Diferencia entre revisiones de «Reptilia»

De Biquipedia
Contenido eliminado Contenido añadido
sustituyen --> substituyen
Jpbot (descutir | contrebucions)
clean up and re-categorisation per CFD, replaced: más → mas, més → mes (15), ells → éls, scie → cie (3), Scie → Cie (2), qü → cu, qua → cua (23), tz → z (4), zi → ci, ze → ce
Etiqueta: Revertido
Linia 11: Linia 11:
{{Taxobox_end_placement}}
{{Taxobox_end_placement}}
{{Taxobox_section_subdivision | color = pink | plural_taxon = Ordens actuals}}
{{Taxobox_section_subdivision | color = pink | plural_taxon = Ordens actuals}}
* [[Squamata]]
* [[Scuamata]]
** [[Lacertilia]]
** [[Lacertilia]]
** [[Serpentes]]
** [[Serpentes]]
Linia 20: Linia 20:
{{Taxobox_end}}
{{Taxobox_end}}


Os '''reptils''' u '''Reptilia''' en [[Nombre scientifico|nomenclatura scientifica]] son una [[clase (biolochía)|clase]] d'[[animals]] [[cordaus]] gnastomaus [[tetrapodos]]. Se'n conoix 9.320 [[especie]]s arredol d'o mundo, quaternadas en 4 [[orden (biolochía)|ordens]]: [[Testudines]], [[Squamata]], [[Sphenodontia]] y [[Crocodylia]]. Scientificament, se considera que as [[aus]] son un grupo especializato dentro d'os Reptilia.
Os '''reptils''' u '''Reptilia''' en [[Nombre cientifico|nomenclatura cientifica]] son una [[clase (biolochía)|clase]] d'[[animals]] [[cordaus]] gnastomaus [[tetrapodos]]. Se'n conoix 9.320 [[especie]]s arredol d'o mundo, cuaternadas en 4 [[orden (biolochía)|ordens]]: [[Testudines]], [[Scuamata]], [[Sphenodontia]] y [[Crocodylia]]. Cientificament, se considera que as [[aus]] son un grupo especializato dentro d'os Reptilia.


Son animals ditos [[Ectotermia|ectotermos]], ye decir, con una [[termperatura corporal]] identica a la [[temperatura]] exterior d'o suyo [[medio ambient]] y no produeita por o suyo cuerpo, caracteristica que comparten con otros grupos taxonomicos como [[insectos]] u [[peixes]].
Son animals ditos [[Ectotermia|ectotermos]], ye decir, con una [[termperatura corporal]] identica a la [[temperatura]] exterior d'o suyo [[medio ambient]] y no produeita por o suyo cuerpo, caracteristica que comparten con otros grupos taxonomicos como [[insectos]] u [[peixes]].


A sciencia que en fa o estudio ye una d'as d's brancas d'a [[Herpetolochía]], estando-ne l'atra o estudio d'os [[amfibios]], que d'antis más s clasificaban en o mesmo grupo taxonomico d'os reptils. Se considera que os primers reptils amanixioron mientres o [[Carbonifero]], chunto con os [[Amniota]] y estioron os primers animals en fer una verdadera colonización d'o [[medio terrestre]]. Estioron muit abundants mientres a [[Mesozoico|Era Mesozoica]], quan estioron as especies dominants a traviés d'os [[dinosauros]], pero desapareixioron como gran grupo taxonomico dominant en zagueras d'o periodo [[Cretacio]], estando suplantaus por un nuevo grupo taxonomico en expansión, os [[mamiferos]], millor adaptaus a o [[medio terrestre]].
A ciencia que en fa o estudio ye una d'as d's brancas d'a [[Herpetolochía]], estando-ne l'atra o estudio d'os [[amfibios]], que d'antis mas s clasificaban en o mesmo grupo taxonomico d'os reptils. Se considera que os primers reptils amanixioron mientres o [[Carbonifero]], chunto con os [[Amniota]] y estioron os primers animals en fer una verdadera colonización d'o [[medio terrestre]]. Estioron muit abundants mientres a [[Mesozoico|Era Mesozoica]], cuan estioron as especies dominants a traviés d'os [[dinosauros]], pero desapareixioron como gran grupo taxonomico dominant en zagueras d'o periodo [[Cretacio]], estando suplantaus por un nuevo grupo taxonomico en expansión, os [[mamiferos]], millor adaptaus a o [[medio terrestre]].


A suya relación con l'hombre ye complexa, y gosan amanixer muito en as [[mitolochía]]s como animals fabulosos. Antiparte, se fa a explotación comercial de bella especie, mas que mas por a suya [[piel]] en treballos de [[marroquinería]]; por ixo bel unas especies son obchecto de cría. Sindembargo, gosan tener amenazas en o suyo medio natural, mas que mas por a [[polución]] y en desapareixer os suyos habitats por efecto de l'acción de l'hombre.
A suya relación con l'hombre ye complexa, y gosan amanixer muito en as [[mitolochía]]s como animals fabulosos. Antiparte, se fa a explotación comercial de bella especie, mas que mas por a suya [[piel]] en treballos de [[marroquinería]]; por ixo bel unas especies son obchecto de cría. Sindembargo, gosan tener amenazas en o suyo medio natural, mas que mas por a [[polución]] y en desapareixer os suyos habitats por efecto de l'acción de l'hombre.
Linia 43: Linia 43:
O resto de l'[[aparato dichestivo]] s'achusta a lo esquema cheneral d'os [[vertebraus]]. O [[estomago]] d'os crocodilians tien una porción glandular anterior y una porción posterior.
O resto de l'[[aparato dichestivo]] s'achusta a lo esquema cheneral d'os [[vertebraus]]. O [[estomago]] d'os crocodilians tien una porción glandular anterior y una porción posterior.


O [[bodiello bolsudo]] gosa tener un [[Ciego (anatomía)|ciego]]. A [[cloaca]], a l'igual que en as [[aus]], tien cierta complexidat de disenyo pa permitir recuperar [[augua]], (adaptación a la vida terrestre), tanto a partir d'as feces como d'os pixaus. As feces s'almazenan en una primera cambra, o [[coprodeu]], os pixaus en atra, l'[[urodeu]], y dimpués se comunican con una cambra final, o [[proctodeu]], que s'ubre a l'exterior.
O [[bodiello bolsudo]] gosa tener un [[Ciego (anatomía)|ciego]]. A [[cloaca]], a l'igual que en as [[aus]], tien cierta complexidat de disenyo pa permitir recuperar [[augua]], (adaptación a la vida terrestre), tanto a partir d'as feces como d'os pixaus. As feces s'almacenan en una primera cambra, o [[coprodeu]], os pixaus en atra, l'[[urodeu]], y dimpués se comunican con una cambra final, o [[proctodeu]], que s'ubre a l'exterior.


=== Aparato respiratorio ===
=== Aparato respiratorio ===
Linia 49: Linia 49:
A [[respiración]] no ye que [[Polmón|pulmonar]], de fueras d'os [[quelonios]], que pueden tener una respiración [[bucofarinchia]] de poca importancia debant d'a pulmonar.
A [[respiración]] no ye que [[Polmón|pulmonar]], de fueras d'os [[quelonios]], que pueden tener una respiración [[bucofarinchia]] de poca importancia debant d'a pulmonar.


Os polmons son dividius en cambras y presentan graus de complexidat, dende os polmons de ''[[Sphenodon]]'' y bel engardaixo que presentan sacos no guaire replegaus y no guaire més abanzaus que os d'os [[amfibio]]s, dica masas esponchosas d'os [[varano]]s, [[tortuga]]s y [[crocodilians]], muit alvioladas y comparables a los polmons d'os [[mamifer]]s. Os [[ofidios]] pierden uno d'os dos polmons.
Os polmons son dividius en cambras y presentan graus de complexidat, dende os polmons de ''[[Sphenodon]]'' y bel engardaixo que presentan sacos no guaire replegaus y no guaire mes abanzaus que os d'os [[amfibio]]s, dica masas esponchosas d'os [[varano]]s, [[tortuga]]s y [[crocodilians]], muit alvioladas y comparables a los polmons d'os [[mamifer]]s. Os [[ofidios]] pierden uno d'os dos polmons.


En tot caso tienden a estar més complexos en a parte de debant, (por on siempre pasa l'aire dos vegadas), que en o fondón. Os mecanismos d'inspiración y espiración son més perfeccionaus que en os amfibios; pasan a tener un papel fundamental os movimientos enta dezaga d'as [[costiella]]s, movimientos que se fan con a musculatura intercostal. En beluns puet haber-ie un [[diafragma]] parcial, pero no ye completo que en os crocodilians, fendo que i haiga una deseparación completa entre as cambras toracicas y abdominal.
En tot caso tienden a estar mes complexos en a parte de debant, (por on siempre pasa l'aire dos vegadas), que en o fondón. Os mecanismos d'inspiración y espiración son mes perfeccionaus que en os amfibios; pasan a tener un papel fundamental os movimientos enta dezaga d'as [[costiella]]s, movimientos que se fan con a musculatura intercostal. En beluns puet haber-ie un [[diafragma]] parcial, pero no ye completo que en os crocodilians, fendo que i haiga una deseparación completa entre as cambras toracicas y abdominal.


A [[larinche]], part superior d'a [[traquia]] que s'ubre por a [[glotis]] a lo fondón d'a cambra bucal, amaneix sostenida por cartilagos especials ([[cricoides]] y [[aritenoides]]). En qualques reptils (checonidos y [[Crocodylia]]) dica pueden plegar a producir [[soniu]]s. A mayor parte d'os reptils son manimenos mutos.
A [[larinche]], part superior d'a [[traquia]] que s'ubre por a [[glotis]] a lo fondón d'a cambra bucal, amaneix sostenida por cartilagos especials ([[cricoides]] y [[aritenoides]]). En cualques reptils (checonidos y [[Crocodylia]]) dica pueden plegar a producir [[soniu]]s. A mayor parte d'os reptils son manimenos mutos.


=== Aparato circulatorio ===
=== Aparato circulatorio ===
[[Imachen:Wiki varano.jpg|thumb|250px|Imachen termografica d'un varano.]]
[[Imachen:Wiki varano.jpg|thumb|250px|Imachen termografica d'un varano.]]
A circulación en os reptils ye doble y incompleta, (en os [[crocodilians]] quasi completa).
A circulación en os reptils ye doble y incompleta, (en os [[crocodilians]] cuasi completa).


