Ir al contenido

Buco (mitolochía)

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
L'aquelarre, obra de Francisco de Goya

O buco ye un animal mitolochico que gosa representar a o Diaple presidindo os aquelarres debant d'as bruixas. O Diaple se apareixe a vegadas prenendo a forma d'o buco u atras montau dencima d'iste animal. Atras vegadas ye a bruixa a que vola montada dencima d'o propio Diaple transformau en buco dica a lanna, o puesto a on se fan os aquelarres.

En os rabanyos o buco siempre ha teniu un aspecto machico, por ixo ye tradición que o truco u a canabla que portan en o cuello leve dibuixaus simbolos como quatrefuellas u hexapetalas. A presencia en o rabanyo d'una marta u un buco negro yera obligatoria ta atrayer a buena suerte.

En as trangas d'o carnaval de Bielsa os bucos representan a fertilidat d'a naturaleza, por ixo levan en a esquena trucos granizos, pintan de negro a suya cara ta que l'onso libere as almas d'os muertos y trucan con os suyos tochos ritmicament en a tierra fendo referencia a los ritos fecundadors d'os campos.

Denominacions

[editar | modificar o codigo]

Amás d'a parola buco ta referir-se a o masclo d'a craba, en os diferents puestos d'Aragón se fan servir atras denominacions ta iste como boc u boque, derivadas d'a mesma radiz, que se gosa interpretar a partir d'o francico, pero que tamién podría remontar-se a las luengas celtas. Estos vocables y as variants ortograficas boch, bosc u box apareixen en os documentos d'a Enquisición contras as bruixas en Aragón como son os casos de Domencha a Coxa u a Narbona de Cenarbe.

Trobamos tamién istas diferents denominacions en os puestos a on se reuniban as bruixas ta trobar-se con o Diaple como o prau d'o Boch, as lannas del Bosc, o campo de lanna del Boc u o boch de Biterna. En Cenarbe y Broto se facioron acusacions a bruixas por acudir volando a aquelarres en las landas du Buc, en a localidat occitana de Lanamesán. As lannas u landas, puestos a on se feban istas trobadas u aquelarres, yeran terrenos yermos, arenosos u esteparios que no se feban servir ta o cautivo.

Se veiga tamién

[editar | modificar o codigo]
  • (es) Breve inventario de seres mitológicos fantásticos y misterioros de Aragón. Chema G. Lera. Prames. ISBN 978-84-8321-268-4.


Mitolochía aragonesa
Dioses Anayet - Arafita - Balaitús - Bébrix - Culibiellas - Gabardiella - Gabardón - Gratal - Hercules - Pyrene
Chigants Aneto - Atland - Ciclope de l'aniello - Cherión - Chenios d'as nieus - Chigant de Muyed - Chuan Ralla - Fotronero - Guara - Home granizo de Turbón - Home granizo d'a Val d'Onsella - Rondán - Silván
Sers Basaharau - Bilbiana - Belaín - Diaple - Diaplerons - Moras - Encantaria - Ensundiero - Fada - Filadera - Folletz - Furtaperas - Hebe - Lainas - Mamés - Mariuena - Martinico - Minairons - Home choto - Home granizo - Pastor de lupos - Peinadora - Sacamantecas - Unyazas
Bruixas y bruixons Amaría d'Arbués - Catalina Aznar - Cristineta d'Alcoleya - Devinaire - Guirandana de Lai - Gracia Bielsa - Gracia de Valle - Glaudonetas - Martina Gen - Maut - Narbona d'Arcal - Pedro Arruebo - Pedro de Ysabal - Tía Casca - Tía Galga - Tía Picolla - Urganda
Animals Babieca - Buco - Caballo - Can - Craba - Dragón (Ambel, Bronchales, Dugo) - Gato - Lacuerco - Liebre - Lupo - Marta - Onso - Sirpient
Pantasmas Abad d'Alquezra - Almetas de Roldán - Berenguer de Bellvis - Celina - Cura de Benás - Doncella de Buera - Lumbretas - Guzpatas - Pantasma d'Asba - Pantasma d'a lungara - Pantasma de Sarinyena - Pantasma de Sant Chuan d'a Penya - Pantasmas de Sopeira - Pantasma d'a villa de Sos - Prior d'Urmella
Elementos

Almetas - Aniello machico - Brinzoner - Cardincha - Durendart - Esconchurador - Espantabruixas - O Libret - Religada

Leyendas

Amants de Teruel - Árbol de Sobrarbe - Barón Artal de Mur - Barón d'Escrich - Barón d'Espés - Campana de Uesca - Campana de Viliella - Cuento d'os cheposos - Fustero de Bara - Cazataire maldito - Ferrero de Serradui - Fortún de Vizcarra - Franceset de Castanesa - Fundación de Sant Chuan d'a Penya - Galino Galinás - Marieta - Palafox - Santo Gredal - Tío Apolinar - Trachinero d'Espés - O toro y a estrela - Soterrada viva d'Alfambra - Viellas pervivients

Paraches

Basa de la Mora - Pozo de Sant Lazaro - Turbón