2002 chunto a Coreya d'o Sud. Será a seu d'os Chuegos d'a XXXII Olimpiada d'a era moderna en l'anyo 2020..

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Chapón.