==== Corazón ====
==== Corazón ====
O [[corazón]] d'os reptils ye en o [[tórax]] por o desembolique d'o [[cuello]], y a l'igual que o d'as aus y mamifers careixe de [[seno venoso]] y [[bulbo cardiaco]]. Por o numero de cambras o corazón d'os reptils ye tipicament tricameral (pero en os crocodilos ye tetracameral). As tres cambras son [[auricla]] dreita, auricla ezquierda (tabicación atrial completa) y [[ventriclo]] (tabicación ventricular incompleta, de fueras d'os crocodilians, que tienen tabicación ventricular completa, con ventriclo dreito y ezquierdo).
O [[corazón]] d'os reptils ye en o [[tórax]] por o desembolique d'o [[cuello]], y a l'igual que o d'as aus y mamifers careixe de [[seno venoso]] y [[bulbo cardiaco]]. Por o numero de cambras o corazón d'os reptils ye tipicament tricameral (pero en os crocodilos ye tetracameral). As tres cambras son [[auricla]] dreita, auricla ezquierda (tabicación atrial completa) y [[ventriclo]] (tabicación ventricular incompleta, de fueras d'os crocodilians, que tienen tabicación ventricular completa, con ventriclo dreito y ezquierdo).


En l'[[aparato circulatorio]] cada vegada resulta mayor a separación d'as [[sangre]]s arterial y venosa. Amés d'as dos auriclas, tienen en o ventriclo un tabique, encara que incompleto, que ye prou efectibo pa impedir quasi de tot a mezcla de [[sangre]]s y ninviar a mayor parte d'a sangre venosa ta os polmons (por as arterias pulmonars), y por atro, a mayor parte d'a ya purificada, procedent de l'auricla ezquierda a lo resto de l'organismo (por as gayatas aorticas).
En l'[[aparato circulatorio]] cada vegada resulta mayor a separación d'as [[sangre]]s arterial y venosa. Amés d'as dos auriclas, tienen en o ventriclo un tabique, encara que incompleto, que ye prou efectibo pa impedir cuasi de tot a mezcla de [[sangre]]s y ninviar a mayor parte d'a sangre venosa ta os polmons (por as arterias pulmonars), y por atro, a mayor parte d'a ya purificada, procedent de l'auricla ezquierda a lo resto de l'organismo (por as gayatas aorticas).


En os crocodilos a división plega a fer-se completa: o tabique desepara de tot o ventriclo ezquierdo d'o ventriclo dreito, o primer exclusivament pa la sangre arterial y lo segundo pa la venosa.
En os crocodilos a división plega a fer-se completa: o tabique desepara de tot o ventriclo ezquierdo d'o ventriclo dreito, o primer exclusivament pa la sangre arterial y lo segundo pa la venosa.


==== Gayatas aorticas ====
==== Gayatas aorticas ====
Manimenos, encara que contina a tendencia enta una simplificación d'o sistema d'as [[gayatas aorticas]], encara i persisten as dos correspondients a lo quatreno par, as gayatas sistemicas dreita y ezquierda. A ezquierdo sale d'o ventriclo més u menos centrau enfrent d'o tabique, por o que trasporta sangre mesclada. O sistema no resulta doncas tan perfecto como en [[aus]] y mamifers, en os que no persiste que una gayata.
Manimenos, encara que contina a tendencia enta una simplificación d'o sistema d'as [[gayatas aorticas]], encara i persisten as dos correspondients a lo cuatreno par, as gayatas sistemicas dreita y ezquierda. A ezquierdo sale d'o ventriclo mes u menos centrau enfrent d'o tabique, por o que trasporta sangre mesclada. O sistema no resulta doncas tan perfecto como en [[aus]] y mamifers, en os que no persiste que una gayata.


Tampoco en os crocodilians o sistema ye perfecto, a penar que a deseparación completa d'os ventriclos, porque a gayata ezquierda naixe en o ventriclo dreito, y leva sangre venosa, encara que pareix que reciba tamién sangre arterial por o [[foramen de Panizza]], un [[forato]] chico que comunica a suya base con a d'a gayata dreita.
Tampoco en os crocodilians o sistema ye perfecto, a penar que a deseparación completa d'os ventriclos, porque a gayata ezquierda naixe en o ventriclo dreito, y leva sangre venosa, encara que pareix que reciba tamién sangre arterial por o [[foramen de Panizza]], un [[forato]] chico que comunica a suya base con a d'a gayata dreita.


As gayatas aorticas dreita y ezquierda d'o quatreno par se unen formando una aorta dorsal.
As gayatas aorticas dreita y ezquierda d'o cuatreno par se unen formando una aorta dorsal.


O par tercero de gayatas aorticas orichina o sistema carotídio, y o par seiseno, as [[arterias pulmonars]].
O par tercero de gayatas aorticas orichina o sistema carotídio, y o par seiseno, as [[arterias pulmonars]].


==== Celulas sanguínias ====
==== Celulas sanguínias ====
Os [[globulos royos]] d'a sangre son siempre nucliaus y elipticos, convexos en as dos caras, més grans que en os mamifers pero muitismo menos numerosos.
Os [[globulos royos]] d'a sangre son siempre nucliaus y elipticos, convexos en as dos caras, mes grans que en os mamifers pero muitismo menos numerosos.


=== Aparato excretor ===
=== Aparato excretor ===
Linia 87: Linia 87:
Os ureters secundarios desembocan dreitament en a cloaca, on apareix a vegadas una [[vuixiga]] urinaria ([[tortuga]]s, [[tuatara]] y muitos sauros). Ye una formación que deriva embriolochicament d'a membrana alantoidea ([[endodermo]]), y que a lo prencipio no presenta garra relación con os ureters.
Os ureters secundarios desembocan dreitament en a cloaca, on apareix a vegadas una [[vuixiga]] urinaria ([[tortuga]]s, [[tuatara]] y muitos sauros). Ye una formación que deriva embriolochicament d'a membrana alantoidea ([[endodermo]]), y que a lo prencipio no presenta garra relación con os ureters.


Bi ha diferents modalidatz d'excreción d'os productos nitrochenaus. Por un regular ye por medio d'[[acido urico]], un producto que permite a reabsorción de gran cantidat d'augua en l'[[urodeu]], con una traza que a la fin d'o proceso o pixau ye una espesa masa de color blanquenca. Ye una intresant adaptación pa no perder augua en l'ambient terrestre, y de feito se conserva siempre en os reptils de zonas aridas.
Bi ha diferents modalidaz d'excreción d'os productos nitrochenaus. Por un regular ye por medio d'[[acido urico]], un producto que permite a reabsorción de gran cantidat d'augua en l'[[urodeu]], con una traza que a la fin d'o proceso o pixau ye una espesa masa de color blanquenca. Ye una intresant adaptación pa no perder augua en l'ambient terrestre, y de feito se conserva siempre en os reptils de zonas aridas.


Manimenos os reptils aquaticos, que no han d'escusar augua, excretan fundamentalment [[urea]] y amoniaco ([[calapaco]]s, crocodrilians). Os reptils marins a la fuerza precisan espulsar o exceso de [[cloruro sodico]], y lo fan como as aus marinas, con glandulas especials, que en as tortugas de mar se troban en as orbitas oculars, a sal ye carriada por as [[glarima]]s, mientres que en ''[[Amblyrhynchus]]'' se troban en as [[fuesas nasals]] y en as serpients marinas en o paladar.
Manimenos os reptils acuaticos, que no han d'escusar augua, excretan fundamentalment [[urea]] y amoniaco ([[calapaco]]s, crocodrilians). Os reptils marins a la fuerza precisan espulsar o exceso de [[cloruro sodico]], y lo fan como as aus marinas, con glandulas especials, que en as tortugas de mar se troban en as orbitas oculars, a sal ye carriada por as [[glarima]]s, mientres que en ''[[Amblyrhynchus]]'' se troban en as [[fuesas nasals]] y en as serpients marinas en o paladar.


=== Tegumento ===
=== Tegumento ===
Linia 98: Linia 98:
A vegadas amaneixen placas osias dermicas. O tegumento tien pocas glandulas. O tegumento d'os reptils se caracteriza, especialment a diferencia d'os amfibios, por una notable [[queratinización]] y por a escaseza de glandulas, resultando-ne una piel dura y seca, adaptata a los inconvenients prencipals d'a vida en o [[medio terrestre]], (perduga d'augua y atros). A capa cornia d'a epidermis ye muit gruesa y desembolica unas faneras caracteristicas: as escatas cornias.
A vegadas amaneixen placas osias dermicas. O tegumento tien pocas glandulas. O tegumento d'os reptils se caracteriza, especialment a diferencia d'os amfibios, por una notable [[queratinización]] y por a escaseza de glandulas, resultando-ne una piel dura y seca, adaptata a los inconvenients prencipals d'a vida en o [[medio terrestre]], (perduga d'augua y atros). A capa cornia d'a epidermis ye muit gruesa y desembolica unas faneras caracteristicas: as escatas cornias.


As [[escata]]s cornias no tienen garra relación con as d'os [[peixes]] u encara con as de bel amfibio, osias y d'orichen dermico. Estas [[fanera]]s son muit sencillas en comparanza con as equivalents d'os mamifers y aus, os [[pelo]]s y [[pluma]]s (estas zagueras son [[homolochía (biolochía)|homologa]]s d'as escatas d'os reptils). No son que espesamientos d'a capa cornia despartius entre ells por zonas més finas que fan de superficies d'articulación.
As [[escata]]s cornias no tienen garra relación con as d'os [[peixes]] u encara con as de bel amfibio, osias y d'orichen dermico. Estas [[fanera]]s son muit sencillas en comparanza con as equivalents d'os mamifers y aus, os [[pelo]]s y [[pluma]]s (estas zagueras son [[homolochía (biolochía)|homologa]]s d'as escatas d'os reptils). No son que espesamientos d'a capa cornia despartius entre éls por zonas mes finas que fan de superficies d'articulación.


As [[escata]]s pueden estar més u menos imbricadas, a vegadas muito, como se desvién en a superficie ventral d'as serpients, con amplas escatas utils pa la locomoción. Atras vegadas son grans y aplanadas, como se desvién en os crocodilos u en a parte externa y vistable d'a [[coscarana (testudines)|coscarana]] d'as tortugas ([[escudo (biolochía)|escudo]]s).
As [[escata]]s pueden estar mes u menos imbricadas, a vegadas muito, como se desvién en a superficie ventral d'as serpients, con amplas escatas utils pa la locomoción. Atras vegadas son grans y aplanadas, como se desvién en os crocodilos u en a parte externa y vistable d'a [[coscarana (testudines)|coscarana]] d'as tortugas ([[escudo (biolochía)|escudo]]s).


A vegadas prenen a forma de crestas, cuernetz, ecetra, pero a modificación més curiosa ye o [[cascabiello]] d'os [[Crotalinae]] u serpients de cascabiello. De todas trazas, as escatas cornias gosan estar muit constants en numero y disposición dentro d'as diferents especies y grupos sistematicos, d'astí que os taxonomos las tiengan muito en cuenta pa fer as clasificacions.
A vegadas prenen a forma de crestas, cuernez, ecetra, pero a modificación mes curiosa ye o [[cascabiello]] d'os [[Crotalinae]] u serpients de cascabiello. De todas trazas, as escatas cornias gosan estar muit constants en numero y disposición dentro d'as diferents especies y grupos sistematicos, d'astí que os taxonomos las tiengan muito en cuenta pa fer as clasificacions.


As escatas, por un regular tota a capa cornia d'a piel, se renuevan periodicament, unas vegadas por simple desgaste, (tortugas y [[crocodylia|crocodilians]]), atras por descatamiento ([[engardaixo]]s), atras por una verdadera muda u [[ecdisi]] ([[serpient]]s y bel [[checo (reptil)|checo]]). En estos casos, antes que no se forme d'una nueva capa cornia, amaneix una pelicula liquida de chos l'antiga, que una vegada formada, a serpient permuda a piel, esgallando-se l'antiga, o que se conoix en as serpients como a "[[camisa de serpient|camisa]]".
As escatas, por un regular tota a capa cornia d'a piel, se renuevan periodicament, unas vegadas por simple desgaste, (tortugas y [[crocodylia|crocodilians]]), atras por descatamiento ([[engardaixo]]s), atras por una verdadera muda u [[ecdisi]] ([[serpient]]s y bel [[checo (reptil)|checo]]). En estos casos, antes que no se forme d'una nueva capa cornia, amaneix una pelicula liquida de chos l'antiga, que una vegada formada, a serpient permuda a piel, esgallando-se l'antiga, o que se conoix en as serpients como a "[[camisa de serpient|camisa]]".


Atras faneras han amanexiu tamién por primera vegada en o curso d'a evolución en os reptils, asinas os picos, presents en qualques dinosauros, y huei en día en as tortugas, u as [[garra]]s, cheneralizadas en os miembros marchadors de toz os reptils actuals.
Atras faneras han amanexiu tamién por primera vegada en o curso d'a evolución en os reptils, asinas os picos, presents en cualques dinosauros, y huei en día en as tortugas, u as [[garra]]s, cheneralizadas en os miembros marchadors de toz os reptils actuals.


Tamién se sabe que lo menos en qualques reptils voladors d'a [[Mesozoico|Era Mesozoica]] ([[pterosauros]]) poseyeban unas faneras en cierta traza comparables a los pelos d'os mamiferos, talment pa la protección termica.
Tamién se sabe que lo menos en cualques reptils voladors d'a [[Mesozoico|Era Mesozoica]] ([[pterosauros]]) poseyeban unas faneras en cierta traza comparables a los pelos d'os mamiferos, talment pa la protección termica.


A [[dermis]] d'os reptils a sobén desembolica de chos as escatas, elementos osios que sirven como refuerzo u defensa. Son os [[osteodermo]]s u placas osias cutanias que amaneixen en muitos fardachos, pero que se desembolican especialment bien en os crocodrilians y as tortugas, en estas zagueras formando a parte interna d'a [[coscarana]]. Unas placas osias en forma de V, ordenadas en series, apareixen en a cara ventral de crocodilians y rincocefalos: reciben o nombre de ''[[gastralia]]'' u costiellas ventrals y o suyo orichen ye muit antigo (lo trobamos en os amfibios estegocefalos). Talment sigan una prebatina evolutiva de protecher as partz inferiors d'a dureza d'o medio terrestre. Estas ''gastralia'' son freqüents entre os reptils fósils y dica apareixen tamién en ''[[Archaeopteryx]]'', una d'as primeras aus.
A [[dermis]] d'os reptils a sobén desembolica de chos as escatas, elementos osios que sirven como refuerzo u defensa. Son os [[osteodermo]]s u placas osias cutanias que amaneixen en muitos fardachos, pero que se desembolican especialment bien en os crocodrilians y as tortugas, en estas zagueras formando a parte interna d'a [[coscarana]]. Unas placas osias en forma de V, ordenadas en series, apareixen en a cara ventral de crocodilians y rincocefalos: reciben o nombre de ''[[gastralia]]'' u costiellas ventrals y o suyo orichen ye muit antigo (lo trobamos en os amfibios estegocefalos). Talment sigan una prebatina evolutiva de protecher as parz inferiors d'a dureza d'o medio terrestre. Estas ''gastralia'' son frecuents entre os reptils fósils y dica apareixen tamién en ''[[Archaeopteryx]]'', una d'as primeras aus.


Poquismas glandulas bi ha en a piel d'os reptils y en tot caso, muit localizadas. Se'n pueden citar belunas, productoras d'olors, cheneralment holocrinas, en relación con l'actividat sexual u a demarcación d'os territorios. Por eixemplo as glandulas femorals se situan sobre a cara interna d'os muslos en os [[lacertidos]] y atros engardaixos, con un desembolique apreciablement mayor en os masclos que en as fembras. As glandulas dorsals y nucals d'os ofidios, as glandulas de l'almizcle que gosan amaneixer de chos a mandibula inferior d'os quelonios y crocodilians y tamién en a cloaca d'estos zagueros. Evidentement en os reptils no bi ha [[Glandula sudoripara|glandulas sudoriparas]].
Poquismas glandulas bi ha en a piel d'os reptils y en tot caso, muit localizadas. Se'n pueden citar belunas, productoras d'olors, cheneralment holocrinas, en relación con l'actividat sexual u a demarcación d'os territorios. Por eixemplo as glandulas femorals se situan sobre a cara interna d'os muslos en os [[lacertidos]] y atros engardaixos, con un desembolique apreciablement mayor en os masclos que en as fembras. As glandulas dorsals y nucals d'os ofidios, as glandulas de l'almizcle que gosan amaneixer de chos a mandibula inferior d'os quelonios y crocodilians y tamién en a cloaca d'estos zagueros. Evidentement en os reptils no bi ha [[Glandula sudoripara|glandulas sudoriparas]].
Linia 116: Linia 116:
A l'igual que en os atros vertebraus, a color d'os reptils se debe pigmentos que levan os cromatoforos d'a dermis ([[melanina]]s, [[carotenoides]], ecetra...), encara que numerosos reptils presentan colors muit vistosas, bella vegada brillants, bel reptil ye conoixiu por a capacidat de cambiar de color, ([[metacrosi]]). Dende l'antiguidat os [[Chamaeleonidae|camalions]] son celebres, pero tamién bi ha metacrosi en as [[salamanquesa]]s ([[checonidos]]), [[iguanidos]], [[agamidos]] y atros.
A l'igual que en os atros vertebraus, a color d'os reptils se debe pigmentos que levan os cromatoforos d'a dermis ([[melanina]]s, [[carotenoides]], ecetra...), encara que numerosos reptils presentan colors muit vistosas, bella vegada brillants, bel reptil ye conoixiu por a capacidat de cambiar de color, ([[metacrosi]]). Dende l'antiguidat os [[Chamaeleonidae|camalions]] son celebres, pero tamién bi ha metacrosi en as [[salamanquesa]]s ([[checonidos]]), [[iguanidos]], [[agamidos]] y atros.


Fundamentament en estos cambios no intervienen que os [[melanoforo]]s, encara d'una estructura muit particular, pus son provistos de numerosas ramificacions, que se situan por dencima d'os [[xantoforo]]s y guanoforos y que son capaces de modificar a repartición d'os granos de [[melanina]] en o [[citoplasma]]. Una concentración de melanina produce un aclaramiento de l'animal y fa que se manifiesten con atra intensidat d'os atros pigmentos. Os mecanismos determinants d'ixos movimientos d'a melanina son prou complexos y varían d'uns a atros reptils, d'una traza que encara que han estau prou estudiaus, encara nos se conoixen con precisión. Prencipalment os estimulos desencadenants son visuals, pero tamién intervienen a [[temperatura]], l'acción d'a luz dreitament sobre a piel, en animals cegaus esperimentalment por eixemplo u o diferent grau d'excitación niervosa de cada animal. O control d'os melanoforos en os camalions (''Chamaeleo'') se desvién por vía niervosa, pero en atros reptils, como en o iguanido ''[[Anolis carolinensis]]'', pareix tener que veyer con as hormonas. En este caso o escurimiento se produce por l'acción d'a [[intermedina]] u MSH, (hormona dispersadora de la melanina), que se fabrica en a part intermedia d'a [[hipofisi]], mientres que l'aclarimiento se produce a espensas de l'[[adrenalina]]. Encara bi ha atro caso, o d'atro iguanido, ''[[Phrynosoma]]'', en o que o control pareix misto, hormonal y niervoso. O significau adaptativo d'estos cambeos tamién se discute, se puet escar en a homocromía que proporciona con o medio, útil pa escapar d'os predadors, pero se suchiere que puedan afavorir a termorregulación, lo menos en bel reptil. ''[[Tarentola mauritanica]]'' y d'atros son més escuros de nueit y més claros de día, en una alternancia fácil que siga por un [[ritmo circadián]] endochen.
Fundamentament en estos cambios no intervienen que os [[melanoforo]]s, encara d'una estructura muit particular, pus son provistos de numerosas ramificacions, que se situan por dencima d'os [[xantoforo]]s y guanoforos y que son capaces de modificar a repartición d'os granos de [[melanina]] en o [[citoplasma]]. Una concentración de melanina produce un aclaramiento de l'animal y fa que se manifiesten con atra intensidat d'os atros pigmentos. Os mecanismos determinants d'ixos movimientos d'a melanina son prou complexos y varían d'uns a atros reptils, d'una traza que encara que han estau prou estudiaus, encara nos se conoixen con precisión. Prencipalment os estimulos desencadenants son visuals, pero tamién intervienen a [[temperatura]], l'acción d'a luz dreitament sobre a piel, en animals cegaus esperimentalment por eixemplo u o diferent grau d'excitación niervosa de cada animal. O control d'os melanoforos en os camalions (''Chamaeleo'') se desvién por vía niervosa, pero en atros reptils, como en o iguanido ''[[Anolis carolinensis]]'', pareix tener que veyer con as hormonas. En este caso o escurimiento se produce por l'acción d'a [[intermedina]] u MSH, (hormona dispersadora de la melanina), que se fabrica en a part intermedia d'a [[hipofisi]], mientres que l'aclarimiento se produce a espensas de l'[[adrenalina]]. Encara bi ha atro caso, o d'atro iguanido, ''[[Phrynosoma]]'', en o que o control pareix misto, hormonal y niervoso. O significau adaptativo d'estos cambeos tamién se discute, se puet escar en a homocromía que proporciona con o medio, útil pa escapar d'os predadors, pero se suchiere que puedan afavorir a termorregulación, lo menos en bel reptil. ''[[Tarentola mauritanica]]'' y d'atros son mes escuros de nueit y mes claros de día, en una alternancia fácil que siga por un [[ritmo circadián]] endochen.


=== Sistema niervoso ===
=== Sistema niervoso ===
O [[encefalo]] d'os reptils ye més abanzau que o d'os amfibios. Bi ha cinco partz: [[telencefalo]], [[dielencefalo]], [[mesencefalo]], [[metencefalo]] y [[mielencefalo]]. En os [[escatosos]] bi ha un [[neopalio]], acumulación de [[materia grisa]] en a superficie. Os [[crocodilians]] tamién tienen neopalio, encara poco desembolicau.
O [[encefalo]] d'os reptils ye mes abanzau que o d'os amfibios. Bi ha cinco parz: [[telencefalo]], [[dielencefalo]], [[mesencefalo]], [[metencefalo]] y [[mielencefalo]]. En os [[escatosos]] bi ha un [[neopalio]], acumulación de [[materia grisa]] en a superficie. Os [[crocodilians]] tamién tienen neopalio, encara poco desembolicau.


Aumenta a mida d'os [[hemisferios cerebrals]] d'o telencefalo, en os que ya bi ha un [[neopalio]]. Manimenos, o desembolique d'una [[crosta cerebral]] ye encara escasismo en comparanza con os mamifers, mientres que os cuerpos estriaus en o telencefalo y o [[teito optico]] en o mesencefalo presentan una gran impotancia: o [[celebro]], por un regular no ye mal desembolicau, pero careixe practicament de lobulos laterals. En conchunto a suya estructura ye més pareixida a la d'o encefalo d'as [[aus]] que a la d'os mamifers, y a suya mida ye redueita. Sobretot en relación con a masa corporal d'os reptils grans, particularment os [[dinosauros]].
Aumenta a mida d'os [[hemisferios cerebrals]] d'o telencefalo, en os que ya bi ha un [[neopalio]]. Manimenos, o desembolique d'una [[crosta cerebral]] ye encara escasismo en comparanza con os mamifers, mientres que os cuerpos estriaus en o telencefalo y o [[teito optico]] en o mesencefalo presentan una gran impotancia: o [[celebro]], por un regular no ye mal desembolicau, pero careixe practicament de lobulos laterals. En conchunto a suya estructura ye mes pareixida a la d'o encefalo d'as [[aus]] que a la d'os mamifers, y a suya mida ye redueita. Sobretot en relación con a masa corporal d'os reptils grans, particularment os [[dinosauros]].


Un detalle de gran intrés se troba en o diencefalo d'os reptils o dito [[complexo pinial]], que apareix en posición dorsal y consta d'una glandula de funcions poco conoixidas ([[episifi]]), y, a vegadas ([[tuatara]] y bel [[sauros|sauro]]), d'un [[uello pinial]], con [[homolochía (anatomía)|homolochía]] u no con os [[uello]]s parietals, que hemos visto, por eixemplo en os agnatos actuals, encara se discute. Este tercer uello s'acofla en un foramen entre os uesos [[parietals]] y presenta estructuras ([[lent]], [[retina]] y [[niervo]]) perfectament comparables a las d'os verdaders uellos. En os reptils estinguius se troban foramens pareixius, por o que tamién se i suposa que a presencia de uello pinial.
Un detalle de gran intrés se troba en o diencefalo d'os reptils o dito [[complexo pinial]], que apareix en posición dorsal y consta d'una glandula de funcions poco conoixidas ([[episifi]]), y, a vegadas ([[tuatara]] y bel [[sauros|sauro]]), d'un [[uello pinial]], con [[homolochía (anatomía)|homolochía]] u no con os [[uello]]s parietals, que hemos visto, por eixemplo en os agnatos actuals, encara se discute. Este tercer uello s'acofla en un foramen entre os uesos [[parietals]] y presenta estructuras ([[lent]], [[retina]] y [[niervo]]) perfectament comparables a las d'os verdaders uellos. En os reptils estinguius se troban foramens pareixius, por o que tamién se i suposa que a presencia de uello pinial.
Linia 128: Linia 128:


=== Aparato locomotor ===
=== Aparato locomotor ===
O [[escleto]] ye osificau de tot. Bi ha 2 vertebras [[vertebra sacra|sacras]]. Con quatro patas y cinco dedos por un regular.
O [[escleto]] ye osificau de tot. Bi ha 2 vertebras [[vertebra sacra|sacras]]. Con cuatro patas y cinco dedos por un regular.


En conchunto os reptils no tienen un escleto guaire diferent d'o d'os [[amfibios]]. Entre as diferencias trobamos una mayor rechionalización d'o escleto axial, (a pesar que puedar haber-ie [[costiella]]s en totas as rechions), ya bi ha un [[cuello]] prou marcau, con un numero variable de [[vertebra]]s, important porque aumenta a movilidat d'a [[cabeza]] respecto a lo [[Tronco (anatomía)|tronco]]. Se modifican as dos vertebras primeras, [[atlas (vertebra)|atlas]] y [[axi (vertebra)|axi]], y l'axi s'articula con o [[cranio]] por medio d'un solo [[condilo]] occipital, a vegadas trilobulau. Por un regular aumenta a solideza d'a [[columna vertebral|columna]], con vertebras que s'engranan firmement unas con atras por medio de procesos (zigapofisis) adrezaus enta debant y enta dezaga. En qualques reptils primitivos as vertebras son anficelicas, por o que entre unas y atras pueden persistir restos d'a [[notocorda]] (''[[Sphenodon]]'') pero as d'os actuals son por un regular procelicas.
En conchunto os reptils no tienen un escleto guaire diferent d'o d'os [[amfibios]]. Entre as diferencias trobamos una mayor rechionalización d'o escleto axial, (a pesar que puedar haber-ie [[costiella]]s en totas as rechions), ya bi ha un [[cuello]] prou marcau, con un numero variable de [[vertebra]]s, important porque aumenta a movilidat d'a [[cabeza]] respecto a lo [[Tronco (anatomía)|tronco]]. Se modifican as dos vertebras primeras, [[atlas (vertebra)|atlas]] y [[axi (vertebra)|axi]], y l'axi s'articula con o [[cranio]] por medio d'un solo [[condilo]] occipital, a vegadas trilobulau. Por un regular aumenta a solideza d'a [[columna vertebral|columna]], con vertebras que s'engranan firmement unas con atras por medio de procesos (cigapofisis) adrezaus enta debant y enta dezaga. En cualques reptils primitivos as vertebras son anficelicas, por o que entre unas y atras pueden persistir restos d'a [[notocorda]] (''[[Sphenodon]]'') pero as d'os actuals son por un regular procelicas.


O cranio d'os reptils hereda patrons d'os amfibios [[estegocefalos]] con més fidelidat que os mesmos amfibios actuals, prou involucionaus en este sentiu. En tot caso tiende a una simplificación y se troba osificau quasi de tot. En a suya estructura destaca por a importancia a la hora d'estudiar a evolución a part lateral d'a boveda dermica, dita rechión [[ueso temporal|temporal]] on bi ha tendencia a formar-se finestras pa facilitar a inserción d'os musclos masticadors. A mayor parte d'os reptils actuals presentan en orichen un cranio con dos finestras en cada costau, una por dencima y atra por debaixo d'os uesos postorbitario y escamoso, que se unen por a metat (cranio diapsido).
O cranio d'os reptils hereda patrons d'os amfibios [[estegocefalos]] con mes fidelidat que os mesmos amfibios actuals, prou involucionaus en este sentiu. En tot caso tiende a una simplificación y se troba osificau cuasi de tot. En a suya estructura destaca por a importancia a la hora d'estudiar a evolución a part lateral d'a boveda dermica, dita rechión [[ueso temporal|temporal]] on bi ha tendencia a formar-se finestras pa facilitar a inserción d'os musclos masticadors. A mayor parte d'os reptils actuals presentan en orichen un cranio con dos finestras en cada costau, una por dencima y atra por debaixo d'os uesos postorbitario y escamoso, que se unen por a metat (cranio diapsido).
Atro rasgo con intrés ye a tendencia a lo desembolique d'un segundo paladar en a cambra bucal, por medio de prolongacions laminars de diferents uesos: premaxilars, maxilars, [[ueso palatín|palatins]], etc..., d'una traza que as narinas internas levadas enta dezaga, s'ubren dreitament a la [[farinche]], como se vei ya en os [[crocodilos]]. Esta fita ye important, porque permite respirar con normalidat encara tenendo ocupada a cambra bucal.
Atro rasgo con intrés ye a tendencia a lo desembolique d'un segundo paladar en a cambra bucal, por medio de prolongacions laminars de diferents uesos: premaxilars, maxilars, [[ueso palatín|palatins]], etc..., d'una traza que as narinas internas levadas enta dezaga, s'ubren dreitament a la [[farinche]], como se vei ya en os [[crocodilos]]. Esta fita ye important, porque permite respirar con normalidat encara tenendo ocupada a cambra bucal.


A mandibula inferior amaneix formada por 6 uesos diferents, a vegadas menos, d'os quals o dito articular ye precisament o que forma l'articulación en o cranio meyant o ueso [[quadrau (ueso)|quadrau]]. A sobén ye móvil y a movilidat suya se troba en relación con atra més u menos acusada d'a mandibula superior y part de debant d'o cranio (cinesi) o que pareix tener utilidat en a captura y deglución de presas grans. Igual como en os amfibios ni bi ha que un ueso entre o [[Tempán (anatomía)|tempán]] y l'[[oyiu interno]], a [[columela]], derivada d'o [[hiomandibular]].
A mandibula inferior amaneix formada por 6 uesos diferents, a vegadas menos, d'os cuals o dito articular ye precisament o que forma l'articulación en o cranio meyant o ueso [[cuadrau (ueso)|cuadrau]]. A sobén ye móvil y a movilidat suya se troba en relación con atra mes u menos acusada d'a mandibula superior y part de debant d'o cranio (cinesi) o que pareix tener utilidat en a captura y deglución de presas grans. Igual como en os amfibios ni bi ha que un ueso entre o [[Tempán (anatomía)|tempán]] y l'[[oyiu interno]], a [[columela]], derivada d'o [[hiomandibular]].


Miembros locomotors y cinturas tienen tamién basicament o modelo d'os amfibios, con a suya orientación lateral a lo cuerpo y [[humeros]] y [[fémur]]s en principio més u menos horizontals. En os reptils actuals muitas vegadas os miembros se reducen y desapareixen ([[Amphisbaenia]], [[Serpentes]]), mientres que en os reptils fosils trobamos intresants modificacions pa diferents fins, incluyius o vuelo y la natación.
Miembros locomotors y cinturas tienen tamién basicament o modelo d'os amfibios, con a suya orientación lateral a lo cuerpo y [[humeros]] y [[fémur]]s en principio mes u menos horizontals. En os reptils actuals muitas vegadas os miembros se reducen y desapareixen ([[Amphisbaenia]], [[Serpentes]]), mientres que en os reptils fosils trobamos intresants modificacions pa diferents fins, incluyius o vuelo y la natación.


En a [[cintura peitoral]] suelen desapareixer os [[cleitro]]s, de fueras de bel reptil muit primitivo, con una traza que toz os antigos components dermicos d'esta no quedan ya que as [[clavicula]]s pars y una interclavicula. En a porción endocontral as [[escapula]]s y [[coracoide]]s prenen por o contrario cada vegada menor importancia. Estos en posición ventral colaboran a cerrar por a part inferior a cambra toracica chunto con o interclavicular, un amplo [[esternón]] y porcions esternals d'as costiellas. En muitos [[reptils]] la espineta ye un [[cartilago]] que cierra lo [[tórax]] articulando-se con las costiellas enta dezaga y los costaus y con la cintura pectoral por debant. Ni los [[Serpentes|ofidios]] ni los [[testudines|quelonios]] tienen espineta por diferents razons (reducción de miembros u substitución por atra estructura).<ref name="ROMERPARSONSANATOMIACOMPARADA">{{es}} [[Alfred Sherwood Romer|ROMER, Alfred Sherwood]], [[Thomas S. Parsons|PARSONS, Thomas S.]]: ''Anatomía comparada''. Editorial Interamericana, 1981. p 140.</ref>
En a [[cintura peitoral]] suelen desapareixer os [[cleitro]]s, de fueras de bel reptil muit primitivo, con una traza que toz os antigos components dermicos d'esta no quedan ya que as [[clavicula]]s pars y una interclavicula. En a porción endocontral as [[escapula]]s y [[coracoide]]s prenen por o contrario cada vegada menor importancia. Estos en posición ventral colaboran a cerrar por a part inferior a cambra toracica chunto con o interclavicular, un amplo [[esternón]] y porcions esternals d'as costiellas. En muitos [[reptils]] la espineta ye un [[cartilago]] que cierra lo [[tórax]] articulando-se con las costiellas enta dezaga y los costaus y con la cintura pectoral por debant. Ni los [[Serpentes|ofidios]] ni los [[testudines|quelonios]] tienen espineta por diferents razons (reducción de miembros u substitución por atra estructura).<ref name="ROMERPARSONSANATOMIACOMPARADA">{{es}} [[Alfred Sherwood Romer|ROMER, Alfred Sherwood]], [[Thomas S. Parsons|PARSONS, Thomas S.]]: ''Anatomía comparada''. Editorial Interamericana, 1981. p 140.</ref>
Linia 145: Linia 145:


== Distribución y habitat ==
== Distribución y habitat ==
Os reptils se troban presents quasi en a totalidat d'a superficie terrestre, con a excepción de zonas masiau frías amanadas a o [[Polo Norte]] u a o [[Polo Sud]]. En estar animals de sangre fría, prefieren sindembargo as temperaturas mas calidas, asinas que a suya presencia y a suya diversidat biolochica s'incrementan en amanar-se a zonas tropicals.<ref name="O'Shea28">(O'Shea, 2005, 28)</ref> Ye decir, os [[continent]]s mas ricos en reptils sont [[Asia]], [[Africa]] y [[America d'o Sud]].
Os reptils se troban presents cuasi en a totalidat d'a superficie terrestre, con a excepción de zonas masiau frías amanadas a o [[Polo Norte]] u a o [[Polo Sud]]. En estar animals de sangre fría, prefieren sindembargo as temperaturas mas calidas, asinas que a suya presencia y a suya diversidat biolochica s'incrementan en amanar-se a zonas tropicals.<ref name="O'Shea28">(O'Shea, 2005, 28)</ref> Ye decir, os [[continent]]s mas ricos en reptils sont [[Asia]], [[Africa]] y [[America d'o Sud]].
[[Imachen:Total_internal_reflection_of_Chelonia_mydas.jpg|right|thumb|250px|Os reptils han colonizau toz os medios naturals, mesmo os marins.]]
[[Imachen:Total_internal_reflection_of_Chelonia_mydas.jpg|right|thumb|250px|Os reptils han colonizau toz os medios naturals, mesmo os marins.]]
Os reptils pueden adaptar-se a habitats muit diferents. Se los troba muit presents en as [[Selva tropical|selvas tropicals]], con una gran diversidat d'especies, pero se troban igualment en os [[desierto]]s, a on se troba serpients u d'atros reptils activos mientres a nueit y que mientres o día reposan. En as zonas de montanys, a los [[fardaixos]] lis cuaca d'ocultar-se entre as piedras, y bella serpient s'ha especializau en vivir en zonas de montanya, como ''[[Vipera ursinii]]'', que se troba en as altas montanyas d'[[Europa]] en altarias amanadas a los 2.000 [[metro]]s.<ref>{{fr}} Dieter Zorn: [https://web.archive.org/web/20121102142005/http://www.reptiles-show.eu/Raport%20viper%20z%20et.htm ''Les vipères d'Europe de l'Ouest''].</ref>. Bellos reptils pasan parte d'a suya vida baixo tierra, como o grupo [[Amphisbaenia]]. Os reptils tamién han colonizau os medios aquaticos: os crocodilos, bella tortuga como ''[[Cistude]]'' en Europa y bella serpient como ''[[Eunectes]]'' (as anacondas), o ''[[Agkistrodon piscivorus]]'' en [[Estaus Unius]] u os [[Colubridae]] gosan vivir en [[río]]s y [[Laco (cheografía)|lacos]] d'[[augua dulza]], y tamién as tortugas ,arinas se trobn e toz os ocians y en todas as mars d'o mundo, no plegando en tierra firme so que ta reproducir-se-ie.<ref name="O'Shea28"/>. Os [[Hydrophiidae]] u serpients marinas representan un nivel d'adaptación superior, en no tornar mai en tierra en a mayor parte d'as especies, habendo preso un ciclo de vida marino de raso. Muitismas especies de reptils tienen costumbres arboricolas, mas que mas entre as serpients y os fardaixos. Belunas pueden desplazar-se d'[[árbol]] en árbol en «planeyando», como por eixemplo fan os ''[[Draco]]'' (dragons voladors), encara que tamién bella serpient como ''[[Chrysopelea]]'' (as serpients voladoras).
Os reptils pueden adaptar-se a habitats muit diferents. Se los troba muit presents en as [[Selva tropical|selvas tropicals]], con una gran diversidat d'especies, pero se troban igualment en os [[desierto]]s, a on se troba serpients u d'atros reptils activos mientres a nueit y que mientres o día reposan. En as zonas de montanys, a los [[fardaixos]] lis cuaca d'ocultar-se entre as piedras, y bella serpient s'ha especializau en vivir en zonas de montanya, como ''[[Vipera ursinii]]'', que se troba en as altas montanyas d'[[Europa]] en altarias amanadas a los 2.000 [[metro]]s.<ref>{{fr}} Dieter Zorn: [https://web.archive.org/web/20121102142005/http://www.reptiles-show.eu/Raport%20viper%20z%20et.htm ''Les vipères d'Europe de l'Ouest''].</ref>. Bellos reptils pasan parte d'a suya vida baixo tierra, como o grupo [[Amphisbaenia]]. Os reptils tamién han colonizau os medios acuaticos: os crocodilos, bella tortuga como ''[[Cistude]]'' en Europa y bella serpient como ''[[Eunectes]]'' (as anacondas), o ''[[Agkistrodon piscivorus]]'' en [[Estaus Unius]] u os [[Colubridae]] gosan vivir en [[río]]s y [[Laco (cheografía)|lacos]] d'[[augua dulza]], y tamién as tortugas ,arinas se trobn e toz os ocians y en todas as mars d'o mundo, no plegando en tierra firme so que ta reproducir-se-ie.<ref name="O'Shea28"/>. Os [[Hydrophiidae]] u serpients marinas representan un nivel d'adaptación superior, en no tornar mai en tierra en a mayor parte d'as especies, habendo preso un ciclo de vida marino de raso. Muitismas especies de reptils tienen costumbres arboricolas, mas que mas entre as serpients y os fardaixos. Belunas pueden desplazar-se d'[[árbol]] en árbol en «planeyando», como por eixemplo fan os ''[[Draco]]'' (dragons voladors), encara que tamién bella serpient como ''[[Chrysopelea]]'' (as serpients voladoras).


== Historia evolutiva ==
== Historia evolutiva ==
=== Orichen d'o reptils ===
=== Orichen d'o reptils ===
[[Imachen:Hylonomus BW.jpg|thumb|left|Un reptil primitivo, ''[[Hylonomus lyelli]]''.]]
[[Imachen:Hylonomus BW.jpg|thumb|left|Un reptil primitivo, ''[[Hylonomus lyelli]]''.]]
Os reptils amanioxioron alto u baixo fa 320 millons d'anyadas en as [[maresma]]s de zaguerías d'o [[Carbonifero]], estando una evoluición d'animals [[Reptiliomorpha|reptiliomorfos]] abanzaus.<ref name="Laurin 1995 165–223">{{en}} M. Laurin y R. R. Reisz: ''[http://www.ingentaconnect.com/content/ap/zj/1995/00000113/00000002/art00007 A reevaluation of early amniote phylogeny]'', en [[Zoological Journal of the Linnean Society]], volumen 113 pachinas 165-223, 1995</ref>. Os reptiliomorfos que han esdeveniu [[amniota]]s se distinguen d'o [[amfibios]] por o suyo [[uevo]], con una [[casca de uego|cosca]] solida que permite a puesta mesmo en o suelo. Ixo permite a los reptils de colonizar o medio terrestre en pasando-ie a integridat d'a suya vida, mientres que os amfibios quedan mas vinclaus en o medio aquatico.<ref name="amphbiansreptilemonroe">{{en}} Monroe W. Strickberger, Evolution, Jones & Bartlett Learning, 2005, 722 p. ISBN 978-0-7637-3824-2</ref> Ixa traza de uevo, dito [[uevo amniotico]], ye caracteristico d'os amniotas, un taxón d'animals d'os que os primers representants pueden ser qualificaos como reptils. L'amniota mas antigo conoixiu ye ''[[Casineria]]'', considau mas como un reptil primitivo millor que como un amfibio abanzau.<ref>{{en}} R. L. Paton, T. R. Smithson y J. A. Clack: ''[http://www.nature.com/nature/journal/v398/n6727/abs/398508a0.html An amniote-like skeleton from the Early Carboniferous of Scotland]'' en ''[[Nature]]'', volumen 398, pachinas 508-513, 8 d'abril de 1999.</ref><ref>{{en}} R. Monastersky: ''[http://www.sciencenews.org/sn_arc99/5_22_99/bob1.htm Out of the Swamps, How early vertebrates established a foothold—with all 10 toes—on land]'', 1999, Science News, volumen 21, pachina 328.</ref>. Una serie de pisadas fósils trobadas en [[Nueva Escocia]], de fa 315 millons d'anyadas, presenta as marcas d'as escatas caracteristicas d'os reptils.<ref>{{en}} H.J. Falcon-Lang, M.J. Benton y M. Stimson: ''[http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3721/is_200711/ai_n21137484/?tag=content;col1 Ecology of early reptiles inferred from Lower Pennsylvanian trackways]'', 2007 [[Journal of the Geological Society]], Londres, volumen 164, pachinas 1113-1118.</ref> S'atribuye ixas marcas a ''[[Hylonomus]]'', o primer amniota clasificau sin discusión como tal.<ref>{{en}} ''[http://www.sflorg.com/sciencenews/scn101707_01.html Earliest Evidence For Reptiles]'' Sflorg.com.</ref>. Yera un chicot animal pareixiu a un fardaixo, d'alto u baixo 20 u 30&nbsp;cm de [[longaria]], con muitas dients de punta fendo constar o suyo rechimen alimentario [[insectivoro]].<ref name="EoDP">{{en}} D. Palmer: ''The Marshall Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Animals'', 1999, Marshall Editions, Londres, pachina 62 ISBN 1-84028-152-9.</ref>. Entre os mas antigo reptils conoixius s'encluye tamién ''[[Westlothiana]]'', a qui se considera sindembargo mas com un amfibio reptiliomorfo que como un verdadero amniota<ref>{{en}} M. Ruta, M.I. Coates y D.L.J. Quicke: ''[http://pondside.uchicago.edu/oba/faculty/coates/5.RutCoaQuick2003.pdf Early tetrapod relationships revisited]'', 2003, ''Biological Review'', volumen 78, pachinas 251-345.</ref> y ''[[Paleothyris]]'', que tienen un aspecto y comportamientos semilars a ''[[Hylonomus]]''.
Os reptils amanioxioron alto u baixo fa 320 millons d'anyadas en as [[maresma]]s de zaguerías d'o [[Carbonifero]], estando una evoluición d'animals [[Reptiliomorpha|reptiliomorfos]] abanzaus.<ref name="Laurin 1995 165–223">{{en}} M. Laurin y R. R. Reisz: ''[http://www.ingentaconnect.com/content/ap/zj/1995/00000113/00000002/art00007 A reevaluation of early amniote phylogeny]'', en [[Zoological Journal of the Linnean Society]], volumen 113 pachinas 165-223, 1995</ref>. Os reptiliomorfos que han esdeveniu [[amniota]]s se distinguen d'o [[amfibios]] por o suyo [[uevo]], con una [[casca de uego|cosca]] solida que permite a puesta mesmo en o suelo. Ixo permite a los reptils de colonizar o medio terrestre en pasando-ie a integridat d'a suya vida, mientres que os amfibios quedan mas vinclaus en o medio acuatico.<ref name="amphbiansreptilemonroe">{{en}} Monroe W. Strickberger, Evolution, Jones & Bartlett Learning, 2005, 722 p. ISBN 978-0-7637-3824-2</ref> Ixa traza de uevo, dito [[uevo amniotico]], ye caracteristico d'os amniotas, un taxón d'animals d'os que os primers representants pueden ser cualificaos como reptils. L'amniota mas antigo conoixiu ye ''[[Casineria]]'', considau mas como un reptil primitivo millor que como un amfibio abanzau.<ref>{{en}} R. L. Paton, T. R. Smithson y J. A. Clack: ''[http://www.nature.com/nature/journal/v398/n6727/abs/398508a0.html An amniote-like skeleton from the Early Carboniferous of Scotland]'' en ''[[Nature]]'', volumen 398, pachinas 508-513, 8 d'abril de 1999.</ref><ref>{{en}} R. Monastersky: ''[http://www.sciencenews.org/sn_arc99/5_22_99/bob1.htm Out of the Swamps, How early vertebrates established a foothold—with all 10 toes—on land]'', 1999, Cience News, volumen 21, pachina 328.</ref>. Una serie de pisadas fósils trobadas en [[Nueva Escocia]], de fa 315 millons d'anyadas, presenta as marcas d'as escatas caracteristicas d'os reptils.<ref>{{en}} H.J. Falcon-Lang, M.J. Benton y M. Stimson: ''[http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3721/is_200711/ai_n21137484/?tag=content;col1 Ecology of early reptiles inferred from Lower Pennsylvanian trackways]'', 2007 [[Journal of the Geological Society]], Londres, volumen 164, pachinas 1113-1118.</ref> S'atribuye ixas marcas a ''[[Hylonomus]]'', o primer amniota clasificau sin discusión como tal.<ref>{{en}} ''[http://www.sflorg.com/sciencenews/scn101707_01.html Earliest Evidence For Reptiles]'' Sflorg.com.</ref>. Yera un chicot animal pareixiu a un fardaixo, d'alto u baixo 20 u 30&nbsp;cm de [[longaria]], con muitas dients de punta fendo constar o suyo rechimen alimentario [[insectivoro]].<ref name="EoDP">{{en}} D. Palmer: ''The Marshall Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Animals'', 1999, Marshall Editions, Londres, pachina 62 ISBN 1-84028-152-9.</ref>. Entre os mas antigo reptils conoixius s'encluye tamién ''[[Westlothiana]]'', a qui se considera sindembargo mas com un amfibio reptiliomorfo que como un verdadero amniota<ref>{{en}} M. Ruta, M.I. Coates y D.L.J. Quicke: ''[http://pondside.uchicago.edu/oba/faculty/coates/5.RutCoaQuick2003.pdf Early tetrapod relationships revisited]'', 2003, ''Biological Review'', volumen 78, pachinas 251-345.</ref> y ''[[Paleothyris]]'', que tienen un aspecto y comportamientos semilars a ''[[Hylonomus]]''.


=== Clasificación ===
=== Clasificación ===
Linia 189: Linia 189:
*** [[Imachen:Palorchestes BW.jpg|miniaturadeimagen|184x184px]]Orden [[Eolacertilia]]†
*** [[Imachen:Palorchestes BW.jpg|miniaturadeimagen|184x184px]]Orden [[Eolacertilia]]†
*** Clado [[Lepidosauria]]
*** Clado [[Lepidosauria]]
**** Orden [[Squamata]]
**** Orden [[Scuamata]]
**** Orden [[Rhynchocephalia]]
**** Orden [[Rhynchocephalia]]
** Infraclase [[Archosauromorpha]]
** Infraclase [[Archosauromorpha]]

Versión d'o 14:09 19 ago 2023

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Reptilia
Imáchens de diferents reptils
Imáchens de diferents reptils.
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Clase: Reptilia
Ordens actuals

Os reptils u Reptilia en nomenclatura cientifica son una clase d'animals cordaus gnastomaus tetrapodos. Se'n conoix 9.320 especies arredol d'o mundo, cuaternadas en 4 ordens: Testudines, Scuamata, Sphenodontia y Crocodylia. Cientificament, se considera que as aus son un grupo especializato dentro d'os Reptilia.

Son animals ditos ectotermos, ye decir, con una termperatura corporal identica a la temperatura exterior d'o suyo medio ambient y no produeita por o suyo cuerpo, caracteristica que comparten con otros grupos taxonomicos como insectos u peixes.

A ciencia que en fa o estudio ye una d'as d's brancas d'a Herpetolochía, estando-ne l'atra o estudio d'os amfibios, que d'antis mas s clasificaban en o mesmo grupo taxonomico d'os reptils. Se considera que os primers reptils amanixioron mientres o Carbonifero, chunto con os Amniota y estioron os primers animals en fer una verdadera colonización d'o medio terrestre. Estioron muit abundants mientres a Era Mesozoica, cuan estioron as especies dominants a traviés d'os dinosauros, pero desapareixioron como gran grupo taxonomico dominant en zagueras d'o periodo Cretacio, estando suplantaus por un nuevo grupo taxonomico en expansión, os mamiferos, millor adaptaus a o medio terrestre.

A suya relación con l'hombre ye complexa, y gosan amanixer muito en as mitolochías como animals fabulosos. Antiparte, se fa a explotación comercial de bella especie, mas que mas por a suya piel en treballos de marroquinería; por ixo bel unas especies son obchecto de cría. Sindembargo, gosan tener amenazas en o suyo medio natural, mas que mas por a polución y en desapareixer os suyos habitats por efecto de l'acción de l'hombre.

Caracteristicas fisicas

Aparato dichestivo

Serpient minchando un engardaixo.

En os reptils a boca gosa estar gran, y as comisuras s'alargan tipicament por dezaga d'os uellos. No bi ha ni mexiellas ni morros carnosos. Sin dembargo, os quelonios tienen pico.

Bi ha dients en as dos mandibulas, insertos en una sola ringlera sobre os uesos premaxilar y maxilar d'a mandibula superior y exclusivament en o dentario d'a inferior. En beluns amés bi ha dients sobre os uesos d'o paladar (palatins y pterigoideus). Os dients son toz eguals (homodoncia), de forma conica, uncinada, utils p'agafar y retener as presas, pero no pa masticar, (encara que i ha habiu ordens fósils con tendencias a la heterodoncia d'os mamifers).

Os dients gosan estar fusionaus a los uesos d'as mandibulas, en as marguins (dients acrodontos), en os laterals d'as caras internas (pleurodontos). En os crocodilians y en órdens fósils como os dinosauros os dients s'anclan en uns alviolos como por eixemplo en os crocodilians. O reemplazo d'os dients gosa estar costant en tota una vida (polifiodoncia) con patrons alternants a fin que no i haiga tramos extensos sin dients en as mandibulas.

Siempre bi ha una luenga, queratinizada, luenga y áchil en os engardaixos y serpients (que la tienen con forma de forca) y poco móvil en os crocodilians y tortugas.

A boca tien tamién diferents tipos de glandulas salivars y en o caso d'os ofidios y o chenero Heloderma d'os sauros as glandulas salivars labials han esdeveniu glandulas productoras de vereno.

O resto de l'aparato dichestivo s'achusta a lo esquema cheneral d'os vertebraus. O estomago d'os crocodilians tien una porción glandular anterior y una porción posterior.

O bodiello bolsudo gosa tener un ciego. A cloaca, a l'igual que en as aus, tien cierta complexidat de disenyo pa permitir recuperar augua, (adaptación a la vida terrestre), tanto a partir d'as feces como d'os pixaus. As feces s'almacenan en una primera cambra, o coprodeu, os pixaus en atra, l'urodeu, y dimpués se comunican con una cambra final, o proctodeu, que s'ubre a l'exterior.

Aparato respiratorio

Una tortuga respirando.

A respiración no ye que pulmonar, de fueras d'os quelonios, que pueden tener una respiración bucofarinchia de poca importancia debant d'a pulmonar.

Os polmons son dividius en cambras y presentan graus de complexidat, dende os polmons de Sphenodon y bel engardaixo que presentan sacos no guaire replegaus y no guaire mes abanzaus que os d'os amfibios, dica masas esponchosas d'os varanos, tortugas y crocodilians, muit alvioladas y comparables a los polmons d'os mamifers. Os ofidios pierden uno d'os dos polmons.

En tot caso tienden a estar mes complexos en a parte de debant, (por on siempre pasa l'aire dos vegadas), que en o fondón. Os mecanismos d'inspiración y espiración son mes perfeccionaus que en os amfibios; pasan a tener un papel fundamental os movimientos enta dezaga d'as costiellas, movimientos que se fan con a musculatura intercostal. En beluns puet haber-ie un diafragma parcial, pero no ye completo que en os crocodilians, fendo que i haiga una deseparación completa entre as cambras toracicas y abdominal.

A larinche, part superior d'a traquia que s'ubre por a glotis a lo fondón d'a cambra bucal, amaneix sostenida por cartilagos especials (cricoides y aritenoides). En cualques reptils (checonidos y Crocodylia) dica pueden plegar a producir sonius. A mayor parte d'os reptils son manimenos mutos.

Aparato circulatorio

Imachen termografica d'un varano.

A circulación en os reptils ye doble y incompleta, (en os crocodilians cuasi completa).

Corazón

O corazón d'os reptils ye en o tórax por o desembolique d'o cuello, y a l'igual que o d'as aus y mamifers careixe de seno venoso y bulbo cardiaco. Por o numero de cambras o corazón d'os reptils ye tipicament tricameral (pero en os crocodilos ye tetracameral). As tres cambras son auricla dreita, auricla ezquierda (tabicación atrial completa) y ventriclo (tabicación ventricular incompleta, de fueras d'os crocodilians, que tienen tabicación ventricular completa, con ventriclo dreito y ezquierdo).

En l'aparato circulatorio cada vegada resulta mayor a separación d'as sangres arterial y venosa. Amés d'as dos auriclas, tienen en o ventriclo un tabique, encara que incompleto, que ye prou efectibo pa impedir cuasi de tot a mezcla de sangres y ninviar a mayor parte d'a sangre venosa ta os polmons (por as arterias pulmonars), y por atro, a mayor parte d'a ya purificada, procedent de l'auricla ezquierda a lo resto de l'organismo (por as gayatas aorticas).

En os crocodilos a división plega a fer-se completa: o tabique desepara de tot o ventriclo ezquierdo d'o ventriclo dreito, o primer exclusivament pa la sangre arterial y lo segundo pa la venosa.

Gayatas aorticas

Manimenos, encara que contina a tendencia enta una simplificación d'o sistema d'as gayatas aorticas, encara i persisten as dos correspondients a lo cuatreno par, as gayatas sistemicas dreita y ezquierda. A ezquierdo sale d'o ventriclo mes u menos centrau enfrent d'o tabique, por o que trasporta sangre mesclada. O sistema no resulta doncas tan perfecto como en aus y mamifers, en os que no persiste que una gayata.

Tampoco en os crocodilians o sistema ye perfecto, a penar que a deseparación completa d'os ventriclos, porque a gayata ezquierda naixe en o ventriclo dreito, y leva sangre venosa, encara que pareix que reciba tamién sangre arterial por o foramen de Panizza, un forato chico que comunica a suya base con a d'a gayata dreita.

As gayatas aorticas dreita y ezquierda d'o cuatreno par se unen formando una aorta dorsal.

O par tercero de gayatas aorticas orichina o sistema carotídio, y o par seiseno, as arterias pulmonars.

Celulas sanguínias

Os globulos royos d'a sangre son siempre nucliaus y elipticos, convexos en as dos caras, mes grans que en os mamifers pero muitismo menos numerosos.

Aparato excretor

O sistema excretor d'os reptils se basa en un par de rinyons de tipo metanefros u rinyón terciario y un par d'ureters secundarios, como en as aus y mamifers.

O metanefros tien un gran numero de nefronas, que no tienen ya nefrostomas ni se troban en disposición metamerica.

Os ureters secundarios substituyen a los ureters primarios u conductos de Wolf, que esdevienen uns conductos a lo servicio exclusivo de l'aparato reproductor d'os masclos, pa trasportar espermatozoides y desembolique de glandulas anexas, mientres que en as fembras s'atrofian u desapareixen.

Os ureters secundarios desembocan dreitament en a cloaca, on apareix a vegadas una vuixiga urinaria (tortugas, tuatara y muitos sauros). Ye una formación que deriva embriolochicament d'a membrana alantoidea (endodermo), y que a lo prencipio no presenta garra relación con os ureters.

Bi ha diferents modalidaz d'excreción d'os productos nitrochenaus. Por un regular ye por medio d'acido urico, un producto que permite a reabsorción de gran cantidat d'augua en l'urodeu, con una traza que a la fin d'o proceso o pixau ye una espesa masa de color blanquenca. Ye una intresant adaptación pa no perder augua en l'ambient terrestre, y de feito se conserva siempre en os reptils de zonas aridas.

Manimenos os reptils acuaticos, que no han d'escusar augua, excretan fundamentalment urea y amoniaco (calapacos, crocodrilians). Os reptils marins a la fuerza precisan espulsar o exceso de cloruro sodico, y lo fan como as aus marinas, con glandulas especials, que en as tortugas de mar se troban en as orbitas oculars, a sal ye carriada por as glarimas, mientres que en Amblyrhynchus se troban en as fuesas nasals y en as serpients marinas en o paladar.

Tegumento

O cuerpo ye cubierto por una piel endurita. A piel ye dividita en estratos:

  • Profundo, con celulas que se subdividen de contino, aflorando a la superficie, que asinas como se fan viellas producen queratina.
  • Externo, formau por a queratina d'as celulas muertas en forma de escatas.

A vegadas amaneixen placas osias dermicas. O tegumento tien pocas glandulas. O tegumento d'os reptils se caracteriza, especialment a diferencia d'os amfibios, por una notable queratinización y por a escaseza de glandulas, resultando-ne una piel dura y seca, adaptata a los inconvenients prencipals d'a vida en o medio terrestre, (perduga d'augua y atros). A capa cornia d'a epidermis ye muit gruesa y desembolica unas faneras caracteristicas: as escatas cornias.

As escatas cornias no tienen garra relación con as d'os peixes u encara con as de bel amfibio, osias y d'orichen dermico. Estas faneras son muit sencillas en comparanza con as equivalents d'os mamifers y aus, os pelos y plumas (estas zagueras son homologas d'as escatas d'os reptils). No son que espesamientos d'a capa cornia despartius entre éls por zonas mes finas que fan de superficies d'articulación.

As escatas pueden estar mes u menos imbricadas, a vegadas muito, como se desvién en a superficie ventral d'as serpients, con amplas escatas utils pa la locomoción. Atras vegadas son grans y aplanadas, como se desvién en os crocodilos u en a parte externa y vistable d'a coscarana d'as tortugas (escudos).

A vegadas prenen a forma de crestas, cuernez, ecetra, pero a modificación mes curiosa ye o cascabiello d'os Crotalinae u serpients de cascabiello. De todas trazas, as escatas cornias gosan estar muit constants en numero y disposición dentro d'as diferents especies y grupos sistematicos, d'astí que os taxonomos las tiengan muito en cuenta pa fer as clasificacions.

As escatas, por un regular tota a capa cornia d'a piel, se renuevan periodicament, unas vegadas por simple desgaste, (tortugas y crocodilians), atras por descatamiento (engardaixos), atras por una verdadera muda u ecdisi (serpients y bel checo). En estos casos, antes que no se forme d'una nueva capa cornia, amaneix una pelicula liquida de chos l'antiga, que una vegada formada, a serpient permuda a piel, esgallando-se l'antiga, o que se conoix en as serpients como a "camisa".

Atras faneras han amanexiu tamién por primera vegada en o curso d'a evolución en os reptils, asinas os picos, presents en cualques dinosauros, y huei en día en as tortugas, u as garras, cheneralizadas en os miembros marchadors de toz os reptils actuals.

Tamién se sabe que lo menos en cualques reptils voladors d'a Era Mesozoica (pterosauros) poseyeban unas faneras en cierta traza comparables a los pelos d'os mamiferos, talment pa la protección termica.

A dermis d'os reptils a sobén desembolica de chos as escatas, elementos osios que sirven como refuerzo u defensa. Son os osteodermos u placas osias cutanias que amaneixen en muitos fardachos, pero que se desembolican especialment bien en os crocodrilians y as tortugas, en estas zagueras formando a parte interna d'a coscarana. Unas placas osias en forma de V, ordenadas en series, apareixen en a cara ventral de crocodilians y rincocefalos: reciben o nombre de gastralia u costiellas ventrals y o suyo orichen ye muit antigo (lo trobamos en os amfibios estegocefalos). Talment sigan una prebatina evolutiva de protecher as parz inferiors d'a dureza d'o medio terrestre. Estas gastralia son frecuents entre os reptils fósils y dica apareixen tamién en Archaeopteryx, una d'as primeras aus.

Poquismas glandulas bi ha en a piel d'os reptils y en tot caso, muit localizadas. Se'n pueden citar belunas, productoras d'olors, cheneralment holocrinas, en relación con l'actividat sexual u a demarcación d'os territorios. Por eixemplo as glandulas femorals se situan sobre a cara interna d'os muslos en os lacertidos y atros engardaixos, con un desembolique apreciablement mayor en os masclos que en as fembras. As glandulas dorsals y nucals d'os ofidios, as glandulas de l'almizcle que gosan amaneixer de chos a mandibula inferior d'os quelonios y crocodilians y tamién en a cloaca d'estos zagueros. Evidentement en os reptils no bi ha glandulas sudoriparas.

A l'igual que en os atros vertebraus, a color d'os reptils se debe pigmentos que levan os cromatoforos d'a dermis (melaninas, carotenoides, ecetra...), encara que numerosos reptils presentan colors muit vistosas, bella vegada brillants, bel reptil ye conoixiu por a capacidat de cambiar de color, (metacrosi). Dende l'antiguidat os camalions son celebres, pero tamién bi ha metacrosi en as salamanquesas (checonidos), iguanidos, agamidos y atros.

Fundamentament en estos cambios no intervienen que os melanoforos, encara d'una estructura muit particular, pus son provistos de numerosas ramificacions, que se situan por dencima d'os xantoforos y guanoforos y que son capaces de modificar a repartición d'os granos de melanina en o citoplasma. Una concentración de melanina produce un aclaramiento de l'animal y fa que se manifiesten con atra intensidat d'os atros pigmentos. Os mecanismos determinants d'ixos movimientos d'a melanina son prou complexos y varían d'uns a atros reptils, d'una traza que encara que han estau prou estudiaus, encara nos se conoixen con precisión. Prencipalment os estimulos desencadenants son visuals, pero tamién intervienen a temperatura, l'acción d'a luz dreitament sobre a piel, en animals cegaus esperimentalment por eixemplo u o diferent grau d'excitación niervosa de cada animal. O control d'os melanoforos en os camalions (Chamaeleo) se desvién por vía niervosa, pero en atros reptils, como en o iguanido Anolis carolinensis, pareix tener que veyer con as hormonas. En este caso o escurimiento se produce por l'acción d'a intermedina u MSH, (hormona dispersadora de la melanina), que se fabrica en a part intermedia d'a hipofisi, mientres que l'aclarimiento se produce a espensas de l'adrenalina. Encara bi ha atro caso, o d'atro iguanido, Phrynosoma, en o que o control pareix misto, hormonal y niervoso. O significau adaptativo d'estos cambeos tamién se discute, se puet escar en a homocromía que proporciona con o medio, útil pa escapar d'os predadors, pero se suchiere que puedan afavorir a termorregulación, lo menos en bel reptil. Tarentola mauritanica y d'atros son mes escuros de nueit y mes claros de día, en una alternancia fácil que siga por un ritmo circadián endochen.

Sistema niervoso

O encefalo d'os reptils ye mes abanzau que o d'os amfibios. Bi ha cinco parz: telencefalo, dielencefalo, mesencefalo, metencefalo y mielencefalo. En os escatosos bi ha un neopalio, acumulación de materia grisa en a superficie. Os crocodilians tamién tienen neopalio, encara poco desembolicau.

Aumenta a mida d'os hemisferios cerebrals d'o telencefalo, en os que ya bi ha un neopalio. Manimenos, o desembolique d'una crosta cerebral ye encara escasismo en comparanza con os mamifers, mientres que os cuerpos estriaus en o telencefalo y o teito optico en o mesencefalo presentan una gran impotancia: o celebro, por un regular no ye mal desembolicau, pero careixe practicament de lobulos laterals. En conchunto a suya estructura ye mes pareixida a la d'o encefalo d'as aus que a la d'os mamifers, y a suya mida ye redueita. Sobretot en relación con a masa corporal d'os reptils grans, particularment os dinosauros.

Un detalle de gran intrés se troba en o diencefalo d'os reptils o dito complexo pinial, que apareix en posición dorsal y consta d'una glandula de funcions poco conoixidas (episifi), y, a vegadas (tuatara y bel sauro), d'un uello pinial, con homolochía u no con os uellos parietals, que hemos visto, por eixemplo en os agnatos actuals, encara se discute. Este tercer uello s'acofla en un foramen entre os uesos parietals y presenta estructuras (lent, retina y niervo) perfectament comparables a las d'os verdaders uellos. En os reptils estinguius se troban foramens pareixius, por o que tamién se i suposa que a presencia de uello pinial.

O cerebelo ye poco desembolicau.

Aparato locomotor

O escleto ye osificau de tot. Bi ha 2 vertebras sacras. Con cuatro patas y cinco dedos por un regular.

En conchunto os reptils no tienen un escleto guaire diferent d'o d'os amfibios. Entre as diferencias trobamos una mayor rechionalización d'o escleto axial, (a pesar que puedar haber-ie costiellas en totas as rechions), ya bi ha un cuello prou marcau, con un numero variable de vertebras, important porque aumenta a movilidat d'a cabeza respecto a lo tronco. Se modifican as dos vertebras primeras, atlas y axi, y l'axi s'articula con o cranio por medio d'un solo condilo occipital, a vegadas trilobulau. Por un regular aumenta a solideza d'a columna, con vertebras que s'engranan firmement unas con atras por medio de procesos (cigapofisis) adrezaus enta debant y enta dezaga. En cualques reptils primitivos as vertebras son anficelicas, por o que entre unas y atras pueden persistir restos d'a notocorda (Sphenodon) pero as d'os actuals son por un regular procelicas.

O cranio d'os reptils hereda patrons d'os amfibios estegocefalos con mes fidelidat que os mesmos amfibios actuals, prou involucionaus en este sentiu. En tot caso tiende a una simplificación y se troba osificau cuasi de tot. En a suya estructura destaca por a importancia a la hora d'estudiar a evolución a part lateral d'a boveda dermica, dita rechión temporal on bi ha tendencia a formar-se finestras pa facilitar a inserción d'os musclos masticadors. A mayor parte d'os reptils actuals presentan en orichen un cranio con dos finestras en cada costau, una por dencima y atra por debaixo d'os uesos postorbitario y escamoso, que se unen por a metat (cranio diapsido).

Atro rasgo con intrés ye a tendencia a lo desembolique d'un segundo paladar en a cambra bucal, por medio de prolongacions laminars de diferents uesos: premaxilars, maxilars, palatins, etc..., d'una traza que as narinas internas levadas enta dezaga, s'ubren dreitament a la farinche, como se vei ya en os crocodilos. Esta fita ye important, porque permite respirar con normalidat encara tenendo ocupada a cambra bucal.

A mandibula inferior amaneix formada por 6 uesos diferents, a vegadas menos, d'os cuals o dito articular ye precisament o que forma l'articulación en o cranio meyant o ueso cuadrau. A sobén ye móvil y a movilidat suya se troba en relación con atra mes u menos acusada d'a mandibula superior y part de debant d'o cranio (cinesi) o que pareix tener utilidat en a captura y deglución de presas grans. Igual como en os amfibios ni bi ha que un ueso entre o tempán y l'oyiu interno, a columela, derivada d'o hiomandibular.

Miembros locomotors y cinturas tienen tamién basicament o modelo d'os amfibios, con a suya orientación lateral a lo cuerpo y humeros y fémurs en principio mes u menos horizontals. En os reptils actuals muitas vegadas os miembros se reducen y desapareixen (Amphisbaenia, Serpentes), mientres que en os reptils fosils trobamos intresants modificacions pa diferents fins, incluyius o vuelo y la natación.

En a cintura peitoral suelen desapareixer os cleitros, de fueras de bel reptil muit primitivo, con una traza que toz os antigos components dermicos d'esta no quedan ya que as claviculas pars y una interclavicula. En a porción endocontral as escapulas y coracoides prenen por o contrario cada vegada menor importancia. Estos en posición ventral colaboran a cerrar por a part inferior a cambra toracica chunto con o interclavicular, un amplo esternón y porcions esternals d'as costiellas. En muitos reptils la espineta ye un cartilago que cierra lo tórax articulando-se con las costiellas enta dezaga y los costaus y con la cintura pectoral por debant. Ni los ofidios ni los quelonios tienen espineta por diferents razons (reducción de miembros u substitución por atra estructura).[1]

Muitos reptils, encara que no toz, careixen d'epifisis en os cabos d'os uesos, por o que nunca no terminan d'osificar-sen y pueden creixer tota a vida. Esto explica que os reptils no pleguen a tener una talla de pa cutio en o suyo creiximiento como en os mamiferos y puedan tener midas excepcionals en individuos viellos: engardaixos, serpients, crocodilos y tortugas.

Distribución y habitat

Os reptils se troban presents cuasi en a totalidat d'a superficie terrestre, con a excepción de zonas masiau frías amanadas a o Polo Norte u a o Polo Sud. En estar animals de sangre fría, prefieren sindembargo as temperaturas mas calidas, asinas que a suya presencia y a suya diversidat biolochica s'incrementan en amanar-se a zonas tropicals.[2] Ye decir, os continents mas ricos en reptils sont Asia, Africa y America d'o Sud.

Os reptils han colonizau toz os medios naturals, mesmo os marins.

Os reptils pueden adaptar-se a habitats muit diferents. Se los troba muit presents en as selvas tropicals, con una gran diversidat d'especies, pero se troban igualment en os desiertos, a on se troba serpients u d'atros reptils activos mientres a nueit y que mientres o día reposan. En as zonas de montanys, a los fardaixos lis cuaca d'ocultar-se entre as piedras, y bella serpient s'ha especializau en vivir en zonas de montanya, como Vipera ursinii, que se troba en as altas montanyas d'Europa en altarias amanadas a los 2.000 metros.[3]. Bellos reptils pasan parte d'a suya vida baixo tierra, como o grupo Amphisbaenia. Os reptils tamién han colonizau os medios acuaticos: os crocodilos, bella tortuga como Cistude en Europa y bella serpient como Eunectes (as anacondas), o Agkistrodon piscivorus en Estaus Unius u os Colubridae gosan vivir en ríos y lacos d'augua dulza, y tamién as tortugas ,arinas se trobn e toz os ocians y en todas as mars d'o mundo, no plegando en tierra firme so que ta reproducir-se-ie.[2]. Os Hydrophiidae u serpients marinas representan un nivel d'adaptación superior, en no tornar mai en tierra en a mayor parte d'as especies, habendo preso un ciclo de vida marino de raso. Muitismas especies de reptils tienen costumbres arboricolas, mas que mas entre as serpients y os fardaixos. Belunas pueden desplazar-se d'árbol en árbol en «planeyando», como por eixemplo fan os Draco (dragons voladors), encara que tamién bella serpient como Chrysopelea (as serpients voladoras).

Historia evolutiva

Orichen d'o reptils

Un reptil primitivo, Hylonomus lyelli.

Os reptils amanioxioron alto u baixo fa 320 millons d'anyadas en as maresmas de zaguerías d'o Carbonifero, estando una evoluición d'animals reptiliomorfos abanzaus.[4]. Os reptiliomorfos que han esdeveniu amniotas se distinguen d'o amfibios por o suyo uevo, con una cosca solida que permite a puesta mesmo en o suelo. Ixo permite a los reptils de colonizar o medio terrestre en pasando-ie a integridat d'a suya vida, mientres que os amfibios quedan mas vinclaus en o medio acuatico.[5] Ixa traza de uevo, dito uevo amniotico, ye caracteristico d'os amniotas, un taxón d'animals d'os que os primers representants pueden ser cualificaos como reptils. L'amniota mas antigo conoixiu ye Casineria, considau mas como un reptil primitivo millor que como un amfibio abanzau.[6][7]. Una serie de pisadas fósils trobadas en Nueva Escocia, de fa 315 millons d'anyadas, presenta as marcas d'as escatas caracteristicas d'os reptils.[8] S'atribuye ixas marcas a Hylonomus, o primer amniota clasificau sin discusión como tal.[9]. Yera un chicot animal pareixiu a un fardaixo, d'alto u baixo 20 u 30 cm de longaria, con muitas dients de punta fendo constar o suyo rechimen alimentario insectivoro.[10]. Entre os mas antigo reptils conoixius s'encluye tamién Westlothiana, a qui se considera sindembargo mas com un amfibio reptiliomorfo que como un verdadero amniota[11] y Paleothyris, que tienen un aspecto y comportamientos semilars a Hylonomus.

Clasificación

Lacerta agilis, un diapsido moderno.
Lycaenops, un sinapsido u reptil mamiferoide.
Bradysaurus, un anapsido.

Os reptils incluyen una gran cantidat d'ordens extintos y uns pocos existents.

Bibliografía

Vinclos externos

Referencias

  1. (es) ROMER, Alfred Sherwood, PARSONS, Thomas S.: Anatomía comparada. Editorial Interamericana, 1981. p 140.
  2. 2,0 2,1 (O'Shea, 2005, 28)
  3. (fr) Dieter Zorn: Les vipères d'Europe de l'Ouest.
  4. (en) M. Laurin y R. R. Reisz: A reevaluation of early amniote phylogeny, en Zoological Journal of the Linnean Society, volumen 113 pachinas 165-223, 1995
  5. (en) Monroe W. Strickberger, Evolution, Jones & Bartlett Learning, 2005, 722 p. ISBN 978-0-7637-3824-2
  6. (en) R. L. Paton, T. R. Smithson y J. A. Clack: An amniote-like skeleton from the Early Carboniferous of Scotland en Nature, volumen 398, pachinas 508-513, 8 d'abril de 1999.
  7. (en) R. Monastersky: Out of the Swamps, How early vertebrates established a foothold—with all 10 toes—on land, 1999, Cience News, volumen 21, pachina 328.
  8. (en) H.J. Falcon-Lang, M.J. Benton y M. Stimson: Ecology of early reptiles inferred from Lower Pennsylvanian trackways, 2007 Journal of the Geological Society, Londres, volumen 164, pachinas 1113-1118.
  9. (en) Earliest Evidence For Reptiles Sflorg.com.
  10. (en) D. Palmer: The Marshall Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs and Prehistoric Animals, 1999, Marshall Editions, Londres, pachina 62 ISBN 1-84028-152-9.
  11. (en) M. Ruta, M.I. Coates y D.L.J. Quicke: Early tetrapod relationships revisited, 2003, Biological Review, volumen 78, pachinas 251-345.